آیا به هر زوجی که چند ماه از ازدواج‌شان بگذرد و بچه‌دار نشوند نابارور گفته می‌شود؟
10 تا 15 درصد زوج‌ها نابارورند، اما ابتدا باید تعریف درست ناباروری را بدانیم. به زوجی که بعد از 12 ماه نزدیکی منظم و بدون پیشگیری صاحب فرزند نشوند، نابارور اطلاق می‌شود. این زمان برای ما خیلی مهم است؛ چون با توجه به همین نکته درمان آغاز می‌شود، اما اگر خانمی بیش از 35 سال داشته باشد، دیگر 12 ماه صبر نمی‌کنیم. در این افراد 6 ماه را در نظر می‌گیریم. بعد از 35 سالگی ذخایر تخمدان خانم‌ها بسرعت کاهش می‌یابد و دشوارتر حامله می‌شوند. بنابراین باید خیلی زود اقدامات درمانی آغاز شود. اقدامات درمانی برای نازایی بخصوص در زنان بسیار پرهزینه است (مصرف برخی داروها هم ممکن است عارضه‌دار باشد). معمولا هنگامی که زوج برای درمان ناباروری مراجعه می‌کنند، قبل از هر اقدامی ابتدا مرد آزمایش می‌شود و اگر اشکالی وجود نداشت اقدامات بعدی مربوط به زنان آغاز می‌شود.
آیا قبل از ازدواج می‌توان از باروری خانم و آقا اطمینان حاصل کرد؟
بله. ناباروری به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. ناباروری اولیه یعنی زن و شوهر از ابتدا مشکل دارند؛ ولی ناباروری ثانویه به آن معناست که زوج فرزند دارند و دوباره بچه می‌خواهند، اما زن باردار نمی‌شود. وجود ناباروری اغلب وقتی مسجل می‌شود که زن و شوهر بچه‌دار نمی‌شوند، اما گاهی به‌طور تصادفی مثلا در آزمایش اسپرم مرد می‌توان متوجه ناباروری او در آینده شد. توصیه می‌شود آزمایش از نظر باروری هم در زن و هم در مرد جزو آزمایش‌های قبل از ازدواج گنجانده شود، چون بعدا که یکی از طرفین متوجه ناباروری طرف مقابل می‌شود، اختلافات شروع می‌شود و در درصد قابل‌ملاحظه‌ای کار به طلاق می‌کشد. علاوه بر آن، زوج‌ها معمولا در چند سال اول زندگی نمی‌خواهند صاحب فرزند شوند و در نتیجه از روش‌های جلوگیری استفاده می‌کنند و بعد که می‌خواهند صاحب فرزند شوند، متوجه ناباروری یکی از طرفین یا هر دو می‌شوند. بنابراین توصیه می‌شود زوج‌هایی که می‌خواهند بارداری را به تعویق بیندازند حتما ابتدا از باروری هر دو طرف اطمینان حاصل کنند.
آیا از روی علائمی (در زنان یا مردان) می‌توان گفت احتمال ناباروری‌شان در آینده زیاد است؟
همان‌طور که گفتم ناباروری قبل از ازدواج به طور تصادفی کشف می‌شود و بدون علامت است. در بسیاری از موارد ناباروری علائم خاصی ندارد، ولی برخی موارد نشان می‌دهد ممکن است در پس‌زمینه مشکل ناباروری وجود داشته باشد. مثل تحلیل بیضه‌ها در مردان و خانم‌هایی که عادت ماهیانه نامنظمی دارند. یکی از مواردی که سبب نازایی خانم‌ها می‌شود داشتن تخمدان پلی‌کیستیک است. این خانم‌ها یا پریود نمی‌شوند یا این که پریودشان نامنظم است. از خصوصیات این تخمدان‌ها ترشح هورمون مردانه است. در نتیجه این خانم‌ها دچار هیرسوتیسم یا پرمویی می‌شوند و موهای سر شروع به ریزش و موهای صورت و بدن شروع به افزایش می‌کند. این علائم نشان‌دهنده احتمال وجود ناباروری در خانم‌هاست و ممکن است در آینده با مشکل ناباروری مواجه شوند. آقایان هم اگر مبتلا به واریکوسل شدید یا بیضه نهفته باشند یا انتشار مو در بدن‌شان نامنظم باشد، ممکن است در آینده دچار ناباروری شوند. باز هم تاکید می‌کنم که با قطعیت نمی‌توان نظر داد و حتما نیاز به بررسی‌های آزمایشگاهی دارد. بنابراین خانم‌ها باید به متخصص زنان و مردان به متخصص اورولوژی مراجعه کنند. به‌طور کلی خانم‌هایی که بیش از 35 سال سن، یا خونریزی‌ها نامنظم و توام با درد و سابقه یک بار سقط دارند یا مبتلا به بیماری آندومتریوز یا بیماری‌های التهابی لگن هستند احتمال می‌رود با تاخیر باردار شوند. همچنین مردان دچار بیماری‌های پروستات یا بیضه نیز باید با پزشک مشورت کنند.
