این آسمان همیشه ابری نمی ماند

دکتر غنچه راهب – روان شناس تربیتی، مددکار اجتماعی و عضو هیأت علمی دانشگاه – در پاسخ به این سؤال که مرز خواسته‌های درست و نادرست نوجوان کجاست و والدین باید تا کجا با فرزندشان همراهی کنند گفت: برای پاسخ به این سؤال ابتدا باید سن نوجوانی را شناخت چراکه حد فاصل سن جوانی، استقلال و کودکی است و این فرآیند طی 12 تا 18 سالگی به گونه‌ای طی می‌شود که نوجوان استقلال کسب می‌کند و به این درک و فهم می‌رسد که چه چیز استقلال او را تهدید می‌کند.

به همین خاطر است که نمی‌توان برای نوجوان و خطر کردن یا خطر نکردن او حد و مرزی تعیین کرد. آنچه بسیار با اهمیت جلوه می‌کند، رفتار والدین با نوجوانی است که مرحله بحران هویت را طی و شکل های مختلف دستیابی به واقعیت را تجربه می‌کند.

برای مثــال در مرحله ای موهای خود را بلند می‌کند در حالی که این شیوه با هنجارهای اجتماعی هماهنگی ندارد، اما همین نوجوان در دوره‌ای دیگر، به طور کامل در مسیر هنجارهای جامعه گام برمی‌دارد و همه این رفتارها نشان از این دارد که نوجوان در حال واکاوی تجربیات متفاوتی است تا هویت مستقل خود را شکل دهد. دکتر راهب یادآور شد: در مرحله نوجوانی روش‌های تربیتی و ارتباطی والدین با نوجوان اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند چراکه‌ والدین می‌توانند رفتار و شیوه مناسبی را جایگزین روش پرخطری کنند که نوجوان برگزیده است. توجه به این موضوع کلیدی برای معلمان و سیاستگذارانی که با نوجوان در ارتباط هستند اهمیت خاصی دارد. 

درک این نکته که  یک نوجوان 15 ساله که به‌خاطر شرایط سنی اش تمایل دارد با پوشیدن لباس خاص به عنوان یک فرد خارق العاده ظاهر شود را نباید  به مراکز مختلف ارجاع داد، بلکه باید  به گونه‌ای با او برخورد کرد که به الگوهای اسلامی علاقه‌مند و ترغیب شود و انتخاب هایش را به این سمت سوق دهد.

مثلث پیشنهاد
غنچه راهب با تأکید بر اینکه نمی‌توان برای نوجوانان حد و مرزی قائل شد افزود: فرد با گام نهادن به دوران نوجوانی، سن و سالی را تجربه می‌کند که قصد مقابله دارد چراکه در این شرایط سنی می‌خواهد سه مرحله مهم را پشت سر بگذارد. نخست اینکه قصد جدایی فیزیکی داشته و برای مثال تمایل دارد در اتاقش تنها باشد، دوم اینکه می‌خواهد جدایی روانی را تجربه کند و از جدایی فیزیکی  پا فراتر بگذارد و ساختار فکری و روانی متفاوت‌تری از ساختار فکری و روانی والدینش شکل دهد و سوم اینکه قصد دارد ساختار شخصیتی متفاوتی را نسبت به والدین خود شکل دهد، در حالی که معمولاً والدین با هر سه این مراحل مخالفت می‌کنند که این نتیجه مطلوبی در برنخواهد داشت.

از دیدگاه این روان شناس تربیتی باید الگوهایی را به نوجوانان معرفی کرد که زندگی بی‌خطری را  به ارمغان آورد، نباید با نوجوان برخورد یا مقابله کرد چراکه شاهد رفتاری عکس از سوی او خواهیم بود، در حالی که باید توجه داشت مهم ترین سرمایه‌ای که والدین می‌توانند برای خود و فرزندشان اندوخته کنند نوع ارتباطی است که از کودکی با او برقرار می‌کنند و اگر همراه خوبی باشند دوست داشتن را به فرزند خود القا کرده و حتی اگر از لحاظ سطح سواد با او برابری نداشته باشند، وی را از بسیاری مشکلات مصون نگه می‌دارند چراکه از دوران کودکی سرمایه گرانبهایی را اندوخته‌اند.

