آنچه باید در مورد مراقبت از سوختگی بدانیم

شفا آنلاین:پوست یکی از وسیع‌ترین عضوهای بدن انسان است. مهم‌ترین وظیفه پوست حفاظت بدن از آسیب و عفونت است. هم چنین پوست در نگهداری بدن در یک دمای متعادل نقش به سزایی دارد.
پوست شامل دولایه اصلی است: یک لایه بیرونی به نام اپیدرم و یک لایه درونی به نام درم. این دولایه روی یک لایه چربی زیرجلدی قرار گرفته‌اند.

به گزارش شفا آنلاین:به نقل از سپید فوقانی‌ترین لایه اپیدرم از سلول‌های پوستی سطحی مرده تشکیل می‌شود که به طور مرتب ریزش پبدا کرده و با سلول‌های جدید که در لایه‌های تحتانی‌تر ساخته می‌شوند، جایگزین می‌شوند. لایه اپیدرم توسط ماده‌ای روغنی به نام سبوم پوشیده می‌شود که باعث تازگی و طراوت پوست می‌شود و نقش ضدآب دارد.
لایه درم از عروق خونی، اعصاب، عضلات، غدد مترشحه سبوم و ریشه مو (فولیکول مویی) تشکیل می‌شود. پایانه‌های عصبی مربوط به حس گرما، سرما، درد و حس لمس سطحی در این لایه قرار دارند. خون در گردش در لایه درم کار تغذیه و تنظیم دمای بدن را در این لایه به عهده دارند.
همانطور که در شکل ۱ملاحظه می‌کنید اکثر عناصر حیاتی و مهم در لایه درم قرار دارند.
حفظ و نگهداری دمای بدن
همانطور که پیشتر گفته شد، یکی از وظایف مهم پوست حفظ دمای بدن در محدوده ۳۶-۳۷ درجه سانتی‌گراد است. یکی از اجزای مهم مغز به نام غده هیپوتالاموس مرکز تنظیم دمای بدن است. اگر دمای خونی که از این ترموستات عبور می‌کند به بالاتر یا پایین‌تر از حد مذکور صعود یا نزول کند، مکانیزم‌های متفاوتی برای حفظ دمای بدن به حالت طبیعی فعال می‌شوند.
چگونه بدن گرم می‌ماند؟
وقتی بدن بسیار سرد می‌شود تغییراتی اتفاق می‌افتد تا جلوی از دست رفتن گرما را بگیرد. عروق خونی سطح بدن منقبض می‌شوند تا گردش خون گرم را در مراکز اصلی و حیاتی بدن برقرار نگه دارند. فعالیت غدد عرق کاهش می‌یابد و موهای سطح بدن راست می‌ایستند تا گرما را در سطح نزدیک بدن حفظ کنند. به جز مکانیزم‌های دفاعی ذکر شده، هم چنین بدن شروع به تولید گرما نیز می‌کند. متابولیسم فرد افزایش می‌یابد و با افزایش فعالیت و انقباض عضلانی، مثلا شروع به لرز، دمای بدن افزایش می‌یابد.
چگونه بدن گرما را از دست می‌دهد؟
در شرایط گرم، محیط بدن مکانیزم‌های جبرانی را فعال می‌کند تا گرمای اضافه از بدن دفع شود. عروق خونی که در نزدیک و مجاورت سطح پوست قرار دارند منبسط می‌شوند لذا میزان جریان خون به سطح پوست افزایش می‌یابد. به علاوه غدد عرق تولید عرق را افزایش می‌دهند تا با تیخیر آن بدن سردتر شود.
سوختگی با بدن چه می‌کند؟
سوختگی یک نوع خاص آسیب بافت نرم است. همانند دیگر آسیب‌ها سوختگی می‌تواند وسعت و عمق متفاوتی را از پوست درگیر کند.
ارزیابی سوختگی
وقتی پوست در نتیجه سوختگی تخریب می‌شود خاصیت دفاعی خود و عملکرد صحیح خود را از دست می‌دهد. به علاوه مایع بدن از دست می‌رود به این دلیل که عروق خونی سرم درون خود را از دست می‌دهند.
آسیب‌های دیگر به‌طور هم‌زمان ممکن است وجود داشته باشند که باعث از دست رفتن مایعات بیشتری از بدن شوند و در نهایت به صورت تاخیری عفونت‌های وسیع ایجاد شود.
چه مواردی باید ارزیابی شوند؟
مهم‌ترین و اولین نکته دانستن نکات زیر است:
شرایطی است که سوختگی رخ داده است، آیا درگیری راه هوایی به‌طور هم‌زمان وجود دارد یا خیر، میزان وسعت، موقعیت و عمق سوختگی به چه شکل است.
