تغذیه و سلامت دهان و دندان/يادداشت

 اما کمبود های خفیف تغذیه ای نیز می تواند در ساختار دندان ها تغییراتی ایجاد کرده و آن را مستعد پوسیدگی در سال های بعد زندگی کند. بنابراین داشتن یک برنامه ی غذایی مناسب در طی بارداری اهمیت زیادی دارد . از طرف دیگر دریافت بیش از حد برخی مواد مغذی نیز می تواند در ایجاد نابهنجاری های  مادرزادی در دهان موثر باشد. بنابراین مصرف مکمل های غذایی در دوران بارداری نیز باید تنها در حد نیاز و بر اساس توصیه ها صورت بگیرد. در طی دوران های رشد از نوزادی تا نوجوانی ، دندان های شیری و سپس دائمی رشد می کنند. مینرالیزاسیون (mineralization) یا معدنی شدن دندان ها از مراحل مهم تکامل دندان های دائمی است . فلوراید از جمله املاح مهمی در این راستا است که دیده شده دریافت کافی آن از زمان تولد می تواند تا 60% پوسیدگی های دندانی را کاهش دهد و منجر به تحکیم ساختمان دندان شود . در بسیاری از کشورها از جمله ایران فلوراید به آب آشامیدنی لوله کشی اضافه می شود که درکاهش پوسیدگی های دندانی موثر است . در صورتیکه دریافت فلوراید  بیش از مقادیر مورد نیاز باشد پدیده ای به نام فلولوزیس (fluorosis) رخ می دهد که در آن مینای دندان سخت و لکه دار شده و تغییر رنگ می دهد . البته دندان ها همچنان محکم و در مقابل پوسیدگی مقاوم می مانند . در صورتیکه آب آشامیدنی منطقه ای فاقد فلوراید باشد می توان از قطره یا قرص های فلوراید استفاده نمود و یا هر روز از خمیر دندان های حاوی فلوراید استفاده کرد. فرایند پوسیدگی دندان ها هنگامی رخ می دهد که که باکتری های موجود در دهان شروع به تجزیه ی ترکیبات محلول باقی مانده از غذا در بزاق که به مینای دندان چسبیده اند کنند و پلاک های دندانی را به وجود آورند . تخمیر کربوهیدرات های باقی مانده در این پلاک های دندانی توسط باکتری ها منجر به تولید مواد اسیدی می شود . این اسیدها مینای دندان را خالی از مواد معدنی می کنند. به این ترتیب باکتری ها وارد دندان شده و پوسیدگی آغاز می شود. عدم درمان پوسیدگی های دندانی علاوه بر درد و از دست دادن دندان ها می توانند منجر به سوء تغذیه نیز شوند .  زیرا فرد قادر به جویدن و خوردن مقادیر کافی موادغذایی به ویژه انواع سخت و دارای فیبر نخواهد بود. همان طور که ذکر شد باکتری های دهانی برای غذای خود نیاز به کربوهیدرات ها دارند . با کاهش مصرف  کربوهیدرات های ساده و قندها ، میزان پوسیدگی های دندانی کاهش می یابد. ساکارز یا شکر معمولی از جمله ترجیحات این باکتری های دهانی می باشد. اگر چه سایر قندها نیز می توانند به آسانی  تخمیر شده و منجر به رشد باکتری ها شوند. مطالعه برچسب مواد غذایی آماده و محدودیت مصرف انواع  دارای شکر ، شربت ذرت ، عسل ، ملاس ، شیره ، دکستروز می تواند در کاهش پوسیدگی های دندانی موثر باشد. البته باکتری ها می توانند کربوهیدرات های پیچیده را نیز تخمیر کنند. اما این فرایند بیشتر از اثر آنها بر قند های ساده طول می کشد. اگر چه بسیاری از کربوهیدرات های پیچیده نیزچسبناک بوده و در فاصله  دندان ها و لثه ها باقی می مانند که به باکتری ها زمان کافی برای تخمیر آنها را می دهد. همچنین باید در نظر داشت دفعات تماس دندان ها با مواد قندی در ایجاد پوسیدگی دارای نقش بسیار مهم تری نسبت به حجم ماده قندی مصرف شده است. گوشت ها و غذاهای سرشار از فیبر مانند میوه ها و سبزیجات به تمیز کردن دهان از ذرات غذایی کمک می کنند. این غذاها به افزایش جریان بزاق نیز کمک می کنند که خود می تواند منجر به پاکسازی ذرات غذا شود. بزاق هم چنین اسید موجود در دهان را خنثی می کند. علیرغم اینکه میوه ها و سبزیجات دارای کربوهیدرات هستند که می تواند توسط باکتری ها تخمیرشود، فیبر موجود در آنها با این اثر مقابله کرده و به پاکسازی دهان کمک می کند ، در نتیجه در مقابل پوسیدگی های دندانی محافظت کننده هستند . اگر چه برای داشتن برنامه غذایی مناسب به ویژه در گروه های در حال رشد مانند نوجوانان ، مصرف 3 وعده و چند میان وعده توصیه می شود ، استفاده از میان وعده های دارای مقادیر زیاد شکر می تواند با سلامت دندان ها تداخل داشته باشد. بنابراین مصرف میان وعده های مغذی متناسب با سلامت دندان ها مانند پنیر، ماست ، گوشت ها ، مغزدانه ها ، میوه ها و سبزیجات تازه ، نان ها  و غلات شیرین نشده و پاپ کورن توصیه می گردد.  دكتر مهدي شادنوش -متخصص تغذيه ورژيم درماني   mshadnoush@gmail.com