هشدار درباره مصرف غیرمنطقی آنتی‌بیوتیک‌ها در بحران کرونا
طبق گزارش‌های کمیته‌های نظارت بر تجویز و مصرف منطقی داروی کشور در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸، میزان نسخ حاوی آنتی‌بیوتیک کاهش داشته به‌نحوی‌که از میانگین کشوری ۴۵ درصد در سال ۱۳۹۰ به زیر ۴۰ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است.
شفاآنلاین>سلامت>بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت در حال حاضر ۳۰ درصد نسخ پزشکی حاوی آنتی‌بیوتیک هستند، اما متاسفانه این رقم در کشور ما بالاتر از میانگین جهانی است. طبق گزارش‌های کمیته‌های نظارت بر تجویز و مصرف منطقی داروی کشور در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸، میزان نسخ حاوی آنتی‌بیوتیک کاهش داشته به‌نحوی‌که از میانگین کشوری ۴۵ درصد در سال ۱۳۹۰ به زیر ۴۰ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است.
به گزارش شفاآنلاین:همه‌ساله از روز ۱۸ تا ۲۴ نوامبر ۲۰۲۰ (۲۸ آبان تا ۴ آذرماه) به نام «هفته آگاه‌سازی درباره داروهای آنتی‌میکروبیال» نام‌گذاری است. هدف از نام‌گذاری این هفته که با هدایت سازمان جهانی بهداشت صورت می‌گیرد، افزایش آگاهی عمومی جهانیان در برابر مقاومت میکروب‌ها به داروهای آنتی‌میکروبیال به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها است.اما آنچه در شرایط فعلی ضرورت افزایش آگاهی درباره داروهای آنتی‌میکروبیال به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها را دوچندان می‌کند، وقوع پاندمی کووید 19 است چراکه در حال حاضر مصرف صحیح داروهای آنتی‌میکروبیال و تلاش برای پیشگیری از بروز مقاومت میکروبی در دوران شیوع کرونا به‌عنوان یکی از چالش مهم سلامت بشری در جهان است.
در کشور ما نیز آنتی‌میکروبیال‌ها جزو ۱۰ گروه دارویی پرمصرف بوده و بیش از ۴۰ درصد نسخه‌ها حاوی آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. به گفته محققان در دسترس بودن آنتی‌بیوتیک‌ها، تمایل زیاد مردم به مصرف آنها، تجویز غیرمنطقی توسط پزشکان و عرضه غیرمنطقی این داروها توسط داروخانه‌ها از دلایل مصرف غیرمنطقی آنتی‌میکروبیال‌ها به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها است.
سهم ۴۰ درصدی آنتی‌بیوتیک‌ها از نسخ
مصرف صحیح داروهای آنتی‌میکروبیال و تلاش برای پیشگیری از بروز مقاومت میکروبی در شرایط فعلی، موضوعی است که محمدرضا شانهساز، رئیس سازمان غذا و دارو هم بر آن تاکید دارد و معتقد است: «مصرف بی‌رویه این داروها در دوران شیوع کرونا یک چالش مهم جهانی است.»
وی با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته برای کاهش مصرف داروهای آنتی‌میکروبیال در کشور، می‌گوید: «خوشبختانه میانگین نسخ حاوی آنتی‌بیوتیک در سال‌های اخیر کاهش داشته به‌طوری‌که از ۴۵ درصد در سال ۱۳۹۰ به زیر ۴۰ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است.»
رئیس سازمان غذا و داروی کشور با تاکید بر افزایش آگاهی عمومی و جهانی در برابر مقاومت میکروبی در برابر داروهای آنتی‌میکروبیال، می‌افزاید: «مقاومت به داروهای آنتی‌میکروبیال زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها به اثرات داروها مقاوم شوند و درمان عفونت‌ها بسیار سخت‌تر و خطر بیماری‌ها افزایش پیدا کند، درنتیجه احتمال بروز بیماری‌های شدید و مرگ‌ومیر نیز افزایش یابد.»
