نیاز به دماسنج اجتماعی داریم

 به گزارش شفا آنلاین، به منظور بررسی آمار و واقعیت‌های حوزه آسیب‌های اجتماعی(Social harm) و همچنین اقدامات و سیاستگذاری‌هایی که طی دهه های گذشته در این حوزه انجام شده است، با سید حسن موسوی چلک کارشناس و متخصص آسیب‌های اجتماعی که در دوره های مختلف مسئولیت‌های مهمی در ارگانهای مختلف همچون بهزیستی و وزارت رفاه داشته و در حال حاضر رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران و به پدر آسیبهای اجتماعی کشور معروف است به گفتگو نشسته ایم که در ذیل می آید.

* آیا آمار دقیقی از آسیب‌های اجتماعی از سالهای گذشته تاکنون ارائه شده است؟

یکی از موضوعاتی که در دو دهه اخیر در کشور نگرانی ایجاد کرده است موضوع آسیب های اجتماعی است. گرچه بنا به دلایل متعدد از جمله غلبه نگاه سیاسی، امنیتی و قضایی و انتظامی و عدم تمایل مسئولین برای پرداختن به این موضوع و در حاشیه ماندن امور اجتماعی در سیاستگذاری ها و ضعف مطالبه گری اجتماعی در این حوزه موجب شد تا هیچ گاه تحلیل وضعیت کمی و کیفی آسیب های اجتماعی به یک  دغدغه اساسی تبدیل نشود تا حدی که تمایل و سیاست بر پنهان داشتن آمارهای موجود نیز بود به طوری که اگر مسئولی هم آماری را ارایه می کرد مورد بازخواست مسئولان ارشد خود قرار می گرفت و به نوعی ارایه آمارهای این حوزه «سیاه نمایی» قلمداد می شد.

*اولین بار چه سالی آسیب‌های اجتماعی در کشور مورد توجه قرار گرفت؟

آذرماه سال ۱۳۷۸ بعد از راه اندازی اورژانس اجتماعی(Social Emergency) و برنامه های مداخله در خانواده به منظور کاهش طلاق و خانه سلامت برای دختران و جذب و شناسایی کودکان خیابانی و بازپروری زنان آسیب دیده اجتماعی در کشور همایشی توسط دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی بهزیستی کشور و معاونت سیاسی وزارت کشور با حضور مسئولین کشوری و استانی دو دستگاه و اعضای ستاد امر به معروف و نهی از منکر کشور برای اولین بار در تهران به مدت دو روز برگزار شد و گزارشی از وضعیت اجتماعی ایران با تاکید بر آسیب های اجتماعی و برخی از جرایم بر اساس آمارهای رسمی ارایه شد که بازتاب آن در آن زمان منجر شد معاون وقت اجتماعی بهزیستی تحت فشارهای زیاد قرار گیرد. ولی چون تحلیل علمی بود و مستند به آمارهای رسمی باعث شد توجه به سمت آسیب های اجتماعی جلب شود  به طوریکه در نهایت بهزیستی اعلام کرد که دهه ۸۰ دهه بحران های اجتماعی است. 

در آن همایش که به نظرم نقطه عطفی در این حوزه بود چون تلنگری به همه زده شد، یک موضوع مورد توافق همه قرار گرفت به طوریکه می بایست برای آمار آسیب های اجتماعی کشور تدبیری اتخاذ شود.

بعد از آن در سال ۱۳۸۰ با همکاری دفتر امور اجتماعی وزارت کشور و ناجا پایگاه داده های اجتماعی کشور راه اندازی شد که پس از چند سال توجه به این پایگاه کمتر شد.

در سال ۱۳۸۱ نیز گزارش دیگری در  سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور توسط بنده تهیه شد. در طول این مدت گزارش های پراکنده ای در مجمع تشخیص مصلحت نظام، ستاد مبارزه با مواد مخدر،بهزیستی کشور، سازمان تبلیغات اسلامی، شهرداری تهران، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی و .... تهیه می شد.

*تدوین طرح های جامع برای کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی از چه زمانی در دستور کار قرار گرفت؟

در سال ۱۳۸۵ بر اساس ماده ۹۷ برنامه چهارم توسعه طرح جامع کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی با مسئولیت بنده تهیه شده و  در سال ۸۶ هم این سند در ۲۷ استان تهیه شده که در این زمان  مسئولیت دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی بهزیستی با من بود که یک بخش از فعالیت دفتر تحلیل وضعیت آماری آسیبهای اجتمای در کشور بود و بعد از سالها توجه به آسیبهای اجتماعی در کشور آغاز و همین موضوع باعث تهیه و تدوین چندین طرح مختلف شد.