سوختگی دلایل زیادی دارد که در جدول ۱ به آنها اشاره شده است.
با دانستن علت سوختگی می‌توان آسیب‌های احتمالی را بهتر شناخت، مثلا آتش‌سوزی در یک مکان بسته، گاز منواکسید کربن سمی تولید می‌کند که باعث عوارض تنفسی می‌شود.
وسعت سوختگی
وسعت سوختگی نشان می‌دهد که آیا شوک در همراهی با سایر علایم محتمل است یا خیر. شوک یک شرایط تهدید کننده حیات است که زمانی که حجم خون ازدست رفته زیاد باشد، ایجاد می‌شود. در مواردی که سطح زیادی از بدن دچار سوختگی باشد شوک به علت حجم مایع زیادی که از دست می‌رود اتفاق می‌افتد.
اگر سوختگی در یک فضای بسته، مانند یک اندام، اتفاق بیافتد مایع در بافت جمع شده و باعث درد و تورم می‌شود. این تجمع مایع، در صورتی که اندام به واسطه جسم خارجی تحت فشار باشد (مانند لباس و زیورالات) بیشتر مشکل‌آفرین است.
سوختگی به انواع جرم‌ها امکان نفوذ را در بافت می‌دهد و احتمال عفونت همیشگی است.
عمق سوختگی
سوختگی بر اساس عمق آسیب پوستی تقسیم‌بندی می‌شود. سه دسته کلی وجود دارد: سطحی، نیمه‌ضخامت، تمام‌ضخامت. در یک حادثه سوختگی فرد قربانی ممکن است هم زمان سوختگی را با عمق‌های متفاوت در یک اندام داشته باشد.
سوختگی سطحی فقط خارجی‌ترین لایه پوست را درگیر می‌کند. این سوختگی درجه اول، در صورتی که کمک‌های اولیه بلافاصله قبل تشکیل تاول انجام شود به خوبی التیام می‌یابد. آفتاب سوختگی یکی از شایع‌ترین انواع سوختگی درجه اول است.
سوختگی نیمه‌ضخامت یا درجه ۲ بسیار دردناک است. در این نوع لایه اپیدرم پوست تخریب می‌شود و پوست بسیار قرمز شده و تاول ایجاد می‌شود. این درجه از سوختگی معمولا به زودی ترمیم می‌شود اما اگر بیش از ۲۰ درصد سطح بدن در بزرگسالان یا بیش از ۱۰ درصد سطح بدن را در اطفال درگیر کند می‌تواند کشنده و تهدید کننده حیات باشد.
در سوختگی تمام‌ضخامت یا درجه ۳ و ۴ حس درد وجود ندارد. پوست در ظاهر مومی‌شکل، رنگ‌پریده یا ذغالی می‌شود. این درجه از سوختگی به سرعت نیاز به مداخله دارد. در این نوع عمق نفوذ سوختگی بیشتر بوده و عناصر حیاتی در درم درگیر هستند. (شکل‌های ۲ و ۳)
سوختگی‌ها هم‌چنین براساس منشا سوختگی نیز تقسیم می‌شوند: حرارتی (ترمال)، شیمیایی، الکتریکی و تابشی.
مراقبت از سوختگی
یک سوختگی بحرانی نیاز به مراقبت پزشکی سریع دارد زیرا آنها به صورت بالقوه تهدید کننده حیات هستند و ناتوان کننده به‌شمار می‌آیند. متاسفانه معمولا تشخیص سوختگی بحرانی سخت است. حتی سوختگی‌های سطحی هم می‌توانند بحرانی باشند، در صورتی که سطح وسیعی را از پوست درگیر کرده باشند. باید به خاطر داشت که هرگز شدت یک سوختگی را با توجه به میزان درد بیمار نباید تخمین نزد. میزان درد بیمار قابل اعتماد نیست.
باید توجه داشت که سوختگی در اطفال ممکن است در نتیجه آزار و اذیت کودک ایجاد شده باشد. اگر احتمال می‌دهید که یک حادثه عمدی متصور است، باید واقعه و قربانی را به مراکز ذی‌الصلاح و پزشکی قانونی جهت بررسی دقیق‌تر ارجاع داد.