به گفته شانهساز ترکیبات آنتی‌میکروبیال به‌عنوان یک ابزار بسیار مهم در درمان بیماری‌های انسان‌ها، حیوانات و گیاهان به شمار می‌روند و شامل آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدویروس، ضد قارچ و ضد پرتوزا هستند. رئیس سازمان غذا و دارو در پایان تاکید می‌کند: «عواملی که در حال حاضر منجر به بروز مقاومت میکروبی شده است، متعددند و از آن جمله می‌توان به استفاده بیش‌ازاندازه از داروهای آنتی‌بیوتیک در صنعت پرورش دام، کشاورزی، تجویز و مصرف غیرمنطقی داروهای آنتی‌میکروبیال و همچنین عدم دسترسی انسان‌ها به آب آشامیدنی سالم و بهداشتی برای مصرف شخصی و استفاده در کشاورزی اشاره کرد.»
مصرف ۱۶ برابری آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران
علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم در این خصوص می‌گوید: «متاسفانه مصرف داروهای آنتی‌میکروبیال به‌خصوص آنتی‌بیوتیک در کشور ۱۶ برابر استاندارد جهانی است، درحالی‌که نباید با مصرف بالای این دارو به مقاومت میکروبی دامن بزنیم.»
وی می‌افزاید: «مقاومت در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها یکی از چالش‌های فراسوی نظام‌های سلامت تلقی می‌شود که باید با تدابیر لازم این مهم کنترل شود.» زالی تدوین پروتکل ملی، استقرار برنامه منطقه‌ای، استفاده کارا و منطقی از آنتی‌بیوتیک‌ها و مشارکت صاحبان فرآیندهای علمی را در تجویز و درمان با داروهای آنتی‌میکروبیال را ضروری می‌داند.
وی اظهار می‌کند: «یکی از مهم‌ترین مسائل مبتلابه کشور مقاومت در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها است و چنانچه به هر دلیلی اثربخشی با آنتی‌بیوتیک‌ها تحت‌الشعاع مقاومت دارویی قرار گیرد، سایر درمان‌ها باطل است.»
به گفته زالی، سرانه مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران ۱۴ تا ۱۶ برابر استاندارد جهانی است به شکلی که معمولا در هر نسخه‌ای یک مورد آنتی‌بیوتیک برای بیماران تجویز می‌شود. وی خاطرنشان می‌کند: «وضعیت جغرافیایی ایران و هم‌جواری با کشورهایی که عمدتا از نظام بهداشتی مناسبی برخوردار نیستند، تهدیدی جدی در برابر انتقال ویروس به کشور است و اگر چنانچه توجه کافی به تجویز و مصرف درست آنتی‌بیوتیک نداشته باشیم، ممکن است در آینده از سلاح های درمانی تهی شویم.»
برابری ایرانیان با کل اروپا در مصرف آنتی‌بیوتیک
یدالله سهرابی، عضو داروساز شورای عالی نظام پزشکی هم با اشاره به اینکه ازنظر مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در سطح بین‌المللی در وضعیت نامناسبی قرار داده است؛ می‌گوید: «با کمال تاسف باید گفت که میزان مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران ۱۶ برابر استاندارد جهانی است و تقریبا به اندازه سراسر قاره اروپا در کشور آنتی‌بیوتیک مصرف می‌شود.»
وی با بیان اینکه حتی به لحاظ آماری در آسیا هم وضعیت مناسبی نداریم؛ می‌افزاید: «در بین کشور‌های جهان از نظر مصرف آنتی‌بیوتیک در رتبه بیستم قرار داریم و موارد تزریقی آنتی‌بیوتیک در کشور زیاد است درحالی‌که استاندارد‌های تزریقی در دنیا یازده درصد است، اما مصرف داروهای تزریقی در ایران به‌ویژه آنتی‌بیوتیک حدود ۴۵ درصد است.»
وی با اشاره به اینکه برای حل این معضل باید تمام مسئولان حوزه سلامت و حتی افرادی که در این حوزه حضور ندارند، همکاری کنند؛ اظهار می‌کند: «باید شاخص‌های صحیح مصرف دارو در کشور ارتقا یابد که این امر عزم و نگاه ملی را می‌طلبد و در این راستا باید فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی‌های لازم انجام شود.»
سهرابی به نقش رسانه‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات درمانی و گیرندگان خدمات یعنی مردم در این امر اشاره‌کرده و می‌گوید: «سازمان نظام پزشکی می‌تواند با برگزاری دوره‌های بازآموزی با محوریت مصرف منطقی دارو به‌ویژه داروهای آنتی‌میکروبیال در این زمینه همکاری‌های لازم را انجام دهد و جامعه فرهنگیان هم می‌توانند بر روی جامعه هدف آموزش‌وپرورش کار کرده و اطلاع‌رسانی لازم را انجام دهند. به گفته وی حتی مصرف آنتی‌بیوتیک در صنایع دامی و مواد غذایی آن بالا رفته است که باید مداخلات لازم برای کنترل آن صورت گیرد.»
عضو داروساز شورای عالی نظام پزشکی معتقد است: «مصرف بالای آنتی‌بیوتیک یک معضل جهانی بوده و مختص ایران نیست و باید مباحث خود مراقبتی و فرهنگ‌سازی لازم با یک بسیج همگانی در این زمینه انجام شود.» سهرابی مقاومت میکروبی را سبب بی‌اثر شدن آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان برخی از بیماری‌های عفونی عنوان کرده و می‌گوید: «متاسفانه مصرف زیاد آنتی‌بیوتیک‌ها سبب می‌شود تا میکروب‌ها با ایجاد ژن مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها؛ این مقاومت را از نسلی به نسل دیگر منتقل کرده و حتی به‌صورت شایع آن ژن از یک‌گونه میکروبی به‌گونه‌ای دیگر انتقال یابد؛ زیرا درواقع میکروب یاد می‌گیرد که چگونه خود را در برابر آنتی‌بیوتیک محافظت و اثر آن را خنثی کند.»
عضو هیئت‌مدیره انجمن داروسازان با بیان اینکه مصرف بالای آنتی‌بیوتیک نه‌تنها یک تهدید اجتماعی و اقتصادی بلکه یک تهدید عمومی است؛ عنوان می‌کند: «اهمیت این موضوع به حدی است که سازمان ملل از رهبران کشور‌ها دعوت می‌کند تا فرمان کنترل مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها را در دست گرفته و مراقب این امر باشند.» وی اظهار می‌کند: «هزینه درمان فردی که به آنتی‌بیوتیک مقاوم شده است حدود ۵۰ تا ۷۰ میلیون تومان ارزیابی می‌شود که حجم زیادی از اقتصاد سلامت را می‌بلعد؛ بنابراین لازم است تا پزشکان حساسیت بیماران را نسبت به این مسئله زیاد کنند که دوره مصرف را تکمیل کرده و بدون تجویز پزشک خودسرانه آنتی‌بیوتیک استفاده نکنند زیرا دوز مصرفی و مدت‌زمان مصرف آنتی‌بیوتیک باید مشخص باشد.»
عضو شورای عالی نظام پزشکی با اشاره به اینکه باید سطح سواد سلامت جامعه نسبت به مصرف آنتی‌بیوتیک بالا برود؛ تصریح می‌کند: «پزشکان هم باید توجه داشته باشند که شرایطی مانند وضعیت عمومی بیمار، سن و جنسیت و سایر مسائل بیمار را در نظر گرفته و سپس اقدام به تجویز آنتی‌بیوتیک کنند.»
