مقاومت میکروبی یکی از بزرگترین تهدیدهای سلامت در سراسر جهان است

شفا آنلاین:مقاومت میکروبی یا مقاومت دارویی عبارت است از کاهش اثر یک دارو در درمان یک بیماری یا کاهش اثر آن در بهبود نشانه های بالینی حاصل از آن. مقاومت میکروبی به طور طبیعی رخ می­دهد اما سوء استفاده از آنتی بیوتیک­ها در انسان و دام روند مقاومت میکروبی را به طور قابل توجهی تسریع می­کند. در واقع مقاومت میکروبی به معنای مقاومت یک ریززیستمند به یک یا چند داروی ضدمیکروبی است که پیش از آن به این داروها حساس بوده است. مقاومت میکروبی در مورد انواع گوناگون پاتوژن­ها شامل باکتری­ها، انگل ها، ویروس­ها، قارچ­ها و سلول­های سرطانی اتفاق می­افتد و ممکن است حیات هر فردی، در هر سن و در هر کشور را تهدید نماید.

امروزه مقاومت‌ ضدميكروبي به يكي از مهم‌ترين چالش‌های پیش روی سازمان‌هاي متولي سلامت در سطح جهان مبدل شده است. ظهور مکانیسم­های جدید مقاومت میکروبی و گسترش جهانی آن، توانایی انسان در درمان بیماری­های عفونی معمول را به شدت تهدید نموده است. مقاومت میکروبی منجر به کاهش اثربخشی مواد ضدمیکروبی، افزایش خطر گسترش میکروارگانیسم­های مقاوم، افزایش هزینه­های مراقبت­های بهداشتی، افزایش طول مدت درمان و بستری، کاهش توانایی کنترل همه­گیری بیماری­های عفونی و به دنبال آن افزایش واگیری و مرگ و میر بیماری­های قابل درمان مانند سل، مالاریا، اسهال و بیماری­های حاد تنفسی منجمله پنومونی گردیده است. به علاوه وقوع جهانی مقاومت ویروس نقص سیستم ایمنی انسان، سل مقاوم به دارو و مالاریا بویژه پلاسمودیوم فالسیپارم مقاوم به دارو بر نگرانی­های موجود افزوده است.

مقاومت میکروبی از مشکلات مهم بخش بهداشت و درمان است که در کشورهای در حال توسعه بیشتر مشهود است. گسترش فقر و کمبود منابع و متعاقب آن وضعیت بهداشت پایین، گرسنگی و فقر غذایی، کاهش سیستم ایمنی، دسترسی اندک به داروهای مناسب و استفاده از داروهای تاریخ گذشته و با کیفیت پایین از عوامل مستعد کننده گسترش مقاومت میکروبی  در کشورهای با درآمد کم و متوسط است. به طور کلی افزایش شیوع بیماری­های سرکوبگر سیستم ایمنی و به دنبال آن بروز عفونت­های فرصت­طلب، تغییر الگوهای هوایی و اقلیمی و افزایش بلایای طبیعی، رشد سریع جمعیت انسانی و افزایش روزافزون تجارت و مبادلات بین المللی از عوامل مهم گسترش عفونت و میکروارگانیسم های مقاوم به دارو هستند. با این حال مهم­ترین جنبه­های گسترش مقاومت میکروبی که قابل مداخله و کنترل است شامل موارد زیر است:

1-     عوامل مرتبط با مصرف کننده: همچون خوددرمانی، عدم تکمیل دوره درمان، نداشتن اطلاعات لازم، وضعیت ایمنی ضعیف، عقاید و باورهای غلط، توقعات درمانی و فشارهای تبلیغاتی از سوی موسسات دارویی.

2-     عوامل مرتبط با دست اندرکاران عرصه سلامت: عدم نظارت دقیق بر عملکرد موسسات دارویی، عدم وجود آموزش مناسب، رفتار غیرحرفه ای، کمبود امکانات تشخیصی صحیح و انتخاب ناصحیح مواد ضد میکروبی

3-    مراکز ارائه خدمات بهداشتی: بیمارستان­ها، مراکز بهداشتی و درمانی

4-    مصرف یا سوء مصرف مواد ضدمیکروبی در حیوانات

همچنین بر اساس گزارش­ کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی دارو (NCRUD) سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت، بر اساس نسخ ثبت شده در داروخانه­ها یا سازمان­های بیمه­گر، بیش از 50 درصد بیماران در سال 1394 آنتی­بیوتیک دریافت کرده­اند. از میان 10 قلم آنتی بیوتیک پرتجویز در سال 1394، طبق شاخص " میانگین اقلام دارویی پرتحویز"، سفکسیم اولین رتبه را در میان آنتی بیوتیک­ها به خود اختصاص داده است و در رتبه­های بعدی به ترتیب آموکسی سیلین و آزیترومایسین بیشترین اقلام دارویی را به خود اختصاص داده اند

شاخص ميانگين اقلام دارويي تجويزي در ایران بیش از میانگین جهانی است،­ میانگین تجویز دارو در مناطق مختلف کشور متفاوت است. بر اساس گزارش کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی دارو، بیشترین میانگین اقلام دارویی تجویز شده در سال ١٣٩٤متعلق به دانشگاه­های علوم پزشکی دزفول با 3.44 قلم دارویی و کمترین میانگین اقلام دارویی تجویز شده متعلق به دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان با میانگین 2.66 قلم دارويي بوده است. با وجود اینکه روند تجویز دارو و میانگین اقلام دارویی در هر نسخه در کشور روند نزولی یافته، با این حال در فهرست 10 داروی تجویزی، حداقل یک آنتی بیوتیک وسیع الطیف برای بیماران سرپایی تجویز شده است. مقایسه Defined Daily Dose(DDD) مقدار دوز تعیین شده روزانه آنتی بیوتیک­ها در ایران با سایر کشورها بیانگر میزان تجویز بالای این گروه از داروها در کشور ما می­باشد.

با توجه اهمیت بحث مقاومت میکروبی و این که در صورت گسترش آن همه افراد جامعه در معرض خطرات ناشی از آن قرار می گیرند توجه به نکات زیر می تواند در کاهش گسترش مقاومت میکروبی اثر زیادی داشته باشد:

-         آنتی بیوتیک ها در درمان عفونت های ویروسی مثل سرماخوردگی و آنفلوآنزا نقشی ندارند. بنابراین در صورت بروز این بیماری های از پزشک تقاضای تجویز آنتی بیوتیک نداشته باشید.

-         همیشه قبل از آن که آنتی بیوتیک مصرف نمایید با پزشک مشورت کنید

-         بیشتر سعی کنید با رعایت اصول بهداشتی از بروز عفونت ها پیشگیری نمایید

-         توجه داشته باشیم که توجه به محیط زیست و حفظ آن می تواند در کاهش گسترش مقاومت میکروبی نقش داشته باشد.

 

دکتر محمد مهدی گویا

رییس مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت