خرید و فروش کلیه اخلاقی نیست و به شدت مخالفم/ نباید لجاجت کرد/هدف وسیله را توجیه نمی کند

دکتر محمدرضا خاتمی، درگفتگوی اختصاصی با شفاآنلاین ضمن بیان این مطلب ،پیرامون نظرات موافق و مخالف پیوند کلیه از زنده غیر فامیل و فتاوای مراجع تقلید در این باره گفت: شأن مراجع بسیار فراتر از ورود به این مسئله است و آنها وارد موضوع نمی شوند. تا جایی هم که من اطلاع دارم مرجعی نداریم که بگوید خرید و فروش عضو حرام یا حلال است.

وی اظهار کرد: البته یکی از مراجع که من از نظر شان اطلاع دارم گفته بودند که انسان به معنای واقعی کلمه مالک خودش نیست و خداوند است که مالک انسان است. بنابراین انسان نمی تواند اعضای بدن خود را بفروشد البته حکم کلی تری هم در فقه داریم و آن هم این است که هر کاری که موجب ضرر به بدن انسان می شود مجاز نیست.

وی افزود: در مورد بدن انسان این در تخصص فقها نیست که بگویند که آیا پیوند کلیه برای انسان ضرر دارد و یا ندارد. مطالعات بسیاری در این مورد انجام شده و نتیجه آن اعلام می دارد که برای فرد دهنده کلیه ضررهای بسیار کمی ممکن است داشته باشد. البته من جایی ندیده ام که اعلام کنند که اهدای کلیه صد درصد بی ضرر است.

دکتر خاتمی ادامه داد: بنابراین اگربر اساس این مبنا هم بخواهیم نظر دهیم چون درصدی احتمال ضرر دارد اگر این مسئله را با فقها مطرح کنیم احتمالاً نظر آنها در مورد اشکال نداشتن خرید و فروش کلیه تغییر کند و به این جهت سوق پیدا کند که بگویند اشکال هم دارد.

وی در مورد جایگاه خرید و فروش کلیه از منظر اخلاق پزشکی نیز گفت: ما یک اخلاق عمومی در جامعه پزشکی جهانی داریم که بدون هیچ تردیدی خرید و فروش کلیه را ناپسند و غیر اخلاقی می دانند. بنابراین اگر ما نظام اخلاق پزشکی در جهان را مد نظر بگیریم قطعاً و بدون هیچ ملاحظه ای خرید و فروش کلیه ناپسند است.

خاتمی تصریح کرد: اما عده ای ممکن است بگویند که ما براساس آداب ورسوم، آیین و فرهنگ خودمان می خواهیم تصمیم بگیریم .من از این لحاظ هم می خواهم بگویم که خرید و فروش کلیه در ایران عمل اخلاقی نیست به این دلیل که من یک مطالعه ای را انجام دادم و همچنین مطالعات دیگری نیز در این مورد وجود دارد که وقتی ما می خواهیم کلیه ای را از فردی بگیریم باید دهنده کلیه را به طور بسیار دقیق بررسی کنیم و مطمئن شویم که هیچ ضرری به او وارد نمی شود.

وی بیان کرد:  همینطور که ما می دانیم و در مطالعات خودم هم این نشان داده می شود، اهداء کنندگان کلیه درست و  دقیق معاینه نمی شوند و اطلاعات کامل و دقیقی به آنها داده نمی شود تا از خطرات و مشکلات احتمالی حین عمل جراحی و بعد از آن اطلاع دقیقی پیدا کنند.

وی خاطر نشان کرد: در حقیقت بسیاری از اهدا کنندگان کلیه در یک وضعیت نا آگاهی و بی خبری ازمضرات و خطرات احتمالی اهداء کلیه قرار دارند و در این شرایط کلیه خود را اهداءمی کنند. و از همه بدتر پیگیری های بعد از اهداء است و این یک اصل کاملاً پذیرفته شده است که هر کسی که اهداء کلیه کند بعد از آن باید به طور مرتب تحت پیگیری و بررسی قرار بگیرد تا مشکلی برایش ایجاد نشود .حال آنکه ما از این لحاظ هیچ سیستمی در داخل کشورمان نداریم و نه در انتخاب دهنده دقت های لازم می شود و نه بعد از آن پیگیری می شود که آیا مشکلی برای دهنده کلیه ایجاد می شود یا خیر.

رئیس بخش پیوند کلیه بیمارستان امام (ره) گفت: با نقصی که در سیستم پزشکی برای انتخاب دهنده کلیه و پیگیری های بعد از آن در داخل کشور داریم قطعاً اهدای کلیه از زنده با ایرادات اخلاقی فراوانی روبرو هست و نمی شود به آسانی از آنها چشم پوشی کرد.ممکن است دوست و آشنا و یا فامیلی واقعاً برای رضای خدا و نوعدوستی کلیه اش را اهدا کند و آن مسئله اش فرق می کند ولی با این سیستم خرید و فروشی که در کشور ما وجود دارد هیچ یک از اصول علم پزشکی در انتخاب دهنده کلیه و پیگیری آن انجام نمی شود و از این لحاظ هم کار غیر اخلاقی است.

وی تأکید کرد: به نظر من در این شرایط اگر یک سیستم کارآمد  نداشته باشیم واقعاً نباید دیگر به دنبال پیوند از زنده برویم مگر در همان موارد خاص پیوند از فامیل، دوست و آشنا که صرفاً به خاطر خود گیرنده بخواهد کلیه اش را اهداء کند و نه به خاطر مادیات.

وی در واکنش به اظهاراتی مبنی بر به خطر افتادن جان ده ها هزار و صدها هزار بیمار در انتظار پیوند کلیه با توقف خرید و فروش و پیوند کلیه گفت: در حال حاضر ما بین 2500 تا 3000 پیوند کلیه در سال انجام می دهیم که حدود 50 تا 60 درصد آن از جسد است. بنابراین جان  ده ها هزار انسان دیالیزی به خطر نمی افتد .بلکه 1000 تا 1500 نفر ممکن است که نتوانند پیوند شوند و در عوض می توانیم  امکانات و شرایطی بگذاریم که به سرعت سیستم اهداء عضو از جسد را ارتقاء دهیم.

دکتر خاتمی عنوان کرد: بی تردید این استدلالات خودش می تواند مانعی برای ارتقاء و توسعه سیستم پیوند از جسد باشد. بنابراین وزارت بهداشت و دستگاه هایی که مسؤل تخصیص و فرآوری عضو هستند وقتی می بینند در یک حدی با دهنده زنده کارشان انجام می شود دیگر خیلی انگیزه ندارند که این سیستم را ارتقاء دهند و آنوقت است که در مورد این مسئله وارد یک حلقه معیوب خواهیم شد.

وی گفت: البته من قبول دارم که در شرایط فعلی که سالهاست پیوند کلیه از زنده صورت گرفته توقف آن بسیار سخت است و اگر بخواهیم به یک باره و به طور مطلق اهدای کلیه زنده به زنده را ممنوع کنیم ممکن است که دچار بحران هایی بین خودمان و بیماران دیالیزی شویم.پس   به نظر من ابتدا باید اهداء زنده را بسیار قانونمند کرد و همانطور که بیمار گیرنده کلیه دقیق بررسی می شود، اهدا کنندگان کلیه نیز دقیقاً بررسی شوند و بعد از آن نیز پیگیری داشته باشند.

وی ادامه داد: بعد از یک برنامه ریزی بلند مدت دو الی سه ساله باید پیوند کلیه غیر فامیل قطع شود و این که ما بخواهیم بگوییم به دلیل اینکه بیماران ما در خطر هستند تا ابد این روش باید ادامه پیدا کند و با همان سیستم ناقص و معیوب ادامه دهیم به نظرم قابل قبول نیست. و متأسفانه این اتفاق هم افتاده و به همین خاطر سیستم اهدای عضو از جسد ما خیلی پیشرفت نکرده و گستردگی لازم را پیدا نکرده است .چراکه همیشه این بهانه است که پیوند از زنده هم باشد تا جان عده ای نجات پیدا کند.

وی در ادامه گفت: یک جمله معروفی هست که هدف وسیله را توجیه می کند ولی از نظر من این مقبول نیست و اگر ما یک هدف خوبی هم که نجات جان انسان هاست را داشته باشیم نمی توانیم به یک وسیله غیر اخلاقی متشبث بشویم و بگوییم که چون جان انسان ها را می خواهیم نجات دهیم هر کار غیر اخلاقی را مجاز هستیم که بکنیم.

وی تصریح کرد: من با خرید و فروش کلیه کاملاً مخالفم البته معتقدم که یک دوره گذاری را باید طی کنیم و در این دوره اهداء زنده رابسیار قانونمند و سختگیرانه کنیم و بعد ترتیبی دهیم که بعد از آن بازه زمانی دیگر به هیچ عنوان پیوند زنده انجام نشود. مگر در مواردی خاص که علم پزشکی اجازه می دهد و به صورت اهداء است و نه خرید و فروش.

دکتر خاتمی خاطر نشان کرد: ما در مسائل مختلف ممکن است که فرهنگ و آداب و رسوم مان با دنیا تفاوت داشته باشد اما این نباید باعث لجاجت ما بشود که اگر واقعاً یک چیزی در دنیا پسندیده است با توجیه اینکه ما با دنیا کاری نداریم و آداب ورسوم و فرهنگ ما متفاوت است به آن توجه نکنیم .ضمن اینکه این فرهنگ در مورد خرید و فروش کلیه هم توسط بیمار و تیم های پزشکی پایه ریزی شده و یک آداب و رسوم ایرانی یا دینی نیست که ما بخواهیم بر اساس آن نظر دهیم .به نظر من اگر ما بخواهیم این کار را ادامه دهیم از نظر پزشکی در دنیا با مشکل روبرو می شویم و ارزش و اعتبار پزشکی کشور ما در دنیا ساقط می شود.

 فوق تخصص بیماری های کلیه اظهار کرد: البته تیم های پزشکی ما در این خرید و فروش هیچ نقش و دخالتی ندارند و هیچ اطلاعی هم ندارند که بین خریدار و فروشنده چه مبلغی مبادله می شود. ولی این توجیه کننده نیست و به هر حال چون ما هم بخشی از کار هستیم اگر در گیر ماجرا شویم اعتبار جامعه پزشکی ایران در دنیا مخدوش می شود و باعث می شود که ما در سال های آینده دچار تبعاتی شویم که خیلی مناسب شأن جایگاه پزشکی ما در دنیا و همچنین داخل کشور نخواهد بود.

وی در مورد تصویب قانون در زمینه خرید و فروش کلیه گفت: طبیعتاً هر موضوعی قانونی شود خیلی بهتر است .البته برای اینکه مسئله ای قانونی شود ما نیازمند لابی های گسترده ای با قانونگذاران و مسوولان اجرایی کشور هستیم .البته در ابتدا باید انجمن نفرولوژی و موافقین و مخالفین بتوانند نظراتشان را مطرح کنند و همه نظرات طبقه بندی و دسته بندی شود و سپس در اختیار تصمیم گیران کشور قرار گیرد.

وی افزود: این کار متاسفانه صورت نگرفته و البته نباید با سرعت و بدون بررسی این کار را انجام داد .چرا که باید عواقب سیاسی و پزشکی آن را کاملاً مد نظر قرار داد تا این تصمیم گیری و قانون به سود مردم و کشور باشد .حال آنکه تا به حال نظرات صرفاً در قالب مصاحبه ها و گفتگو های رسانه ای مطرح شده و این کار انجمن نفرولوژی است که سمینار و کنفرانس برگزار کند و گفتگوها و نشست های مخالفین و موافقین را در جامعه پزشکی مطرح کند و دلایل آن را بررسی کند و بعد در انتها برای کار قانونی پیگیری کند.

رئیس بخش پیوند کلیه بیمارستان امام خمینی گفت: در کشور ما اگر قانون هم نباشد جامعه پزشکی خود می تواند تصمیم گیری کند. من خودم چون موافق پیوند از زنده نیستم تا آنجایی که توانسته ام در بخش پیوند خودمان اجازه پیوند از زنده را نداده ام. وقتی که دهنده زنده به من معرفی می شود تا آنجا که می توانم سعی می کنم که منصرفش کنم و خطرات و عواقب آن را به وی می گویم.هرچند حتی از طرف گیرنده و خانواده اش نیز تهدید هم شده ام .با این حال کمتر از 8، 9 درصد پیوند ها در بخش پیوند کلیه بیمارستان امام خمینی پیوند از زنده است.

