به گزارش شفا آنلاین،به نقل از سپید در حوادث و بلایای پیشین این کشور نیز مردم همیشه نقش خود را بازی کرده و
چه بصورت خودجوش و چه در قالب فعالیت‌های سازماندهی شده در قالب فعالیت‌های
مردم‌نهاد و سازمان‌های غیردولتی اقدامات ارزشمندی ارائه داده‌اند، هرچند
نمی‌توان همه این اقدامات را مفید دانست. پیش از آنکه وارد بحث اصلی شویم،
لازم است چند کلمه پایه را که در حوادث و بلایا به کار می‌روند، تعریف
کنیم.
تعریف بحران
بحران
حوادثی است که در اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به طور ناگهانی
به وجود می‌آید، مشقت و سختی ر ا به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل
می‌کند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری، فوری و فوق‌العاده دارد.
تعریف بلا
موقعیتی
است که باعث سطح بالایی از خرابی و ویرانی می‌شود و چنان تاثیری بر جامعه
می‌گذارد که واکنش نشان دادن نسبت به آن خارج از توان محلی و منطقه‌ای است.
پراکندگی جغرافیایی بلایا در اقصی نقاط جهان فرق می‌کند زیرا بعضی بلایا
در حالی که در جایی بسیار رایج هستند، در جاهای دیگر ممکن است رخ ندهند.
بعضی متخصصین بدلیل وجود کلمه بلا و بلیه با معنی آزمون الهی در قرآن کریم،
مخالف استفاده از این کلمه در بحث مدیریت بحران هستند و بعضی دیگر دقیقا
بهمین دلیل آنرا مناسب‌ترین کلمه برای حوادث و بلایا می‌دانند.
مدیریت بحران
فرایند
عملکرد و برنامه‌ریزی مقامات دولتی و دستگاه‌های اجرایی دولتی و عمومی است
که با مشاهده، تجزیه و تحلیل بحران‌ها، به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با
استفاده از ابزارهای موجود تلاش می‌کنند از بحران‌ها، پیشگیری نمایند یا
در صورت بروز آنها در جهت کاهش آثار، آمادگی لازم، امدادرسانی سریع و بهبود
اوضاع تا سطح وضعیت عادی تلاش کنند.
مدیریت مخاطرات
فرآیندی
است که سطح تحمل یک خطر مشخص را در جامعه شناسایی کرده و این اطلاعات در
جهت تصمیم‌گیری برای اقدامات مربوط به کاهش اثرات مخاطرات و مقابله با آنها
به کار می‌رود. این فرآیند با توجه به منابع و هزینه‌های کاهش مخاطرات
انجام می‌گیرد.
امداد ونجات
عملیات
امداد و نجات به عنوان بخش عمده مرحله مقابله شامل جستجو، نجات، ارائه
کمک‌های اولیه انتقال مجروحان تا نزدیکترین و اولین مرکز درمانی، تغذیه
اضطراری، تامین سرپناه اضطراری، تخلیه جمعیت‌ها، تامین امکانات اولیه و
دریافت و توزیع کمک‌های فردی و اقلام اهدایی سازمان‌های غیردولتی داخلی،
خارجی و بین‌المللی است.
خصوصیات بلایا
اغلب
بلایا در کشور ما ناشی از حوادث طبیعی هستند که اصلی‌ترین آنها زلزله است و
پس از آن رانش زمین، سیل، قحطی و آتش‌سوزی جنگل‌ها قرار دارند. اما بعضی
از بلایا حاصل تکنولوژی و فعالیت‌های انسانی هستند شامل حادثه راکتورهای
هسته‌ای، حوادث کارخانه‌ها، نشت و ریزش نفت، حوادث ساختمان‌سازی، تصادفات
هوایی، ترن، اتوموبیل، اتوبوس، کشتی‌ها و ... جزء بلایای ساخت دست بشر
هستند. با توجه به این که کوه‌های آتشفشانی ایران مدت‌های مدیدی است خاموش و
غیرفعالند و اصولا طوفان، گردباد، صاعقه، کولاک، و بوران از نظر اقلیمی از
عوامل تهدیدکننده سرزمین ما به حساب نمی‌آیند، دو عامل اصلی از بلایای
طبیعی در ایران زلزله و سیل هستند.
