جدال بر سر متادون

از اوایل دهه80 که مراکز درمان اعتیاد در کشورمان شکل گرفتند داروهای ترک‌اعتیاد همواره توسط این مراکز تهیه و میان معتادان در حال درمان، توزیع می‌شد. به این ترتیب فردی که می‌خواست از شر اعتیاد خلاص شود به کلینیک‌ها می‌آمد و با تشکیل پرونده در فرآیند درمان قرار می‌گرفت بدون این که دغدغه دارو داشته باشد.

از یک سال پیش اما صنف داروسازان کشور در کنار سازمان غذا و دارو بر این نکته پافشاری می‌کنند که چون متادون هم نوعی داروست باید در داروخانه‌ها توزیع شود نه در مراکز درمان اعتیاد. ما با علی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان کشور که صحبت کردیم این مهم‌ترین استدلال او برای دفاع از تصمیم تازه وزارت بهداشت بود. او می‌گوید در همه جای دنیا تنها محل عرضه دارو، داروخانه است و کلینیک‌ها نه باید متادون را از شرکت‌های پخش تهیه کنند و نه از دانشگاه‌های علوم پزشکی بلکه باید از خرده‌فروشی‌ها که داروخانه‌ها هستند دارو بخرند.

طبق توضیح فاطمی، مراکز ترک‌اعتیاد از این پس باید مشتری داروخانه‌ها شوند که قرار است در توزیع متادون نقش فیلتر را بازی کنند. فاطمی می‌گوید کنترل، ثبت، نگهداری و آمارگیری از متادون در داروخانه‌ها بهتر از کلینیک‌ها انجام می‌شود و این کار که فعلا به‌صورت آزمایشی در برخی داروخانه‌ها درحال اجراست به علت نتایج مثبتش به‌زودی به صورت سراسری در کشور اجرا خواهد شد.

با این حال صنف درمانگران اعتیاد اعتقادی به این جملات ندارند. علی غلامی، دبیرکانون سراسری انجمن‌های صنفی مراکز سرپایی درمان اعتیاد کشور به ایسنا گفته است که گرفتن متادون از کلینیک‌ها مغایر ماده 15 قانون مبارزه با موادمخدر است که تامین دارو، پزشک، روان‌شناس و مددکار را برعهده این مراکز گذاشته است. جمال فرهمندیان، رئیس این کانون نیز گفته است برخلاف آنچه که ادعا می‌شود بیشتر داروخانه‌ها مکان مناسبی برای نگهداری از متادون ندارند، ضمن این که هنگام حمل‌ونقل دارو و تحویل آن به داروخانه‌ها نیز احتمال سرقت یا به خطر افتادن جان افرادی که مسوول پخش دارو هستند، بالاست.

حالا در میان این اظهارات متناقض،‌ افکارعمومی باید کدامیک را بپذیرد؟

مراکز درمان اعتیاد سال‌هاست زیر یک انگ نفس می‌کشند و آنها متهم‌اند در نشت متادون به بازار آزاد نقش دارند، نقشی که البته اهالی این صنف هیچ‌گاه زیربار آن نرفته‌اند. حتی جمال فرهودیان به‌تازگی آن را نوعی فرافکنی علیه مراکز دانسته و به نتایج تحقیقات ستادمبارزه با موادمخدر اشاره کرده که نشان می‌دهد تنها حدود 5/1درصد نشت متادون به بازار غیرقانونی از مراکز درمان سرپایی اعتیاد اتفاق می‌افتد.

اما حتی این آمار هم به انگ‌زدایی از مراکز درمان اعتیاد کمکی نمی‌کند و صنف داروساز و در راس آن سازمان غذاودارو همچنان به کلینیک‌ها بدبین‌اند. این در حالی است که عده‌ای معتقدند داروخانه‌ها نیز چندان در نشت داروها به بازارغیرقانونی بی‌تاثیر نیستند و اگر بنا بر بدبینی است داروخانه‌ها نیز می‌توانند در مظان اتهام باشند. حتی محمدرضا قدیرزاده، عضوگروه مطالعات اعتیاد مرکز تحقیقات پزشکی‌قانونی دست به قلم شده و در یادداشتی که مستند به آمار است،‌ نوشته است: اگر به تجربه قبلی عرضه داروی ترامادول در داروخانه‌ها نگاهی گذرا داشته باشیم به یاد می‌آوریم این دارو که ابتدا به عنوان یک مسکن جای خود را در سبد دارویی خانواده‌های ایرانی پیدا کرد پس از مدتی کوتاه بلای جانشان شد به طوری که بیشترین علت مراجعه به بخش مسمومیت بیمارستان‌ها را شامل شد.

قدیرزاده می‌گوید پارسال ۵۶۹ نفر بر اثر مسمومیت با ترامادول درکشور جان خود را از دست داده‌اند، پس چه تضمینی هست که عرضه متادون در داروخانه‌ها به سرنوشت مشابهی مانند ترامادول دچار نشود؟

پارسال که موضوع واگذاری توزیع متادون به داروخانه‌ها تازه داغ شده بود معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی البرز به ایسنا توضیح داد که افراد در حال ترک برای دریافت متادون باید از پزشک معالج(درمانگر اعتیاد) نسخه بگیرند و نسخه را در داروخانه بپیچند. او اعتقاد داشت این کار مانع نشت دارو به بازار آزاد می‌شود.