نایب رئیس مجلس ششم شورای اسلامی گفت: قبل از ایجاد قانون هم خود جامعه پزشکی با اطلاع رسانی، آگاهی بخشی، ارتباط بیشتر با جامعه و بیان مطالب علمی به زبان مردم جامعه و منتقل کردن اطلاعات علمی به مردم می تواند تا حدی در اصلاح این روند مؤثر باشد.

وی گفت: من معتقدم اگر  وزارت بهداشت همت کند و سیستم فرآوری عضو را گسترش دهد این دوره گذار کوتاه تر خواهد شد وشاید در عرض یک سال هم به نتایج خوبی دست پیدا کنیم و از این زمان گذار هر چه زودتر گذرکنیم.

و اظهار کرد: در کشور ما حدود 1500 تا 200 پیوند کلیه از مرگ مغزی صورت می گیرد یعنی حدود 700 الی 800 مرگ مغزی داریم و متاسفانه آمار تروما، تصادفات و مرگ مغزی در کشور  زیاد است. در صورتی که که اعلام می شود در جاده ها سالانه حدود 20 هزار فوتی داریم و اگر از 20 هزار مورد بتوانیم فقط اعضای 1000 نفر را فرآوری کنیم می شود 2 هزار کلیه ولی ما متأسفانه نمی توانیم این موارد را به دست بیاوریم، فرآوری کنیم و در اختیار نیاز مندان پیوند عضو قرار دهیم.

دکتر خاتمی افزود: پافشاری پیوند کلیه از زنده مانعی برای گسترش پیوند از جسد است و ما اگر بتوانیم این سیستم فرآوری کلیه را در شهرهای مختلف با تجهیز آی سی یو ها و آموزش پرسنل انجام دهیم  فکر می کنم در عرض یک سال آمار پیوند از جسد را دو برابر کنیم که دیگر نیازی به پیوند از زنده نباشد.

وی در مورد استاندارد شدن جاده ها و ماشین ها در آینده و کاهش آمار تصادفات و مرگ مغزی و خلأ پیوند کلیه از زنده گفت: این یک واقعیت است و به هر حال در دنیا و در کشورهای پیشرفته هم کمبود عضو وجود دارد و آنها هم دارند به نوعی به پیوند کلیه از زنده رو می آورند اما پیوند زنده ای که در آن پول رد و بدل نمی شود.

وی ادامه داد: ما باید مردم را تشویق کنیم که به خاطر انسان دوستی اهداء عضو انجام دهند و در این صورت اگر فرد داوطلبانه این کار را انجام دهد بدین معنی است که مقدار احتمالی خطر را پذیرفته است و سلامتی خود را با پول و مادیات معامله نمی کند و به خاطر انسان دوستی و مسائلی فراتر از مادیات این کار را انجام می دهد و این کار پذیرفته و قابل قبول است .پس ما باید در هر صورت به افراد اطلاعات کافی دهیم و یک سیستم بسیار دقیق برای انتخاب دهنده زنده و پیگیری آن را داشته باشیم که این مسائل در کشور ما کاملاً فراموش شده است.

وی خاطرنشان کرد: ما در حال حاضر یک گیرنده کلیه داریم که 8 نفر در خانواده اش هستند که می توانند به وی کلیه دهند و بیمار گیرنده کلیه واقعاً برایشان عزیز است .ولی می گویند وقتی می توان با 20 - 30 میلیون تومان کلیه خرید چرا خودمان کلیه دهیم .پس بی تردید با این کار ما حس نوعدوستی را هم از بین می بریم و باید دهنده زنده از فامیل را تشویق کنیم.

 فوق تخصص نفرولوژی گفت: مطمئن باشید هر کسی بخواهد کلیه بگیرد 70 ،80 درصد در فامیل خودش کسی را پیدا می کند که کلیه اش به او بخورد و حاضر باشد که کلیه اش را بدهد اما وقتی کلیه ای را می شود با 20 ،30 میلیون خرید هیچکدام از فامیل حاضر نمی شوند که کلیه شان را اهداء کنند و خود گیرنده هم حاضر نیست که از فامیلش بگیرد و می گوید که من چرا فامیل خودم را ناقص کنم، می روم و از کس دیگری می خرم. و این در حقیقت تبعیض و نگاه منفعت طلبانه ای است که وجود دارد که اگر انسانی را ناقص کنیم فامیل ما نباشد اشکالی ندارد ولی فامیل ما اشکال دارد و این دید بدی است که در حال حاضر در کشور وجود دارد.