با غده هیپوفیز بیشتر آشنا شوید

1. پرولاکتین

2. هورمون محرک جسم زرد

(LH)  .3. هورمون محرک فولیکول

(FSH)  .4. هورمون محرک تیروئید

5. هورمون آدرنو کورتیکو تروپ

(ACTH) .6. هورمون رشد (GH)

محصولات هورمونی غده های محیطی که توسط هورمون های هیپوفیزی تحریک شده اند به نوبه ی کنترل فیدبکی بر روی هیپوفیز و هیپوتالاموس اعمال می کنند ( یعنی غلظت این محصولات در خون تعیین کننده میزان ترشح هورمون های هیپوفیز است )

آناتومی هیپوفیز و هیپوتالاموس

هیپوفیز در استخوانی در بالای سینوس اسفنوئید قرار دارد که به خاطر شکل خاص آن زین ترکی نام گرفته است . وزن هیپوفیز بین 900-500 میلی گرم بوده در طرفین آن دو ورید به نام سینوس های کاورند قرار دارد . در داخل این وریدها 3 عصب قرار گرفته به نام اعصاب 3و 4و 6 ( اعصاب حرکتی چشم ) .

در قسمت بالای هیپوفیز کیاسمای بینایی قرار گرفته ، بین کیاسما و هیپوفیز لایه ای قرار دارد ( به نام دیافراگم سلّا در حالت طبیعی غده ی هیپوفیز حدود 25 تا 30 درصد فضای زین ترکی را پر می کند . در واقع در یک عکس لترال( ازکنار )از هیپوفیز، این غده  به صورت هلالی با تحدّب رو به داخل دیده می شود .

غده ی هیپوفیز از سه قسمت قدامی ، خلفی و میانی تشکیل شده که 3/2 مربوط به قدامی و 3/1 هیپوفیز مربوط به قسمت خلفی می باشد . قسمت خلفی تقریباً یک بخش نورونی می باشد و در واقع یک بخش ذخیره متشکل از دنوریت هایی است که از اعصاب هیپوتالاموس می آیند که دو ماده در این بخش ذخیره می شوند :

به نام وازوپرسین ( ضد ادراری ؛ ADH ) و اکسی توسین

ولی در قسمت آنتریورما 5  نوع سلول داریم که اصطلاحا‍ً به آن ها سلول های تروفیک یا رشد کننده گفته می شود . بیشترین سلولی که در این قسمت قرار دارد سلول های میوماتو تروپ ترشح کننده هورمون رشد (GH) می باشد . سلول های دیگری که در هیپوفیز قدامی وجود دارند سلول های تیروتروپ ترشح کننده هورمون محرک تیروئید (TSH ) می باشد ؛ سلول های کورتیکوتروپ هستند که ACTH ترشح می کنند و سلول های گنادوتروپ ، LH و FSH ترشح می کنند و بالاخره سلول های لاکتوتروپ هستند که پرولاکتین ترشح می کنند . تمام این هورمون ها سازنده هستند یعنی هم موجب افزایش تعداد سلول ها می باشد و هم خاصیت ترشحی پیدا بکنند .

ترشح هورمون های هیپوفیزی توسط هورمون های آزاد کننده و مهار کننده هیپوتالاموس کنترل می شود . هورمون GHRH که توسط هیپوتالاموس ترشح می شود تنظیم کننده ی ترشح هورمون GH هیپوفیز است و به همین ترتیب  TRH تنظیم کننده ی CRH , TSH تنظیم کننده GNRH , ACTH تنظیم کننده ی LH , FSH و دوپامین تنظیم کننده ی پرولاکتین یا  PRL است .

همه ی این هورمون ها موجب تحریک ترشح هورمون هیپوفیز می شوند به جزء دوپامین که باعث مهار ترشح پرولاکتین می شود . هورمون های هیپوتالاموس از طریق سیستم عروقی پورت به هیپوفیز می رسند .

آپوپلکسی هیپوفیز

حوادث عروقی خونریزی دهنده در هیپوفیز را آپوپلکسی هیپوفیز می نامند در طی این بیماری هورمون های آزاد شده از هیپوفیز به صورت حاد افزایش یابند و این اتفاق یکی از اورژانس های پزشکی می باشد که می تواند منجر به بروز هایپوگلیسمی شدید و هایپوتانسیون ( افت قند و فشارخون ) ، خونریزی دستگاه عصبی مرکزی  (CNS) و در نهایت مرگ شود .

آپوپلکسی هیپوفیز می تواند در طی یک آدنوم از قبل موجود در هیپوفیز پس از زایمان و بروز سندرم شیهان ، و یا همراه با دیابت ، هیپرتانسیون ، شوک حاد و یا در آنمی سلول داسی شکل رخ دهد .

