همچنین در سایه برجام، فعالیت های متعارف
بانکی همچون گشایش اعتبار اسنادی و صدور ضمانت نامه بانکی که از اقدامات
کلیدی برای امور تجاری به شمار می رود، نیز امکانپذیر شد.
البته کاهش
هزینه عملیات ارزی و به تبع آن کاهش هزینه کالاهای وارداتی، افتتاح شعب
بانکی، شرکت های تابعه یا دفاتر نمایندگی بانک های ایرانی در خارج از کشور
امکان، تاسیس بانک های خارجی در منطقه اصلی و مناطق آزاد ایران نیز از دیگر
موارد است.
همچنین ارائه خدمات پیام رسانی مالی به اشخاص حقیقی و حقوقی
از جمله سوئیفت و انجام همه خدمات مرتبط امور مالی و بانکی شامل کمک های
فنی، آموزشی، بیمه، بیمه اتکایی، حمل ونقل، واسطه گری و هرگونه خدماتی که
به طور متعارف برای انجام این فعالیت ها لازم است، برای نظام بانکی مهیا
شد.
** مذاکرات بانک مرکزی برای بهبود روابط بانکی
پس از آغاز
اجرای برجام و حتی پیش از آن، افکار عمومی شاهد رفت و آمد هیات های تجاری و
بانکی از کشورهای مختلف جهان بود که بهبود روابط بانکی ایران با سایر
کشورها یکی از اضلاع این گفت وگوها بوده است.
در مدت یک سالی که از
توافق برجام می گذرد، بانک مرکزی جمهوری اسلامی به تنهایی 123مذاکره با طرف
های خارجی در سطح رییس کل، قائم مقام و یا معاونان رییس با مقام های دیگر
کشورها انجام داده است تا روابط کارگزاری بانکی ایران را به سطح دوران پیش
از تحریم ها برسانند.
گفت وگو با مسئولان آلمانی با 21 دور جلسه در صدر
این رایزنی ها قرار دارد که مذاکرات تا سطح معاون صدراعظم آلمان و وزیر
اقتصاد این کشور و معاون نخست وزیر پیش رفت که نتیجه ملموس آن را می توان
در اتصال بانک ایرانی پرشیا به نظام پرداخت یورو موسوم به تارگت2 از طریق
بانک مرکزی این کشور یافت.
انگلیس با 11 جلسه، اندونزی با 9 جلسه،
ایتالیا و فرانسه با هشت دور مذاکره، سوئد هفت جلسه، روسیه، ژاپن و الجزایر
هر کدام با پنج جلسه، سوئیس و اتریش با چهار جلسه و اسپانیا و هندوستان
هرکدام با سه دور گفت وگو دیگر کشورهایی هستند که در محور رایزنی های ایران
قرار داشته اند.
مسئولان بانک مرکزی در این مدت دو دور گفت و گوهای
بانکی با مسئولان جمهوری آذربایجان، آفریقای جنوبی، اسلواکی، کره جنوبی،
لوگزامبورگ و هلند داشته اند و سهم کشورهای ارمنستان، اسکاتلند، اسلوونی،
امارات، اوکراین، برزیل، پاکستان، ترکیه، داغستان، دانمارک، عراق، عمان،
قزاقستان، لبنان، لهستان، مجارستان و مغولستان یک دور گفت و گو بوده است.
نتیجه
این رایزنی ها و گفت وگوها در گام نخست بازگشت ایران به نظام پولی جهان و
برقراری ارتباطات سوئیفت بین بانک های ایرانی و خارجی و گشایش اسنادی (ال
سی)، تسهیل دسترسی ایران به حساب های خارجی و تسهیل مراودات ارزی بوده است.
ولی
الله سیف رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی درباره روابط بانکی با سایر
کشورها بعد از اجرای برجام گفته است: طرف های آسیایی و اروپایی کم و بیش
تحرک های مثبتی را نشان داده اند. البته نوع برخورد کشورهای اروپایی در این
رابطه از منظر همکاری های بانکی متفاوت است. یکی از دلایل اصلی آن نیز در
کنار پیچیدگی های صنعت بانکداری و زمانبر بودن ایجاد ارتباطات کارگزاری
جدید، مربوط به نگرانی ها و ابهاماتی است که بانک ها در مورد کار با ایران
دارند.
به گفته وی، بانک مرکزی ایتالیا با توجه به تحرکات مثبت در روابط
دو کشور به خصوص بعد از بازدید رئیس جمهوری، به صورت فعال همکاری با بانک
مرکزی ایران را در سطح مناسبی شروع کرده است. حتی در حاشیه اجلاس صندوق بین
المللی پول در واشنگتن یک تفاهم نامه بانکی بین بانک های مرکزی دو کشور در
ارتباط با گسترش روابط و همکاری های فنی به امضا رسید.
سیف افزود: بانک
های اتریشی نیز تمایل زیادی نشان داده اند و در حال انجام تشریفات و
مقدمات مربوط به افتتاح حساب برای بانک مرکزی و برخی بانک های تجاری هستند و
انتظار می رود گسترش روابط با بانک های اروپایی به تدریج وضعیت مناسب تری
یابد.
