روندافزایش چک‌های برگشتی در پاییز

افزایش تعداد و ارزش چک‌های برگشتی نشانه‌هایی از کاهش ضریب اعتماد بازار به چک و رکود در اقتصاد را نمایان می‌سازد. تازه‌ترین شاخص‌های ماهانه اقتصادی نشان می‌دهد که در 7‌ماه نخست امسال 12.2درصد از کل چک‌های مبادله شده در شبکه بانکی برگشت خورده به‌نحوی که از 27.7میلیون برگ سند رد و بدل شده حدود 4/3میلیون برگ برگشت خورده است. همچنین تعداد چک‌های برگشتی در 7‌ماه نخست امسال به نسبت مدت مشابه پارسال 19.4درصد و از حیث ارزش 30.2درصد بیشتر شده است.

 رونق سفته و برات در پایتخت

بی‌اعتمادی بخشی از فعالان اقتصادی و بنگاه‌ها به اعتبار چک باعث شده تا فروش سفته و برات در فعالیت‌های اقتصادی به‌ویژه شهر تهران افزایش یابد. بانک مرکزی گزارش داده که در 7‌ماه نخست امسال حدود 783میلیارد ریال سفته و برات در شهر تهران فروخته شده که در مقایسه با دوره مشابه سال گذشته معادل 48.8درصد افزایش یافته است. به گزارش همشهری، بخشی از افزایش فروش سفته در ایران ناشی از استفاده از این اوراق بهادار به‌عنوان تضمین شغلی و یا خدمت و حتی جایگزینی برای چک در مبادلات اقتصادی و تجاری است. افزایش 48.8درصدی فروش سفته و برات در پایتخت در 7‌ماه نخست امسال یک رکورد دست‌کم در 10سال گذشته محسوب می‌شود. البته روی دیگر اقبال به سفته و برات هم این است که شعبه واخواست دادگستری استان تهران اعلام کرده که در 7‌ماه نخست امسال 12هزار و500 برگ سفته و برات در پایتخت واخواست شده است.

تحلیل دنیای اقتصاد از چک برگشتی‌ها

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد و ارزش چک‌های برگشتی در مهرماه رشد قابل‌توجهی داشته است. در نخستین ماه پاییز تعداد چک‌های برگشتی نسبت به مهر سال گذشته 3/23 درصد و مبلغ آن 8/70 درصد افزایش یافته است.

البته رشد بالای سالانه در مهرماه، به دلیل کاهش مبلغ چک‌های برگشتی در مدت مشابه سال گذشته بوده است. همچنین در مهرماه نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله‌ شده (از نظر مبلغ و تعداد) در مقایسه با ماه‌های سال جاری رقم بیشتری بوده است. بر این اساس نسبت «تعداد چک‌های برگشتی» به کل معادل 6/12 درصد و نسبت «مبلغ چک‌های برگشتی به کل» معادل 9/5 درصد بوده است. حال آنکه طبق آمار بانک مرکزی، متوسط نسبت تعداد چک‌های برگشتی در هفت ماه نخست معادل 2/12 درصد و متوسط نسبت مبلغ چک‌های برگشتی به کل معادل 5 درصد بوده است. به گفته کارشناسان، در شرایطی که نماگرهای اقتصادی از بهبود وضعیت اقتصاد در مهرماه سال جاری نسبت به مهرماه سال گذشته حکایت دارد، افزایش بازگشت چک‌ها می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای از «افزایش ریسک اعتبارات کوتاه‌مدت» و «ناهماهنگی تاریخ‌های سررسید معاملات مالی فعالان اقتصادی» قلمداد شود.

   افزایش چک برگشتی در مهرماه

جدیدترین آمار از گزارش شاخص ماهانه اقتصادی حاکی از آن است که «تعداد چک‌های برگشتی» در مهرماه به 523 هزار برگ رسیده است. این آمار نشان می‌دهد که تعداد چک‌های برگشتی در مهرماه نسبت به شهریورماه 6/4 درصد افزایش یافته است. این در حالی است که رشد ماهانه تعداد چک‌های برگشتی در شهریورماه (نسبت به مرداد) در سطح بسیار کمتری و معادل 6/0 بوده است. علاوه‌بر این، رشد «تعداد چک‌های برگشتی» در مهرماه سال جاری نسبت به مهرماه سال گذشته (رشد نقطه‌به‌نقطه تعداد چک‌های برگشتی) معادل 3/23 درصد بوده، اما رشد تعداد چک‌های برگشتی در شهریورماه سال جاری نسبت به شهریورماه سال گذشته 2/21 درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که روند تعداد چک‌های برگشتی در بازه زمانی ماهانه و سالانه در نخستین ماه پاییز نسبت به ماه گذشته افزایشی بوده است.