قربانی یا حادثه‌دیده
قربانی،
فردی است که دچار صدمه جسمی یا روحی ـ روانی یا مرگ در نتیجه تاثیر مستقیم
و گاه غیرمستقیم بلا شده است. اگرچه اغلب وقایع بزرگ بدون مصدومیت و تلفات
جانی اتفاق می‌افتند، اغلب رایج است که خصوصیات فاجعه را از تعداد
قربانیان مشخص می‌کنند. اگر تعداد بیش از 2 نفر و کمتر از 100 نفر باشد،
بلا به عنوان واقعه پرتلفات گفته می‌شود، در حالی که همین نوع واقعه ممکن
است در جامعه کوچک یا متوسط از نظر اندازه، سیستم مراقبت‌های بهداشتی را
تحت فشار قرار دهد. اگر بلایا باعث مصدومیت و مرگ بیش از 100 نفر شود، به
آن حادثه با تلفات سنگین گفته می‌شود که اغلب باعث از بین بردن و
تحت‌الشعاع قرار دادن منابع حتی در شهرهای بزرگ می‌شود. آمادگی در مقابل
حوادث با قربانیان زیاد برای همه جوامع جزء ضروریات و نیازهای اساسی است.
مدیریت یکسان در برابر همه مخاطرات
هرچند
بدلیل تنوع بیش از حد بلایا ممکن است برخورد با آنها بویژه برای مردم
عادی، که در زمینه امور بهداشتی و سلامت متخصص نیستند، دشوار بنظر برسد،
به‌تازگی برای برخورد با کلیه خطرات و بحران‌ها توصیه می‌شود تا از
مدل«مدیریت یکسان در برابر همه مخاطرات» استفاده شود. به نظر می‌رسد این
روش قابلیت آموزش و اجرای بالاتری داشته باشد و در عمل هم موفق‌تر از
مدل‌های مدیریت براساس نوع مخاطره بوده است. بهمین دلیل در ادامه بحث نیز
بطور کلی اقدامات لازم برای مواجهه با کلیه بلایا ذکر می‌شود.
در کل مردم باید در فازهای مختلف بحران کارهای زیر را انجام دهند.
پیش از بروز بحران
هرچند
در مراجع معتبر به دو بخش تقسیم می‌شود، مرحله پیشگیری و مرحله آمادگی، با
توجه به مشابه بودن این دو، تلاش می‌کنم اقدامات مفید هردو را در یک بخش
بیان کنم.
شناخت مخاطرات محل زندگی و کار
آموزش
این موارد به‌عهده سازمان‌های دولتی است ولی بهتر است ذهن مردم با مخاطره
اصلی هر منطقه، شهر یا محله آشنا شود و موارد لزوم برای پیشگیری و مقابله
با آنها آموزش داده شود.
همکاری در ساخت منازل و ساختمان‌های ایمن و مقاوم‌سازی منازل در خطر
مردم
باید بدانند که ساخت منازل در مناطق پرخطر و بویژه روی گسل‌ها، مانند
زندگی در کنار یک بمب ساعتی است. بجز افزایش نظارت دولتی بر ساخت و ساز و
بهینه‌سازی روش ساخت منازل و ساختمان‌ها، خود مردم نیز باید آگاه باشند که
خطر بروز بلایا در کشور ما بسیار بالاست و احتمال بروز زلزله در شهر تهران
با توجه به آمار و ارقام علمی، کاملا جدی است. همچنین منازل قدیمی و
غیرمقاوم باید مقاوم‌سازی شوند.