این در حالی است که با وجود افزایش سطح سواد والدین امروزی نسبت به گذشته، شاهد کمرنگ شدن روابط میان‌ آنها با فرزندان شان هستیم چراکه مانند گذشته مادران در خانه حضور ندارند و به همین واسطه نمی‌توانند وقت کافی در اختیار فرزند خود بگذارند مضاف بر اینکه خانواده‌های امروزی از آشفتگی بیشتری برخوردارند.

پیشنهاد دوم دکتر راهب به والدین این است که با ورود فرزندشان به دوره نوجوانی خود را آماده تغییر و تفاوت کنند و  این آگاهی را داشته باشند که فرزندشان عکس برگردان آنها نخواهد شد و ممکن است رفتار، ظاهر و پوشش متفاوتی نسبت به آنها داشته باشد. وقتی  این رفتارها خارج از چارچوب هنجارها باشد، به جای طرد کردن نوجوان، باید با او همراه شد و در صورتی که توان همراهی ندارند، به دنبال فردی باشند که بتواند با فرزند آنها ارتباط مؤثر و خوبی برقرار کند.

سومین پیشنهاد غنچه راهب، پرهیز از برچسب زدن به نوجوان است چرا که دوره نوجوانی مانند وضعیت آب و هوای بهار و پاییز، به یکباره ابری و بارانی و در فاصله کوتاهی آفتابی می‌شود. از این رو اگر والدین به خاطر داشته باشند نگرانی هایی که درمورد فرزندشان دارند چندان پایدار نخواهد بود و پافشاری کردن در این خصوص وضعیت را خراب تر می‌کند، پس می‌توانند با شکیبایی این دوران را پشت سر بگذارند.

بازوهای یاری رسان
یکی از نهادهای بسیار مهمی که این پتانسیل را دارد تا در هموار ساختن مسیر نوجوانی به کمک خانواده‌ها آید، نهاد آموزش و پرورش است چراکه در خصوص نوجوانان کارکردهای بسیار مهمی دارد و اکثر دانش آموزان از این نهاد الگو برداری می‌کنند. از این رو آموزش و پرورش با توجه به شناختی که از نوجوانی و چالش‌های این دوره از زندگی دارد، تأثیرات شایانی خواهد داشت، علاوه بر تأثیرات برجسته نهاد آموزش و پرورش، فراهم کردن مکان هایی برای تجمع نوجوانان نتایج بسیار اثربخشی به دنبال خواهد داشت مشروط بر اینکه مشاور، روان شناس و افرادی توانمند و خلاق، در این مکان‌ها حضور داشته باشند تا با مراجعه نوجوانان به این مراکز مشکلاتشان مرتفع شود.

غنچه راهب با بیان اینکه در رابطه با مراکز مشاوره حرفی به میان نمی‌آورم ادامه داد: متأسفانه هنوز نسبت به مراجعه نوجوانان به مراکز مشاوره نگاه خوبی وجود ندارد و تصور عموم بر این است که نوجوانان در صورتی به این مراکز مراجعه می‌کنند که دارای مشکلات اساسی باشند. از این رو فراهم آوردن مکان هایی برای تجمع نوجوانان و هموار ساختن مسیر مشکلاتشان کارسازتر خواهد بود. همچنین به طور قطع رسانه‌های نوشتاری و سازمان صدا و سیما با تهیه برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی در آگاه‌سازی نوجوانان و والدین بسیار مؤثر خواهند بود چراکه باید پذیرفت آگاه‌سازی والدین در پیشبرد اهداف مربوط به نوجوانان موضوع بسیار مهم و کارآمدی است.