از نگاه درمانگران اعتیاد اما چه آن زمان و چه حالا،‌ مجبورکردن معتادان به مراجعه به نقاط مختلف فقط انگیزه آنها برای درمان را کم می‌کند؛ به قول مهران قهرمانی، درمانگر اعتیاد،‌ بسیاری چون درمانشان دو مرحله‌ای می‌شود ترک اعتیاد را رها می‌کنند و کار درمان را نیمه‌کاره می‌گذارند.

نگرانی از ریزش بیماران و کاهش مراجعات به کلینیک‌های درمان اعتیاد تقریبا یک نگرانی عمومی در این صنف است و مبتلابه خیلی‌هاست به طوری که مرتضی خوشگفتار کارشناس درمان اعتیاد نیز در گفت‌وگو با ما پیش‌بینی می‌کند با عرضه متادون در داروخانه‌ها حدود یک سوم بیماران ریزش کنند. او می‌گوید جذابیت درمان اعتیاد در ارائه خدمات به صورت یک بسته کامل است به طوری که درمان در کنار دارو ارائه شود. پس اگر بخشی از این بسته خدمتی جدا شود طبیعتا جذابیت درمان تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

با این حال در جبهه مخالف کسی به‌درستی این گفته‌ها اعتقاد ندارد،‌ از جمله معاون داروی دانشگاه علوم پزشکی البرز که سال پیش گفته بود بعید می‌دانم بیماران به خاطر این جابه‌جایی، درمان خود را ناتمام بگذارند و البته علی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان کشور که کاری به این بحث‌ها ندارد و به ما می‌گوید حرف اصلی این جابه‌جایی این است که دارو فقط از مسیر درستش توزیع شود.

متادون یک داروی ویژه ترک اعتیاد و خود نیز اعتیادآور است. مصرف خودسرانه متادون می‌تواند کشنده باشد و مسمومیت با آن می‌تواند به مرگ ختم شود چنانچه به روایت محمدرضا قدیرزاده، پژوهشگر،‌ سال گذشته ۱۶۰۱نفر به دلیل مسمومیت با متادون جانشان را از دست دادند. متادون اما چیزی فراتر از اینها هم هست،‌ متادون پول‌زاست، اصلا خود پول است و به گفته مرتضی خوشگفتار، کارشناس درمان اعتیاد، سود حاصل از فروش آن17 درصد است. جایی هم که پای پول وسط باشد معمولا بحث‌ها بالا می‌گیرد.

گرچه نه صنف درمانگران اعتیاد و نه داروخانه‌دارها و داروسازان هیچ‌کدام به سودی که فروش متادون به آنها می‌رساند اشاره مستقیمی نمی‌کنند و تاسفی بابت از دست‌دادن این منبع درآمد ازخود بروز نمی‌دهند، ولی به‌راحتی می‌شود فهمید درآمد حاصل از فروش متادون می‌تواند یکی از انگیزه‌های مهم برای مخالفت و موافقت با ابلاغیه جدید سازمان غذا و دارو باشد. درمانگران اعتیاد با توزیع متادون در داروخانه‌ها مخالفت‌اند چون می‌دانند سودی که از فروش این دارو داشتند دیگر نخواهند داشت. داروسازان نیز با این توزیع موافقند چون به این طریق درآمدی سرشار کسب خواهند کرد.

البته نایب‌رئیس انجمن داروسازان کشور به ما گفت که فعلا فروش متادون به مراکز ترک اعتیاد در دستور کار داروخانه‌هاست نه فروش مستقیم به بیماران که اگر این‌طور باشد سودی که داروخانه‌ها از این فروش می‌برند چندان کلان نخواهد بود. اما چون فاطمی اضافه می‌کند که ممکن است این رویه تغییر کند و فروش به بیماران در دستورکار قرار بگیرد آن وقت چاره‌ای جز تمرکز بر درآمدی که نصیب داروخانه‌ها می‌شود،‌ نیست. جمال فرهودیان، رئیس کانون سراسری انجمن‌های صنفی مراکز سرپایی درمان اعتیاد کشور گفته است دانشگاه‌های علوم پزشکی از بابت پخش داروهای مخدر سالانه حدود۶۰۰ میلیارد تومان درآمد دارند که اگر فروش متادون به بیماران در داروخانه‌ها انجام شود این سود عاید این صنف می‌شود. او البته متعجب است که چرا با وجود وضعیت نابسامان اقتصادی دانشگاه‌ها عده‌ای می‌خواهند این سود به 400 داروخانه منتخب در کشور برسد. پاسخ این سوال را البته تاکنون هیچ‌یک از مسوولان نداده‌اند ولی به هر حال این سوالی کلیدی است که باید به آن پاسخ داده شود.

اما پشت‌پرده تصمیمات جدید هرچه هست آنچه که پذیرفته نمی‌شود این است که متادون و درمان اعتیاد بازیچه مطامع صنفی قرار گیرد و به فرد معتاد و مقوله اعتیاد به چشم منبع درآمد نگاه شود؛‌ موضوعی که فعلا بوی آن به مشام می‌رسد.روزنامه جام جم