رعایت اصول ایمنی سازه‌ای
حتی
ساختمان‌های جدید و به‌روز و مقاوم نیز ممکن است آسیب‌زا باشند. با قرار
دادن وسایل در مکان‌های مناسب، افزایش مقاومت اتصالات تابلوها و لوسترها و
سایر وسایل، استفاده از شیشه‌های نشکن و پرهیز از نصب قاب و تابلو در اطراف
محل خواب افراد خانواده، می‌توان احتمال آسیب را به افراد در هنگام بروز
حادثه به حداقل ممکن رساند.
یادگیری آموزش‌های پایه
شرکت
در کلاس‌های آموزش‌های پایه و کاربردی شامل کمک‌های اولیه، اطفا حریق،
امداد و نجات پایه ممکن است علاوه بر مفید بودن در حوادث معمول زندگی، در
هنگام بحران نجات‌بخش جان اعضا خانواده یا همسایگان و سایرین باشد.
شناخت نقاط امن در اطراف محل زندگی و کار و مشخص کردن محل قرار خانوادگی
بهتر
است نقشه‌ای از خیابان‌ها و کوچه‌های منتهی به مناطق امن اطراف محل زندگی
خود کنید و با کلیه افراد خانواده بویژه کودکان مسیر منزل تا نقطه امن را
چندین بار طی کنید. همچنین حداقل دو نقطه امن مناسب را به عنوان محل قرار
خانوادگی تعیین کنید تا همه افراد خانواده بدانند در صورت بروز بحران و
دورافتادن از یکدیگر، باید خود را به نقطه امن یک و در صورت بروز مشکل در
مسیر یا محل آن، به نقطه امن دو برسانند. یک نسخه از نقشه را در کیف مدرسه
کودکتان وکیف شخصی افراد مسن قرار دهید. در صورت وجود سوله بحران در
نزدیکی منزلتان، حتما با اعضا خانواده به آنجا سری بزنید و با اقداماتی که
در آنجا انجام می‌شود، آشنا شوید.
آماده‌سازی خانواده
بهتر
است هر چندماه یکبار با حضور کلیه افراد خانواده به تمرین‌های آمادگی برای
بحران بپردازید و ضمن شناخت نقاط امن منزل به تمرین خروج اضطراری، تعیین
روش ارتباط در حین بروز حوادث و مشخص کردن رویه جانشین آن بپردازید. در این
موارد سعی کنید به هریک از افراد خانواده بیاموزید ضمن حفظ استقلال فردی،
نقشی در کار تیمی در کنار سایرین داشته باشد.
تهیه کوله‌پشتی امداد
یکی
از مهم‌ترین اقداماتی که پیشنهاد می‌کنم انجام دهید، تهیه یک کوله‌پشتی
است که در آن لوازم امدادی اولیه، آب و مواد غذایی خشک، نقشه منطقه، سوت و
طناب، و سایر وسایل کمک‌کننده قرار می‌گیرد. برای تهیه فهرست کامل بهتر است
از سایت‌های اینترنتی مرتبط با هلال احمر، سازمان مدیریت بحران و
سازمان‌های مشابه کمک بگیرید. در صورت وجود بیمار مزمن یا کودک شیرخوار در
خانواده، بهتر است کلیه وسایل اولیه مورد نیاز ایشان، بویژه داروهایی که هر
روز مصرف می‌کنند، یدکی لوازم کمکی مثلا سمعک یا عینک، شیر خشک و لوازم
جانبی مصرف آن را در کوله‌پشتی امداد قرار دهید. توصیه می‌کنم به ازای هر
دوفرد بزرگسال یا یک بزرگسال و یک کودک، یک کوله‌پشتی آماده کنید.
توجه
داشته باشید پیش از انقضا تاریخ انقضا مواد غذایی، آنها را وارد چرخه مصرف
خانواده کرده و با مواد جدید جایگزین کنید. همچنین ترجیحا تلاش کنید مدارک
و مستندات مهم را در کوله‌پشتی قرار دهید.
متخصص طب اورژانس
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