در مجموع از آنجا که مراودات بانکی امری زمان بر است، کارشناسان
انتظار دارند، به مرور روابط کارگزاری بانک های ایرانی با بانک های سایر
کشورها به مرور به دوران پیش از تحریم ها بازگردد.
در عین حال نگاهی به
اقدامات انجام شده در یکسال گذشته نشان می دهد که بانک های ایرانی تلاش های
خود را برای بهره برداری هرچه بیشتر از ظرفیت پیش آمده آغاز کرده و به
نتایج قابل توجهی نیز دست یافته اند.
** رفع مشکل سوئیفت
هرچند
در روزهای ابتدایی اجرای برجام، اتصال بانک های ایرانی به شبکه سوئیفت به
محل بحث میان منتقدان و موافقان برجام تبدیل شده بود و مشکلاتی در این مسیر
وجود داشت اما اکنون باید گفت که مشکل سوئیفت رفع شده و تعاملات بانکی
درحال گسترش است.
از زمان آغاز اجرای برجام (16 ژانویه 2016) تحربم های
ناشی از قطع اتصال بانک های ایرانی با شبکه سوئیفت برداشته شد به نحوی که
تنها در مدت یک ماه از زمان اجرای برجام ١٤٢ هزار تراکنش بانک های ایرانی
در شبکه سوئیفت ثبت شد.
کارشناسان بانکی معتقدند سوئیفت مانند خط تلفنی
است که مشتری و طرف مقابل باید جوابگو باشد و از این رو تعامل بانک ها
ایران و خارج برقرار و نوعی اعتمادسازی و روابط بین بانک های اروپایی و
منطقه آغاز شده است تا نتیجه آن اتصال کامل به سوئیفت باشد.
در این
زمینه باید این نکته را متذکر شد که ارتباط بانک های ایرانی حدود هفت سال
با بانک های خارجی قطع بود و نمی توان انتظار داشت که یک شبه همه روابط به
شرایط قبل بازگردد.
سوئیفت در واقع مرکز مبادلات پولی و بانکی جهان و
بستری است که بین بانک ها فعالیت می کند و به معاملات ارزی بین بانک ها
سرعت و امنیت می بخشد و ال سی به نوعی گشایش اعتبار است که بر بستر سوئیفت
اتفاق می افتد.
در 10 سال گذشته با توجه به قطعنامه های صادره از سوی
شورای امنیت و کشورهای اتحادیه اروپا دریچه سوئیفت بر ایران بسته شد بدین
صورت که ایران دیگر توانایی باز کردن ال سی و مبادلات تجاری بر پایه
استانداردهای جهانی را نداشت؛ درآن زمان همه نیازهای کشور به بخش پولی از
طریق راه های غیررسمی، پرهزینه و پرخطر صورت می گرفت که یکی از متداول ترین
راه های آن استفاده از شبکه صرافی بود.
** تلاش برای بازگشت به دوران پیش از تحریم
آنگونه
که حسین عیوضلو عضو هیات مدیره بانک توسعه صادرات ایران گفته، پس از اجرای
برجام این بانک توانسته با بیش از 50 بانک رابطه کارگزاری موثر برقرار کند
و اکنون این بانک که از نهادهای مهم در عرصه صادرات به شمار می رود افزون
بر امکان تبادل مبادله کلید رمز و تبادل پیام (RMA) با 120 بانک، با 22
بانک حساب فعال شده دارد و 10 بانک دیگر نیز در مراحل افتتاح حساب هستند؛
همچنین شماری از بانک های خارجی در حال تبادل مدارک و مذاکره های اولیه به
سر می برند.
همچنین بانک توسعه صادرات ایران امکان ارسال حواله، برات و
صدور اعتبار اسنادی با 54 بانک به طور مستقیم و غیر مستقیم را دارد ایجاد
این امکان برای 13 بانک دیگر نیز در شرف انجام است. این در حالی است که تا
پیش از اعمال تحریم های ظالمانه، این بانک با حدود 400 بانک در سراسر جهان
ارتباط داشت.
بانک توسعه صادرات در یک سال گذشته برای 277 بانک در قاره
ها و کشورهای مختلف درخواست روابط کارگزاری ارسال کرده و ایتالیا، اسپانیا،
آلمان، بلژیک، اتریش، روسیه، ترکیه، چین، ژاپن و عمان از مهمترین کشورهایی
هستند که تاکنون در مسیر برقراری مجدد ارتباط بین بانکی با ایران قرار
گرفته اند.
** پیوستن به نظام پرداخت یورو
بازگشت ایران به نظام
پرداخت یورو موسوم به «تارگت2» از طریق بانک ایرانی پرشیا در انگلیس را می
توان دیگر دستاورد پس از برجام عنوان کرد؛ این بانک پس از طی مراحل پیچیده
از طریق بانک مرکزی آلمان، به نظام پرداخت یورو موسوم به 'تارگت 2' متصل
شده است.