علاوه‌بر تعداد چک‌های برگشتی، «مبلغ چک‌های برگشتی» نیز در مهرماه نسبت به ماه گذشته و نسبت به دوره مشابه سال قبل رشد قابل‌توجهی داشته است. بر این اساس، ارزش (مبلغ) کل چک‌های برگشتی در این ماه معادل 3/6 هزار میلیارد تومان گزارش شده است. این مقدار چک برگشتی طی یک ماه، بیشترین میزان در ماه‌های سال جاری بوده است. آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد «مبلغ چک‌های برگشتی» در مهرماه نسبت به شهریورماه 3/15 درصد رشد کرده، همچنین رشد مبلغ چک‌های برگشتی در مهرماه سال جاری نسبت به‌مدت مشابه سال قبل معادل 8/70 درصد بوده است که رشد کم‎سابقه‎ای را نشان می‌دهد.

البته بخشی از افزایش ارزش چک‌های برگشتی طی یک سال گذشته به دلیل «رشد شاخص قیمت مصرف‌کننده» یا همان «تورم» بوده است؛ اما حتی با در نظر گرفتن رشد 6/14 درصدی «تورم نقطه‌به‌نقطه در مهرماه»، مشاهده می‌شود که ارزش واقعی چک‌های برگشتی (رشد ارزش اسمی بدون تورم) طی یک سال حدود 56 درصد افزایش یافته است. همچنین باید در نظر گرفت که ارزش چک‌های برگشتی در مهر سال گذشته، نسبت به ماه‌های دیگر کمتر بوده و این امر سبب افزایش رشد سالانه شده است.

  رشد سهم چک‌های برگشتی از کل

آمار مهرماه نشان می‌دهد که مبلغ چک‌های برگشتی نسبت به مدت مشابه سال قبل و نسبت به شهریورماه سال جاری افزایش قابل‌توجهی داشته است، اما این فرض را نیز باید در نظر گرفت که میزان کل چک‌های مبادله‌ شده در یک سال گذشته افزایش یافته است. به بیان دیگر، با رشد چک‌های مبادله‌ شده طی زمان، طبیعی است که مقدار چک‌های برگشتی نیز افزایش خواهد داشت. به همین دلیل بررسی آمار «نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله‌ شده» می‌تواند تصویر دقیق‌تری از میزان و نسبت چک‌های برگشتی قرار دهد.

بررسی‌ها حاکی از آن است که در مهرماه تعداد 4 میلیون و 147 هزار برگ به ارزش 1/106 هزار میلیارد تومان چک مبادله‌ شده است. بنابراین با توجه به آمار چک‌های برگشت خورده، نسبت «تعداد چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله ‌شده» در مهرماه به 6/12 درصد رسیده است. این نسبت در ماه‌های سال جاری بی‌سابقه بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که به‌طور متوسط در هفت ماه نخست سال جاری نسبت تعداد چک‌های برگشتی نسبت به کل چک‌های مبادله‌ شده معادل 2/12 درصد بوده است؛ بنابراین آمار مهرماه از متوسط هفت ماه نخست 4/0 واحد درصد بالاتر گزارش شده است. همچنین متوسط تعداد چک‌های برگشتی به کل در هفت ماه نخست گذشته معادل 9/10 درصد گزارش شده بود. این موضوع نشان می‌دهد که از نظر تعداد، آمار چک‌های برگشتی در حال افزایش بوده است.

 آمار نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ شده را می‌توان از نظر «مبلغ» نیز بررسی کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در مهرماه 9/5 درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌ شده برگشت خورده و این میزان نیز نسبت به ماه‌های گذشته رشد داشته است. به نحوی که در هفت ماه نخست سال جاری به‌طور متوسط 5 درصد از مبلغ چک‌های مبادله‌ شده برگشت خورده و آمار مهرماه نسبت به میانگین هفت ماه بالاتر بوده است. نسبت مبلغ چک‌های برگشت خورده نسبت به کل چک‌ها در مهرماه سال گذشته معادل 4 درصد بوده و در هفت ماه نخست سال گذشته نسبت مبلغ چک‌های برگشتی به کل چک‌ها معادل 4/4 درصد گزارش شده است.