چرایی مصرف غیرمنطقی در ایران
زهرا شریف، دکترای تخصصی اقتصاد و مدیریت دارو هم با اشاره به اینکه داروهای آنتی‌میکروبیال به‌خصوص آنتی‌بیوتیک‌ها جزو داروهای پرمصرف ایران هستند و درصد بالایی از نسخه‌ها حاوی این گروه دارویی هستند، می‌گوید: «در دسترس بودن و تمایل زیاد مردم به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، تجویز غیرمنطقی توسط پزشکان و عرضه غیراصولی این داروها توسط داروخانه‌ها از دلایل مصرف غیرمنطقی آنها است.» وی می‌افزاید: «بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت نیمی از داروها به‌صورت غیرمنطقی تجویز و یا فروخته می‌شوند و نیمی از مردم داروها را به‌صورت غیرمنطقی مصرف می‌کنند.»
شریف با اشاره به اینکه آنتی‌بیوتیک‌ها جزو ۱۰ داروی پرمصرف ایران هستند، می‌گوید: «متاسفانه با وجود تلاش‌های فراوانی که انجام شده، به گواهی آمارها و شاخص‌ها، هنوز مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران منطقی نیست و بیش از ۴۰ درصد نسخه‌ها حاوی آنتی‌بیوتیک است.»
این متخصص اقتصاد و مدیریت دارو با بیان اینکه در بیشتر موارد آنتی‌بیوتیک به‌صورت غیرمنطقی تجویز می‌شود و یا تجویز منطقی است، اما فرد به‌طور غیرمنطقی مصرف می‌کند، توضیح می‌دهد: «این امر سبب مقاوم شدن باکتری‌های بدن نسبت به دارو می‌شود و در تجویز بعدی، دارو بر باکتری‌ها بی‌اثر خواهد بود. در این حالت مقاومت آنتی‌بیوتیکی اتفاق می‌افتد که مسئله بسیار مهمی است.»
شریف با تاکید بر اینکه مقاومت آنتی‌بیوتیکی فقط فرد بیمار را درگیر نمی‌کند، می‌افزاید: «تبعات منفی این امر بر همه بخش‌های جامعه سرایت می‌کند و هزینه‌های نظام سلامت و مرگ‌ومیر را افزایش می‌دهد.» به گفته وی، برای مقابله با بیماری‌های عفونی نیاز است که آنتی‌بیوتیک‌های جدید وارد چرخه درمان شوند، درحالی‌که کشف دارو و فرایند تولید آن روندی بسیار زمان‌بر و هزینه‌بردار است.
وی در ادامه یکی از دلایل مصرف غیرمنطقی آنتی‌بیوتیک‌ها را تجویز غیرمنطقی آنها توسط پزشکان در بخش سرپایی و نیز بستری دانسته و تصریح می‌کند: «الزامات تجویز و مصرف دارو در این دو بخش و رفتار پزشکان متفاوت است.»
این متخصص داروسازی، عرضه غیرمنطقی دارو توسط داروخانه‌ها و عدم رعایت قانون منع فروش بدون نسخه آنتی‌بیوتیک‌ها را عامل موثر دیگری در مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها می‌داند و می‌گوید: «تخمین زده می‌شود که در بهترین حالت بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد داروخانه‌ها آنتی‌بیوتیک‌ها را بدون نسخه تحویل می‌دهند و همین امر موجب افزایش دسترسی مردم به آنتی‌بیوتیک‌ها شده است.»
وی عامل دیگر موثر در مصرف غیرمنطقی آنتی‌بیوتیک‌ها را رفتار مردم و تمایل زیاد آنها به آنتی‌بیوتیک‌درمانی دانسته و معتقد است: «بسیاری از افرادی که سرما می‌خورند یا علائم سرماخوردگی دارند ترجیح می‌دهند با مصرف آنتی‌بیوتیک بهبود پیدا کنند، درحالی‌که علت اکثر سینوزیت‌ها و سرماخوردگی‌ها ویروس‌ها هستند و برای درمان آنها نباید داروهای ضد باکتری (آنتی‌بیوتیک) استفاده شود.»