بانک بین المللی پرشیا که به بانک های ملت و تجارت تعلق دارد و
در انگلستان مستقر است، نوزدهم خرداد امسال از طریق بانک مرکزی آلمان به
نظام پرداخت یورو متصل شد.
به گفته محمدرضا مسکریان مدیر این بانک، پس
از حصول توافق ایران و گروه 1+5 و برداشته شدن تحریم های هسته ای علیه
ایران و در شرایطی که بانک های بزرگ اروپایی به لحاظ وجود جو روانی سنگینی
که دشمنان ایران در ممانعت از آغاز فعالیت های مجاز بانکی ایجاد کرده اند،
این اتفاق بسیار اهمیت دارد و می تواند برای شکستن جو روانی موجود موثر
باشد.
مسکریان افزود: در چرخه پرداخت های بین المللی حوزه یورو، بانک
های مرکزی کشورهای حوزه یورو اعضای شبکه تارگت2 هستند و سایر بانک های
تجاری اروپایی، برای پرداخت و تسویه از طریق اتصال به یکی از بانک های
مرکزی اروپایی، عملیات پرداخت و تسویه (CLEARING) را انجام می دهند و بدیهی
است که بانک مرکزی آلمان به عنوان قوی ترین و مهم ترین بانک مرکزی حوزه
یورو در اتحادیه اروپا ، نقطه قوت مهمی برای انجام عملیات بانک پرشیا محسوب
خواهد شد.
به گفته وی، به نظر می رسد که به تدریج و همان گونه که عنوان
شد در سایه این گونه اقدامات و شکسته شدن فضای روانی موجود و برطرف شدن
تدریجی ترس بانک های بزرگ اروپایی از جرائم و اقدامات تنبیهی احتمالی
آمریکا، در آینده ای نه چندان دور همه عملیات بانک های ایرانی در سطح بین
المللی به شرایط طبیعی بازگردند.
** امکان صدور حواله ارزی
امکان
صدور حواله ارزی برای واردات کالا و گشایش اعتبارات اسنادی دیگر امکانی
است که رفع تحریم ها در برابر بازرگانان ایرانی گشوده که پیش نیاز آن توسعه
روابط کارگزاری بانک ها با دیگر کشورهاست.
از این رو بانک هایی که در
گذشته زمینه مراودات بین المللی فعال بودند، در یکسال گذشته رایزنی های خود
را برای بازگشت به سطح دوران قبل از تحریم آغاز کرده اند که به تازگی بانک
ملی ایران اعلام کرده که امکان صدور حواله ارزی بابت واردات کالا و گشایش
اعتبارات اسنادی با ین ژاپن و ارز یورو را فراهم کرده است.
نتیجه مستقیم
امکان صدور حواله ارزی به صورت مستقیم توسط بانک های ایرانی را می توان در
کاهش 10 تا 15 درصدی هزینه مبادلات جست و جو کرد که در نهایت به رقابتی
شدن کالاهای تولید داخل و کاهش هزینه ها منجر می شود.
** آزادشدن حساب های بانک مرکزی
یکی
از مشکلاتی که تحریم ها در نظام پولی و بانکی ایران ایجاد کرد، سلب امکان
دسترسی به منابع ارزی بانک مرکزی بود و از این رو آزاد شدن حساب های بانک
مرکزی و امکان دسترسی به این حساب ها دستاورد مهم برجام برای اقتصاد ایران
به شمار می رود.
البته تا پیش از توافق برجام و در جریان مذاکرات ایران
با 1+5 امکان دسترسی به بخشی از منابع ارزی ایران فراهم شد اما اکنون به
گفته ولی الله سیف رییس کل بانک مرکزی همه حساب های بانک مرکزی در کشورهای
مختلف آزاد است و محدودیتی در دسترسی ها وجود ندارد.
دیروز(جمعه) جک لو» وزیر خزانه داری آمریکا با انتشار بیانیه ای به مناسبت
سالگرد برجام با بیان اینکه تصویب این توافق، موفقیت بزرگ جهانی بود، گفت:
ایران بیش از 300 حساب در بانک های خارجی افتتاح کرده و بر سر میلیاردها
دلار خط اعتباری جدید در حال مذاکره است.
لو در این بیانیه افزود: «ما
ضمن عمل به تعهدات خود در توافق، تحریم های هسته ای را که در برجام قید شده
برداشته و پس از مجاز شدن مراوده با ایران، بخش های دولتی و خصوصی
شرکایمان را به موقع راهنمایی کردیم. ایران نیز از این توافق بهره اقتصادی
برده، فروش نفت خود را به شدت افزایش داده و بیش از 300 حساب بانکی در بانک
های خارجی افتتاح کرده است. ایران در حال مذاکره بر سر میلیاردها دلار خط
اعتباری جدید بوده و سرمایه گذاری مستقیم خارجی جدید در آن کشور سه میلیارد
افزایش یافته است.»