علت اصلی ناباروری در زنان چیست؟
یکی از علت‌های بسیار شایع در خانم‌ها سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. این بیماری در زنان بسیار شایع است. در این بیماری کیست‌های متعدد و ریزی اطراف تخمدان را احاطه کرده‌اند که مانع تخمک‌گذاری می‌شوند. همچنین در این بیماری، هورمون‌های مردانه نیز افزایش می‌یابد. بیشتر مبتلایان به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک چاق هستند و در بدن‌شان مقاومت به انسولین وجود دارد و پرمویی یا هیرسوتیسم هم یکی از علائم این بیماری است.
افرادی که شیمی‌درمانی می‌شوند یا ورزشکار حرفه‌ای هستند یا بعضی از داروها را مصرف می‌کنند، ممکن است تخمک‌گذاری نداشته باشند؟
بیماری آندومتریوز هم باعث چسبندگی رحم و لوله‌ها می‌شود و اجازه ورود اسپرم به لوله رحمی و رسیدن آن به تخمک را نمی‌دهد. افزایش هورمون پرولاکتین نیز از عوامل دیگری است که باعث ناباروری می‌شود. پرولاکتین هورمونی است که برای ترشح شیر از غده هیپوفیز در مغز آزاد می‌شود. این هورمون مانع تخمک‌گذاری می‌شود. عفونت‌های شدید رحمی که باعث التهاب لوله‌ها شوند نیز ممکن است انسداد در لوله ایجاد کنند. عفونت‌ها ممکن است باعث چسبندگی لگنی هم شوند که خود عامل دیگری در ناباروری است. اختلالات هورمونی مانند پرکاری یا کم‌کاری تیروئید، پرکاری غده فوق‌کلیوی، بیماری دیابت و کم‌خونی و مصرف داروهای هورمونی و شیمی‌درمانی، یائسگی زودرس و استعمال سیگار هم از دیگر علل ناباروری‌اند.
چه عواملی در ناباروری مردان موثر است؟
همان‌طور که اشاره کردم، قدم اول در ناباروری انجام آزمایش در مرد است. این آزمایش تجزیه منی نام دارد و هزینه زیادی هم ندارد. آزمایش تجزیه منی اطلاعات بسیار خوبی از وضع اسپرم‌ها از نظر شکل، حرکت، تعداد و... به ما می‌دهد. اگر مشکلی وجود داشته باشد بقیه بررسی‌ها آغاز می‌شوند؛ زیرا گاهی اوقات عملکرد بیضه‌ها طبیعی نیست و نمی‌توانند اسپرم باکیفیت تولید کنند. در این موارد علت‌ها مختلف است. از علل شایع عدم نزول بیضه، بیماری‌های ژنتیک و عفونت‌های بیضه را می‌توان نام برد. بیضه جنین پسر ابتدا درون شکم قرار دارد، ولی بتدریج از مجرایی به نام اینگوینال عبور می‌کند و از شکم خارج می‌شود. بعد از تولد باید هنگام معاینه در کیسه بیضه لمس شوند. گاهی یکی یا هر دو بیضه داخل حفره شکمی می‌ماند. در این صورت کودک باید تحت نظر گرفته شود. بیضه‌ها باید قبل از 12 ماهگی وارد کیسه شوند. اگر این اتفاق نیفتد باید با عمل جراحی بیضه را از حفره شکمی خارج و در کیسه بیضه ثابت کرد. ماندن بیضه در داخل شکم، اگر دوطرفه باشد، باعث ناباروری مرد می‌شود. زیرا حرارت شکمی، بافت بیضه را از بین می‌برد (بیضه‌ها داخل کیسه و در حرارتی پایین‌تر از بدن قرار دارند). عفونت‌ها نیز ممکن است به بافت بیضه آسیب برسانند. مردان باید مراقب عفونت‌های مقاربتی باشند، مقاربت مشکوک نداشته و اگر احساس ناراحتی کردند خیلی زود اقدام کنند. همچنین بیماری اوریون نیز ممکن است بیضه‌ها را گرفتار و به آنها صدمه وارد کند.
برخی مردان در معرض بیماری‌های شغلی قرار دارند. مثلا افرادی که با آفات و سموم کشاورزی سروکار دارند. بعضی از مواد شیمیایی در عملکرد بیضه تاثیر منفی دارند. مشاغل دیگری که در آن مردان مجبورند ساعت‌ها در محیط گرم قرار گیرند هم به بیضه‌ها صدمه وارد می‌کند؛ مثل نانواها، آهنگرها یا کسانی که ساعت‌ها در جکوزی می‌نشینند یا عادت به پوشیدن لباس‌های تنگ دارند تولید اسپرم‌شان بتدریج مختل خواهد شد.
مردان الکلی، سیگاری‌ها، مبتلایان به سوءتغذیه، تحت شیمی‌درمانی و دچار چاقی مفرط هم ممکن است دچار ناباروری شوند. البته مردان دچار انزال زودرس شدید یا واریکوسل هم ممکن است دچار ناباروری باشند.
آیا آسیب‌هایی که بر اثر شیمی‌درمانی به اسپرم وارد می‌شود، بهبودپذیر است؟