بی‌تاثیر بودن آنتی‌بیوتیک بر روی ویروس‌ها
شریف با اشاره به اینکه آنتی‌بیوتیک‌ها بر روی ویروس‌ها تاثیری ندارند و حتی با ضعیف‌تر کردن بدن فرد منجر به طولانی‌تر شدن بیماری می‌شوند، ادامه می‌دهد: «متاسفانه بسیاری از مردم بر این باورند که اگر آنتی‌بیوتیک مصرف نکنند، بهبود پیدا نمی‌کنند، درحالی‌که اکثر سرماخوردگی‌ها ویروسی هستند و در مواردی مانند التهابات گلو و یا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی که ممکن است سرماخوردگی‌ها باکتریایی باشد نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک وجود دارد که البته درصد کمی از سرماخوردگی‌ها این حالت را پیدا می‌کنند.»
این متخصص اقتصاد و مدیریت دارو خاطرنشان می‌کند: «تمایل زیاد مردم به مصرف آنتی‌بیوتیک سبب می‌شود تا افراد اقدام به خوددرمانی با آنتی‌بیوتیک‌ها کرده و یا هنگام مراجعه به پزشک اصرار به تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها داشته باشند و حتی پزشکی که آنتی‌بیوتیک تجویز نکند را پزشک خوبی نمی‌دانند.»
وی در دسترس بودن و قیمت پایین آنتی‌بیوتیک‌ها را نیز از دلایل خوددرمانی با آنتی‌بیوتیک‌ها برشمرده و تصریح می‌کند: «مردم به‌راحتی و با قیمت کم می‌توانند آنتی‌بیوتیک‌ها را از داروخانه دریافت کنند و یا از داروهایی که از بیماری‌های قبلی در منزل خود و یا بستگان دارند استفاده می‌کنند.»
شریف در ادامه می‌گوید: «گاهی با وجود تجویز منطقی پزشک، بیمار دارو را در زمان دقیق مصرف نمی‌کند، درحالی‌که در مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها نحوه مصرف دارو بسیار مهم است؛ یعنی اگر گفته می‌شود هر ۸ ساعت باید یک عدد قرص آنتی‌بیوتیک مصرف کنید، این زمان بسیار اهمیت دارد و باید سر موعد دارو مصرف شود.» وی با بیان اینکه علاوه بر نحوه درمان، طول دوره درمان نیز اهمیت زیادی دارد، توضیح می‌دهد: «افراد معمولا بعد از گذشت دو یا سه روز احساس بهبودی می‌کنند و مصرف دارو را قطع می‌کنند درصورتی‌که این امر موجب مقاوم شدن باکتری‌ها نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها می‌شود.»
این متخصص داروسازی با بیان اینکه بخش عمده‌ای از دلایل مصرف غیرمنطقی آنتی‌بیوتیک‌ها بر دوش پزشکان است، می‌گوید: «حتی علت عدم تبعیت مردم از دستور درست مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و اصرار آنها به مصرف را هم باید در کیفیت ارتباط پزشک با بیمار جستجو کرد چراکه وقتی ارتباط خوبی بین پزشک و بیمار برقرار نمی‌شود، بیمار به پزشک اعتماد نمی‌کند و اصرار بر دریافت آنتی‌بیوتیک دارد.»
شریف با یادآوری اینکه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها معضل جهانی مهمی است، می‌افزاید: «برای تغییر مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها لازم است رفتار پزشکان و مردم تغییر پیدا کند.» وی با اشاره به اینکه تغییر رفتار مردم بحث پیچیده‌ای است و صرفا با تدوین دستورالعمل‌ها، آموزش‌های پراکنده و غیرحرفه‌ای در رسانه‌ها نباید از مردم انتظار داشت که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را کاهش دهند، می‌گوید: «با سیستم پیچیده‌ای روبه‌رو هستیم و نباید انتظار داشته باشیم با راه‌حل‌های ساده و تک‌بعدی بتوانیم به نتایج مطلوب دست پیدا کنیم.»
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: «ما با موجود زنده‌ای به نام انسان سروکار داریم که محرک‌های گوناگونی رفتارش را شکل می‌دهد؛ بنابراین ارتقاء رفتار و تغییر نگرش انسان به‌سادگی و به‌زودی میسر نخواهد شد.»سپید
نظرشما
آخرین اخبار