برای داروی فردا، امروز بیاند یشیم

آنچه مسلم است هیچ بحرانی یک شبه به وقوع نمی پیوندد و یک شبه نیز برطرف نمی گردد. مسلما" دستاوردهایی که امروز شاهد شکوفایی آن هستیم حاصل درایت و برنامه ریزی های 20 سال گذشته و بحرانی که با آن دست و پنجه نرم می کنیم حاصل بعضا" سوء مدیریت، ضعف نگرش جامع و عدم توجه به زیرساختارسازی در سالیان گذشته است. در حالیکه آینده نگری دهه 70 امروز ما را به مقام چهارم در تولید داروهای زیست فن آوری در آسیا رسانده است، متاسفانه مشکلات تامین دارویی هم اکنون گریبانگیر جامعه بیماران خاص می باشد و گذر از بحران های شدید پیشرو در تامین داروهای بیماران خاص نیازمند حرکتی بسیجی به منظور برنامه ریزی و زیر ساختار سازی می باشد. اهمیت داروهای زیست فناوری دارویی : صنعت تولید داروهای بیوتکنولوژی امروزه در دنیا در انحصار چند کشور اروپایی و آمریکایی می باشد و با توجه به فناوری پیچیده و خاص مورد استفاده در این صنعت و قیمت بالای این محصولات جزء صنایع استراتژیک کشورها محسوب می گردند. در حال حاضر داروهای بیوتکنولوژی بازاری معادل 160 میلیارد دلار را سالیانه در اختیار دارد این حجم بازار زمانی اهمیت صد چندان پیدا می کند که به سه نکته ی مهم و اساسی توجه گردد: 1- تنها 150 قلم دارو  این بازار بزرگ و حساس را در اختیار دارند. 2- کمتر از 15 شرکت دارویی، فناوری تولید این داروها را در اختیار دارند 3- تقریباً تمامی داروها تنها یک تولیدکننده و فروشنده ی عمده در سطح دنیا (Monopole) دارند.  علی رغم تولید 95% از اقلام دارویی مورد نیاز کشور، همان 5% اقلام باقیمانده حدود 30% از بودجه دارویی کشور را شامل می شوند. با سرمایه گذاری بسیاری که در دنیا بر روی تولید داروهای بیوتکنولوژی صورت پذیرفته است، هر روز شاهد عرضه ی داروهای جدیدی از این دست به بازار دارویی برای درمان بیماری های صعب العلاج هستیم که با توجه به قیمت بالای داروها مسلماً روز به روز هزینه دارویی کشور را بالا خواهد برد. نگاهی به بازار بین المللی داروهای زیست فناوری که عمدتاً داروهای بیماران خاص را دربر می گیرند در 5 سال گذشته نشان از رشد سریع این بازار و بالطبع افزایش هزینه های درمان دارد. چرا که این داروهای بسیار موثر و جدید به دلیل تولید از طریق      فناوری های پیچیده که در انحصار شرکت های بزرگ چند ملیتی اروپایی - آمریکایی است، بسیار گرانقیمت هستند. درحالیکه هزینه فعلی درمان یک بیمار مبتلا به سرطان سینه حدود 37 هزار دلار  در سال می باشد، یا هزینه شیمی درمانی برخی از بیماران سرطانی به بیش از 10000 دلار بالغ می گردد یا درخصوص برخی درمان های ام اس هزینه سالیانه بیمار به حدود 50 هزار دلار بالغ   می گردد، تامین داروی کشور در آینده براساس چه برنامه ای هدف گذاری شده است؟ درحال حاضر حدود 150 قلم داروی زیست فناوری در بازار دنیا وجود دارد که با توجه به محصولاتی که درحال حاضر مراحل مختلف تحقیق و توسعه را می گذرانند تا 10 سال آینده به 200 قلم دارو بالغ خواهد گردید. چگونه و با چه رویکردی در صدد تامین داروهای جدید و گرانقیمت مورد نیاز بیماران هستیم ؟ بازار فراورده های با منشاء زیستی با توجه به گسترش بازار فراورده های با منشاء زیستی طی 5 سال آینده به بیش از 250 میلیارد دلار، بازار ایران درصورت فراهم نمودن امکانات برابر با بیماران کشورهای توسعه یافته دنیا در تامین دارو برای بیماران حدود 1 درصد از بازار جهانی را تشکیل    می دهد و بر این اساس 5 سال آینده میزان ارز مورد نیاز فقط برای تامین داروهای زیست فناوری بیماران خاص به عددی بالغ بر 2.5 میلیارد دلار خواهد رسید! توجه به میزان ارز تامین شده برای دارو در سالیان گذشته مشتمل بر داروهای شیمیایی و زیست فناوری نشان می دهد که در صورت عدم برنامه ریزی تخصصی و جدی در این حوزه در 5 سال آینده تامین داروهای حیاتی و ضروری برای بیماریهای         صعب العلاج به وضعیت بحرانی خواهد رسید. اگر چه تمامی داروهای بعضاً مشابه، لزوم حضور در بازار را ندارند، اما بخشی از همین برنامه می بایست  بر رصد کارشناسی داروها و جلوگیری از ورود داروهای مشابه و بعضاً بدون مزیت به بازار کشور متمرکز گردد تا از عادت بازار و انحراف منطق درمان کشور جلوگیری گردد. انتظار می رود فروش فراورده های مشابه زیستی (Biosimilars) تا سال 2015 به رقمی بین 1/9 تا 2/6  میلیارد دلار برسد. نکته قابل توجه اینکه در حال حاضر بازار جهانی اینگونه فراورده ها عددی کمتر از 400 میلیون دلار می باشد. بومی سازی دانش فنی تولید فراورده های مشابه زیستی با توجه به مزیت قیمت پایین و در دسترس بودن آنها، رویکردی است که در حال حاضر توسط بسیاری از قدرتهای اقتصادی نو ظهور همچون هند، کره جنوبی، ترکیه و برزیل با جدیت دنبال می شود.  فناوری زیستی، فرصتها و تهدیدات نکته قابل توجه و امیدوارکننده در مواجهه با این بحران، نتایج برنامه ریزی های انجام شده در دهه 1370 می باشد که در 10 سال گذشته به رشد و شکوفایی صنعت تولید داروهای زیست فناوری در کشور منتهی شده است و امروز ایران جزء معدود کشورهای صاحب فناوری و زیرساختار تولید داروهای زیست فناوری محسوب می گردد. درحال حاضر 12 قلم داروی زیست فناوری تولید داخل در بازار دارویی کشور موجود است که بخش عمده ای از مشکلات بیماران سرطانی، هموفیلی، ام اس، هپاتیت و ناباروری کشور را پاسخگو هستند و سالیانه حدود 300 میلیون دلار صرفه جویی ارزی ایجاد می کنند.باتوجه به فرصت ها و پتانسیل ایجاد شده براساس برنامه های بلند مدت گذشته که به رشد و تربیت نیروی انسانی متخصص در این شاخه و پروژه های انتقال دانش فنی که به ظرفیت سازی قابل توجه منتهی گشته است و محدودیت کشورهای صاحب فناوری در دنیا درخصوص تولید این محصولات، با یک برنامه ریزی تخصصی و جامع نگر نه تنها گذر از بحران پیشرو میسر خواهد بود بلکه این صنعت توانایی ارز آوری قابل توجهی از طریق صادرات را دارا می باشد. شاهد این امر ارز آوری سال اول صادراتی یک محصول زیست فناوری دارویی معادل 20 میلیون دلار می باشد. این درحالیست که سخت ترین تحریم ها بر مبادلات اقتصادی کشور حاکم است و عمده مشتریان این داروها، مسیرهای بانکی لازم برای خرید محصولات از ایران را دراختیار ندارند که مسلماً با بهبود شرایط تحریم در آینده و با توجه به قیمت بسیار رقابتی محصولات زیست فناوری دارویی ایرانی که کیفیت کاملاً مشابه نمونه های آمریکایی - اروپایی دارند، بازارهای بزرگ دنیا استقبال شایان توجهی از واردات این محصولات خواهند داشت و می توان ارز آوری قابل توجهی را از این حوزه انتظار داشت. سرمایه گذاریهای عظیم در تحقیق و توسعه فراورده های جدید و حرکت پر شتاب شرکتهای چند ملیتی مجالی را برای درنگ، بی برنامگی و کاستی باقی نمی گذارد. پتانسیل بالای تولید، نیاز بیش از پیش بازار کشور و بازارهای منطقه ای و جهانی به داروهای زیست فناوری، همتی والا و حرکتی پرشتاب را می طلبد تا ضمن حرکت دوشادوش با رقبا و عقب نیفتادن از آنان، تامین به موقع و اثربخش نیاز بیماران داخلی و ایجاد ارزش افزوده به واسطه صادرات را فراهم آوریم. برنامه ریزی برای آینده بدیهی است پایه های این برنامه ریزی می بایست بر سرعت به بازار رسانی محصولات (با رعایت کامل ضوابط کیفی بین المللی)، تسهیل و امنیت سرمایه گذاری، حمایت همه جانبه از برندهای ملی در این صنعت و جلوگیری از سقوط این صنعت دانش محور به ورطه بسته بندی و تولید نمایی استوار گردد. متاسفانه طی سالیان اخیر در کلیه صنایع منجمله حوزه ی دارو با حرکت مخرب و خزنده ای بنام " تولید نمایی " مواجه هستیم که ناشی از برنامه ای در جهت سوء استفاده از رویکردهای حمایتی سال های جهاد اقتصادی، تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی و حماسه اقتصادی است، تا این بار حرکتی با کمترین ارزش افزوده و اشتغالزایی رنگ تولید بخود گرفته و با پوششی جدید محصولات وارداتی را از سد محدودیت های واردات بگذراند. شاهد عدم کارایی و مخرب بودن این حرکت، کمبودهای مختلف و شدید داروهای به ظاهر تولید داخل است که در یک سال گذشته جامعه پزشکی و بیماران کشور را تحت فشار گذاشته است. چرا که به دلیل وابستگی کامل این کارخانجات صرفاً برچسب زن و بسته بند به واردات محصولات دارویی تمام شده، کوچکترین نوسانات سیاسی و بانکی، بازار دارویی را از داروی به ظاهر تولید داخل خالی نموده است. این در حالیست که سایر کارخانجات واقعاً تولیدکننده، اعم از داروهای شیمیایی یا زیست فناوری به دلیل وابستگی های به مراتب کمتر علی رغم تمامی مشکلات و مصائب، خطوط تولید را فعال نگهداشته و کمبودهای داروهای تولید داخل را به حداقل رساندند. لذا، آنچه می تواند آینده دارویی کشور را نه تنها از بحران برهاند بلکه آن را به قطب درآمد زایی ارزی نیز در 10 سال آینده تبدیل کند، "صنعت زیست فناوری دارویی" مبتنی بر دانش فنی است که بدون هرگونه وابستگی تکنولوژیک و با دراختیار داشتن زیر ساختار های لازم بتواند انواع داروهای جدید این حوزه را به معنای واقعی از مرحله تولید مواد اولیه دارویی بیولوژیک تولید و به بازار عرضه نماید و به دلیل مزیت رقابتی قیمت، حضوری موثر و افتخار آفرین در بازار دارویی دنیا داشته باشد. تحقق این امر میسر است چرا که برنامه ریزی های گذشته درحال حاضر ما را به در اختیار داشتن چندین مرکز علمی و 12 قلم داروی زیست فناوری درحال تولید و عرضه به بازار در مقام چهارم آسیا بعد از ژاپن ، هند ، چین و کره رسانده است و جهت دهی موثر و کارآمد محققین و متخصصین و حمایت واقعی از سرمایه گذاران و برندهای تولید داخلی در مقابل اشکال مختلف واردات آینده ی روشن و افتخار آفرین را در پیش رو مجسم می سازد. بدیهی است با رویکرد جدید مدیریتی کشور مبنی بر ارتباط و تعامل سازنده با همسایگان و سایر کشورها، امکان انتقال دانش فنی رشد یافته و بومی سازی شده ایرانی به اقصی نقاط دنیا دور از ذهن نیست. امید که رشد، شکوفایی و بالندگی داروهای زیست فناوری ایرانی در سایه حمایت موثر، کارا و هوشمندانه مدیران نظام سلامت کشور موجبات راحتی و آرامش بیشتر کلیه بیماران در سراسر دنیا را فراهم آورد. دكترهاله حامدي فر -كارشناس حوزه  دارو