   عوامل رشد چک برگشتی

بنابراین مشاهده می‌شود علاوه‌بر این که میزان و تعداد چک‌های برگشتی در مهرماه افزایش قابل‌توجهی داشته است، سهم چک‌های برگشتی (از نظر تعداد و مبلغ) نسبت به کل چک‌های مبادله‌ شده نیز بالا بوده است. به بیان دیگر، آمارها نشان می‌دهد که در سال جاری مقدار بیشتری از چک‌های مبادله‌ شده توسط اشخاص از قابلیت نقد شوندگی برخوردار نبوده است. این موضوع نشان می‌دهد که قابلیت تامین منابع مالی برای چک‌های مبادله‌ شده کاهش یافته است. یکی از مهم‌ترین عوامل، افزایش چک‌های برگشتی، «رکود» حاکم در بازار است. به بیان دیگر، تولید‌کننده و عرضه‌کننده کالا، برای تامین مواد اولیه، هنگام کمبود منابع مالی، اقدام به صدور چک می‌کنند، اما هنگام عرضه محصول نهایی، چون تقاضای مناسب در بازار وجود ندارد، برای فروش اجناس و به تبع آن تامین مبلغ چک‌های مبادله‌ شده با مشکل روبه‌رو می‌شوند. علاوه‌بر این، به‌نظر می‌رسد یکی از راه‌های افزایش میزان چک‌های برگشتی نبود سازوکار مناسب جهت شناسایی حساب‌های نامعتبر است. در این خصوص مسوولان بانک مرکزی در ماه‌های اخیر معتقدند که راهکارهایی برای کاهش حجم چک‌های برگشتی اتخاذ شده است. به گفته حمید تهرانفر، معاون نظارتی بانک مرکزی، «اگر فردی چک برگشتی داشت مشمول یکی از کارهای معمول بانک‌ها نمی‌تواند باشد، ضمن آنکه دارندگان چک برگشتی در مقابل هر چک، 7 سال از داشتن دسته چک محروم می‌شوند؛ بنابراین از نظر قانون و مقررات ضوابط سختی وجود دارد و اگر افراد رفع سوء‌اثر چک نشده باشند خیلی از کارهای بانکی از جمله دریافت تسهیلات و گشایش حساب بانکی را نمی‌توانند انجام دهند.» اما با استناد به آمار بانک مرکزی به نظر می‌رسد قوانین موجود، نتوانسته ترتیبی اتخاذ کند که از سهم چک‌های برگشتی کاسته شود.

  تورم شهر تهران در مهرماه

در گزارش ماهانه علاوه‌بر آمار چک‌های مبادله‌ شده و برگشتی، روند دیگر شاخص‌های مهم اقتصادی در مهرماه نیز به‌روز شده است. بر این اساس شاخص بهای مصرف‌کننده در شهر تهران به 1/193 واحد رسیده است. این موضوع نشان می‌دهد که تورم ماهانه شهر تهران در مهرماه معادل 2/1 درصد و تورم نقطه‌به‌نقطه (تغییر شاخص نسبت به مهرماه سال گذشته) معادل 7/14 درصد بوده است. حال آنکه تورم ماهانه در کل مناطق شهری ایران در مهرماه 4/1 درصد و تورم نقطه‌به‌نقطه 6/14 درصد گزارش شده است؛ بنابراین می‌توان عنوان کرد که میزان رشد تورم ماهانه شهر تهران نسبت به کل مناطق شهری ایران 2/0 واحد درصد کمتر بوده، اما تورم نقطه‌به‌نقطه در شهر تهران نسبت به کل مناطق شهری 1/0 واحد درصد بیشتر بوده است.

   حفظ ارزش دستمزد در مقابل تورم

در گزارش ماهانه، آمار مربوط به شاخص دستمزد کارگران ساختمانی در مهرماه نیز منتشر شده است. بر این اساس شاخص دستمزد کارگران در مهرماه نخست سال جاری به 4/222 واحد رسیده است. این موضوع نشان می‌دهد که دستمزد کارگران ساختمانی در مهرماه و نسبت به ماه قبل 7/1 درصد رشد کرده است. همچنین نسبت به مهرماه سال گذشته نیز 4/19 درصد به دستمزد کارگران ساختمانی افزوده شده است. این رشد 4/19 درصدی در یک سال نشان می‌دهد افزایش دستمزد سالانه نسبت به تورم رقم بالاتری بوده است. بر اساس گزارش‌ها رشد تورم نقطه‌به‌نقطه در مهرماه معادل 6/14 درصد گزارش شده است. در نتیجه رشد دستمزد کارگران ساختمانی نسبت به تورم حدود 8/4 درصد بالاتر بوده و بیانگر این موضوع است که رشد سطح دستمزدها با نرخ بالاتری از تورم در حال افزایش است. علاوه‌بر این میزان سطح دستمزدهای کارگران ساختمانی در هفت ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز 3/21 درصد افزایش داشته است.