همچنین در سال ۱۳۸۷ شناسنامه اجتماعی کشور و استان ها را تهیه کردم تا این که در ۱۹ آذرماه سال ۱۳۹۱ نخستین سامانه بانک اطلاعات آسیب های اجتماعی را در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی راه اندازی کردم.

سال ۹۳ مجدد مرکز ملی رصد مسایل اجتماعی در وزارت کشور فعال و حتی با حضور رییس جمهور رونمایی شد که البته این مرکز این روز ها حال خوشی ندارد.

* آیا تدوین اطلس آسیبهای اجتماعی برای سیاستگذاری کاهش آسیبها مفید بوده است؟

در سال های اخیر مجددا بحث اطلس آسیب های اجتماعی در وزارت کشور و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مطرح شد و گزارش های هم تهیه شده است.ولی توجه به چند نکته در این خصوص ضروری است:

نکته اول: دسترسی به آمار واقعی همه  آسیب های اجتماعی کار دشوار و غیرممکنی است چون نظام ثبت مشخصی وجود ندارد و حتی اگر این نظام هم وجود داشته باشد افراد حاضر نیستند بروند و ثبت کنند چون درگیر شدن در حوزه آسیب اجتماعی جذابیتی برای اطلاع دادن ندارد.

نکته دوم: آمار های موجود به صورت پراکنده هستند و نمی توانند گویای همه واقعیت های این حوزه باشد.

نکته سوم: دستگاه ها علاقمند نیستند آمارهای خود را در اختیار دستگاه های دیگر قرار دهند.

نکته چهارم: شاید بتوان گفت تنها آمار آسیبی که به صورت دقیق وجود دارد آمار طلاق است که سازمان ثبت احوال در گزارش سالانه وقایع حیاتی ارایه می کند.

بر همین اساس کتاب سال ستاد مبارزه با موادمخدر در چند سال اخیر و کتاب سازمان پزشکی قانونی هم بر اساس عملکرد به تعداد محدود منتشر می شود از جمله این موارد محسوب می شوند.

نکته پنجم: شیوع شناسی آسیب های اجتماعی (جز در حوزه اعتیاد) انجام نشده است.گرچه در این حوزه هم نقدهای مختلفی به شیوه این شیوع شناسی وجود دارد که اعتبار آن را خدشه دار کرده است.

*همکاری موسسات مختلف در زمینه آسیبها چگونه بوده است؟

علاوه بر موارد اشاره شده، گزارشی هم توسط موسسه رحمان تهیه شده است که بیشتر تحلیل کیفی موضوعات مختلف از جمله آسیب های اجتماعی را در بر می گیرد که شبیه این گزارش در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی نیز تهیه شده است. گزارشی هم در  سومین کنفرانس مددکاری اجتماعی ایران با عنوان امور اجتماعی در برنامه ششم توسعه کشور توسط انجمن مددکاران اجتماعی ایران و دانشگاه آزاد اسلامی گناباد تهیه شده است. 

همچنین چند گزارش وضعیت اجتماعی هم در دو سال اخیر تهیه شده و در نهایت گزارشی که برای مقام معظم رهبری ارسال شده که منجر به برگزاری جلسات متعدد با مسئولین کشور شده است.

* آیا در برنامه ششم توسعه به موضوع آسیبها توجه شده است؟

بله طبق ماده ۸۰ برنامه ششم توسعه مقرر شده نظام رصد آسیب های اجتماعی تهیه شود که اگر این نظام راه اندازی شود و همه دستگاه ها در قوای مختلف همکاری کنند می توان امیدوار بود که به اطلاعات دقیق تری در مورد آمار آسیب‌های اجتماعی دست پیدا کرد.

فراموش نکنیم که هر نوع سیاست گذاری و برنامه ریزی در حوزه آسیب های اجتماعی مستلزم شناخت وضعیت موجود است.دسترسی به آمار هم یک بخش از شناخت وضعیت موجود است.
لذا انتظار می رود همه با هم برای داشتن آمار جامع و یکپارچه تلاش کنند و از دشمنی با آمار بپرهیزیم تا در تاریکی برنامه ریزی نکنیم.مهر