چه سوختگی‌هایی نیاز به بستری و درمان دربیمارستان دارند؟
اگر فرد قربانی کودک است بهتر است وی به بیمارستان منتقل شود، حتی اگر میزان سوختگی کم و سطحی است. در بزرگسالان فقط در موارد جدی نیاز به ارجاع به مراکز درمانی در سطوح پیشرفته‌تر وجود دارد. این سوختگی‌ها شامل:
• همه سوختگی‌های نیمه‌ضخامت با وسعت بالاتر از ۱۰ درصد کل سطح بدن،
• همه سوختگی‌های درگیر کننده صورت دست ها و پاها (پشت و کف دست‌ها و پاها)
• همه سوختگی‌های تمام‌ضخامت
• سوختگی‌های الکتریکی
• سوختگی‌های شیمیایی
• سوختگی‌های استنشاقی
• قربانیانی که بیماری‌های زمینه‌ای پزشکی و سوابق قبلی بیماری دارند
• قربانیانی که دچار تروما و سوختگی هم‌زمان هستند
• افرادی که نیازمند درمان‌ها و حمایت‌های بازتوانی اجتماعی و روانی خاص هستند
هر زمان در مورد سوختگی شک وجود داشته باشد بهتر است مراجعه پزشکی صورت گیرد.
اول مراقب خود باشید
در همه موارد و اشکال سوختگی باید در درجه اول امنیت صحنه قربانی و امدادگر برقرار باشد.
در سوختگی حرارتی و سوختگی با مایعات بصورت شدید
در زمان درمان سوختگی حرارتی عمیق یا شدید، باید توجه زیادی داشت. هر چه مدت زمان بیشتری از سوختگی بگذرد، آسیب‌های اتفاق افتاده بیشتر خواهند شد. در مواردی که آتش‌سوزی در فضای بسته باشد باید همیشه احتمال سوختگی استنشاقی و درگیری راه هوایی را مدنظر داشت.
اولویت شما سرد کردن هرچه سریع‌تر محل سوخته و پایش وضعیت تنفسی مصدوم است. سرد کردن می‌تواند پروسه سوختگی را متوقف کند و درد را از بین ببرد. بیمارانی که دچار سوختگی شدید یا سوختگی با مایعات هستند معمولا در غالب موارد دچار شوک نیز هستند و نیازمند بررسی بیشتر در بیمارستان.
احتمال صدمات غیرتصادفی باید همیشه مدنظر باشد. گرفتن شرح حال دقیق همیشه مفید است و شرط اساسی شروع مراقبت‌های بیمار. در وهله اول باید لباس‌های بیمار خارج شود و زیورالات بیمار به همراه لباس‌ها در محل خاص خود برای تحقیقات بعدی نگهداری شود.
در موارد شدید سوختگی حرارتی و سوختگی با مایعات چه باید کرد؟
باید جلوی سوختگی بیشتر با رعایت نکات ایمنی لازم به عمل آید. باید هرچه سریع‌تر بعد از آسیب سوختگی سرد شود. باید از آب لوله‌کشی سرد برای شست‌وشوی اندام و سرد کردن هرچه سریع‌تر استفاده کرد. سرد کردن ناحیه سوخته نباید باعث تاخیر در اعزام بیمار به بیمارستان شود. بهتر است فرد مصدوم در وضعیت نشسته یا خوابیده روی زمین باشد و اندام سوخته در تماس مستقیم با خاک نباشد.
باید با اورژانس پیش‌بیمارستانی ۱۱۵ تماس گرفت و درخواست کمک کرد.
باید به مدت حداقل ۱۰ دقیقه عضو دچار سوختگی را سرد کرد. باید مواظب بود که فرد دچار افت دما نشود (بخصوص افراد مسن یا اطفال)
حتی‌الامکان نباید منطقه سوخته را دستکاری کرد. باید با احتیاط انگشتر، ساعت، کمربند، کفش یا پوشاک تنگ و مسدود کننده را قبل از ایجاد تورم خارج کرد.
بعد از اینکه محل سوختگی سرد شد، باید منطقه آسیب‌دیده را با یک پوشش پلاستیکی تمیز پوشاند تا عفونت در منطقه نفوذ نکند. از کیسه‌های تمیز برای پوشاندن دست‌ها و پاها می‌توان استفاده کرد. در انتها باید با استفاده از بانداژ یا پانسمان‌های چسبنده روی پلاستیک مذکور را بست تا از چسبیدن مستقیم پانسمان روی پوست آسیب‌دیده جلوگیری کرد. (شکل ۴)
اگر پلاستیک مناسب پانسمان وجود نداشت می‌توان از پانسمان‌های استریل غیرچسبنده یا گاز استفاده کرد. پانسمان انجام شده باید به صورت شل روی محل قرار گیرد.
باید به فرد مصدوم اطمینان داد و وی را از نظر روحی حمایت کرد. جزییات حادثه را باید پرسید و ثبت کرد. علایم حیاتی، سطح هوشیاری و وضعیت تنفسی فرد را باید ثبت و پایش کرد.
الناز وحیدی
متخصص طب اورژانس، استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران