معجزه‌هاي شفابخش در طب‌الرضا

«رساله ذهبيه» از نفيس‌ترين و گرانبهاترين مواريث اسلامي در زمينه دانش پزشكي است و به اجمال شامل رشته‌هايي از علوم پزشكي، شيمي، تغذيه و بسياري از علوم ديگر بوده و بخش زيادي از طب پيشگيري را هم بيان كرده است. امام رضا (ع) نخستين شخصيتي بود كه جسم را به مملكت كوچك و كامل تشبيه كرده و مي‌فرمايد: «ساختار بدن برپايه شباهت به قلمرو پادشاهي بنا شده است. پادشاه بدن قلب و كارگزاران آن، عروق و اعصاب در سيستم عصبي و مغز است. خانه پادشاه قلب او و قلمرو حكومت او جسم است و ياران و سپاهيان او، دست‌ها و پاها و چشم‌ها و زبان و گوش‌هاي او است. خزانه آن، معده و شكمش و پرده‌بردار، سينه او است.» سپس امام براي هر يك از اعضاي بدن تشبيهاتي به كار برده‌اند كه از آن جمله مي‌توان به چشم اشاره كرد. امام رضا (ع) چشم‌ها را به چراغ تشبيه كرده و دو گوش انسان را منبع مهم پذيرش اطلاعات از محيط خارج و زبان را به كمك دو لب و دندان بيان كننده واژه‌ها و اراده‌ها معرفي مي‌كند. ايشان در تشبيه زيبايي انسان و آنچه او را دربرمي‌گيرد از معده، سينه، امحا و توابع آن به خزانه‌داري گزينشگر معرفي مي‌كند. در ادامه هم به تاثير شادي و غم بر چهره و عوامل درونزا و مركز هر يك از آن‌ها سخن مي‌گويد. در بخشي از نامه، ايشان رهنمودهايي در كيفيت ميل به غذا و نوشيدني‌ها از نظر كميت و كيفيت بيان كرده است كه همه همسو با حراست از سلامت بدن است. حضرت توصيه خود را با غذا خوردن آغاز مي‌كند و هر يك را بر حسب توانايي و قدرت مزاج خود با رعايت جدول زماني و شرايط مكاني، براي ميل و اشتها به غذاخوردن و استفاده از آن براساس بهترين گزينه‌ها تشريح مي‌كند. امام رضا (ع) در بخشي ديگر به تهيه نوعي خاص از نوشيدني كه معجوني از گياهان دارويي و داراي فوايد بسيار و با قابليت هضم است، براي استفاده به عنوان دسر بعد از غذا اشاره كرده است. اين نوشيدني ارزش غذايي زيادي داشته، داراي عناصري مهم از هيدرات‌هاي كربن، ويتامين‌ها و ديگر مواد اصلي انرژي‌زا است. حضرت (ع) تاثير حرارت زياد بر موادغذايي در نابودي بسياري از عناصر مفيد آن مانند بعضي ويتامين‌ها و از بين رفتن برخي عناصر سريع‌التبخير در غذا و مايعات را يادآور شده و در اين زمينه گوي سبقت را از پژوهشگران تغذيه ربوده است.تاكيد امام (ع) بر افراط نكردن در آشاميدن آب پس از غذا است، زيرا اين شيوه نادرست به معده و ساير اعضاي بدن آسيب مي‌رساند. حضرت (ع) همچنين به تاثير افراط در مصرف برخي مواد غذايي و زيان‌هاي ناشي از آن اشاره كرده و مي‌گويد: «افراط در خوردن تخم‌مرغ و عادت مستمر در مصرف آن، موجب آسيب به طحال و درد معده مي‌شود، تا آنجا كه زياده‌روي در خوردن تخم‌مرغ موجب تنگي نفس و لكه‌هاي ريز قهوه‌اي مي‌شود.» امام (ع) مي‌فرمايد: ««خوردن گوشت خام موجب پيدايش انگل‌ها در معده و روده مي‌شود. زياده‌روي در خوردن گوشت حيوانات وحشي و گاو موجب زوال عقل و كاهش درك و كندي ذهن و افزايش فراموشي مي‌شود.» حضرت با تقسيم‌بندي حمام به بخش‌هاي مختلف، آن را به بهترين شكل وصف كرده و مي‌فرمايد: خانه اول سرد و خشك، دوم سرد و مرطوب، سوم گرم و چهارم گرم و خشك است. سپس به سودمندي استحمام براي بدن به لحاظ تشريحي و جسمي اشاره كرده و تدهين و استعمال روغن‌ها و گياهان دارويي، نرم كردن و تلطيف پوست را بسيار توصيه كرده است، زيرا پوست اهميت فراواني در خروج ميزان قابل توجهي از مواد سمي از بدن دارد. بنابراين شست‌وشوي پوست و پاكسازي روزنه‌هاي پوستي و تلطيف آن از مهمترين امور بهداشتي براي انسان به شمار مي‌رود.در بخشي از پيام‌هاي بهداشتي، كيفيت به پشت خوابيدن و رعايت بهداشت دستگاه گوارش را توضيح فرموده است و همچنين اهميت دستگاه عصبي را يادآوري كرده و توصيه‌هاي لازم را درباره آن ارائه كرده است، از جمله مي‌فرمايد: «هر كس خواستار افزايش قدرت حافظه است بايد مويز و انجير (مواد غذايي فسفردار) را بخورد.» امام (ع) در فرازهايي آموزه‌هاي خود را درباره سلامت و بهداشت دندان‌ها تكرار فرموده، برخي توصيه‌هاي ضروري در مراقبت از‌ آن‌ها را در برابر عوامل خارجي توضيح مي‌دهد و بر رعايت بهداشت دندان‌ها با به‌كارگيري بعضي از مواد مفيد و براق‌كننده تاكيد مي‌فرمايد. امام (ع) در بخش‌هاي پاياني، امكان تركيب نشدن برخي مواد شيميايي را كه بدن به آن مبتلا مي‌شود گوشزد فرموده و اشاره مي‌كند كه تجمع اين مواد در دستگاه گوارش در بعضي اوقات خطرناك و زيان‌آور و چه بسا به هلاكت فرد مي‌انجامد. در بعضي از بندهاي همين بخش به علل بيماري‌ها كه يكي از آن‌ها تضاد ناشي از درهم آميختگي مواد غذايي وارده به معده، روده و عفونت‌هاي ناشي از آن است اشاره شده است.نكته پاياني (رساله ذهبيه) همان تاكيد و توصيه هميشگي امام (ع) در التزام به آموزه‌ها و رهنمودهاي ارائه شده و هشدار در صورت غفلت از موارد برشمرده است دكتر محمد دريايي.