از علائم آپوپلکسی هیپوفیز می توان به این موارد اشاره کرد :

– تغییرات دو طرفه ی بینایی
– افتالموپلوژی ، علایم تحریک مننژ و در موارد بسیار شدید آپوپلکسی هیپوفیز کلاپس قلبی عروقی و از بین رفتن هشیاری

تشخیص توسط CT و MRI صورت می گیرد . درمان آن جراحی اورژانس می باشد که بیماران دچار افتالموپلوژی شدید و یانقایص بینایی دارای اندیکاسیون جراحی سریع می باشند . معمولاً پس از آپوپلکسی هیپوفیز هیپوپیتوسیاریسم دیده می شود .

زین خالی

در این مورد زین ترکی در MRI خالی دیده می شود . بیماران اکثراً عملکرد طبیعی هیپوفیز را دارند که این به خاطر وجود بافت هیپوفیز لبه ای در اطراف زین ترکی است که دارای عملکرد طبیعی است . با وجود این هیپوپیتوئیتورسیم ممکن است رخ دهد . یعنی انفارکتوس هایی در بافت هیپوفیز ایجاد شود و زین ترکی خالی شده در نتیجه مایع مغزی نخاعی (CSF) د اخل زین ترکی ( و فتق سخت شامه ای ایجاد شده ) را پر می کند .

در برخی موارد آدنوم هایی در هیپوفیز حاشیه ای ایجاد می شود که دارای عملکرد هستند و همیشه هم قابل تشخیص نمی باشند .

تومور یا آدنوم غده ی هیپوفیز

آدنوم غده ی هیپوفیز 15 درصد از کل تومورهای مغزی را شامل می شود . آدنوم غده ی هیپوفیز دارای علت مشخص نبوده و تغذیه ، اعصاب و استرس به آدنوم غده ی هیپوفیز ارتباطی ندارند .

در اکثر موارد این تومورها به صورت بسیار آهسته رشد کرده و بدن خود را با آن تطبیق می دهد در نتیجه آدنوم غده ی هیپوفیز دیر تشخیص داده می شود . در اغلب موارد آدنوم غده ی هیپوفیز دارای فانکشن و یا عملکرد ( ترشح هورمون ) می باشد ولی در 30-20 درصد موارد آدنوم غده هیپوفیز دارای عملکرد نبوده و اصطلاحا‍ Silent است .

علائم بالینی آدنوم هیپوفیز :

اگر آدنوم هیپوفیز دارای فعالیت ترشحی باشد فرد دچار افزایش بیش از حد هورمون می گردد که بسته به نوع سلول مترشحه و نوع هورمون ترشح شده از هیپوفیز علائم بالینی فرد دارای آدنوم هیپوفیز متفاوت خواهد بود . همچنین اگر تومور دارای فانکشن ( عملیات ترشحی ) نداشته باشد افزایش سایز آن موجب فشار بر سلول های ترشحی اطراف گردیده و موجب hyposecretion ( کاهش ترشح ) آنها می گردد .

بر روی هیپوفیز dura matter قرار دارد که در اثر آدنوم هیپوفیز و فشار بر روی آن فرد دچار درد در ناحیه وسط جمجمه و پشت چشم ها  می گردد که اگر این آدنوم بزرگ باشد درد در تمام سرحس می گردد . این درد با حرکات چشم تشدید می گردد . در قسمت فوقانی قدامی ( بالایی  ، جلویی ) غده ی هیپوفیز کیاسما بینایی قرار دارد و در فرد  دچار آدنوم هیپوفیز این کیاسما دچار فشار شد و اختلالاتی در بینایی ایجاد می کند . این افراد دچار دید تونلی می گردند . (bilateral hemianopia) یعنی دید قسمت های خارجی میدان دید خود را از دست می دهند .

آدنوم های نان فانکشن (Non – functional Adenoma)

آدنوم های نان فانکشنال هیپوفیز توسط علائم ناشی از بزرگ شدن بیش از حد توده تشخیص داده می شوند . از جمله ی این علائم : سردرد که علت آن کشیدگی dura matter است ، کمبود هورمون ، دید تونلی ، افزایش نزدیک بینی در مدت زمان کوتاه ، اختلالات بینایی . در صورتی که پس از معاینه و گرفتن یک شرح حال کامل از بیمار به آدنوم هیپوفیز شک رفت باید از بیمار MRI گرفته شود .

همین طور معاینه ی میدان دید و اندازه گیری سطح هورمون ها . اندازه گیری نوع هورمون بستگی به نوع آدنوم شک برده شده دارد ولی در مورد آدنوم های هیپوفیزی نان فانکشن به دلیل اینکه تغییرات بسیار کم می باشد سطح همه ی هورمون ها را اندازه گیری می کنیم .