هرچند آمار دقیق از مبتلایان به بیماری ایدز در دست نیست. اما دکتر قباد مرادی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، براساس آمار تخمینی اعلام کرده است که 44 هزار و 105 نفر در ایران مبتلا به HIV هستند. مجموع موارد ثبت‌شده ابتلا به این ویروس از ابتدای شناسایی بیماری تاکنون 48 هزار و 17 نفر بوده است که از این تعداد، مرگ 23 هزار و 257 نفر ثبت شده است.
آنچه در این میان اهمیت پیدا کرده است، تغییر الگوی مبتلایان به این بیماری است. رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با اشاره به شناسایی ۲۴,۷۶۰ بیمار مبتلا به HIV در ایران گفت: در بین بیمارانی که در ۶ماه اول سال ۱۴۰۳ شناسایی شده‌اند، در ۶۵.۲ درصد از موارد، روابط جنسی به‌عنوان راه احتمالی انتقال بیماری شناسایی شده است. همین مساله سبب شده است، لزوم فرهنگ سازی درباره این بیماری بیش از گذشته احساس شود. در همین راستا به مناسبت روز جهانی ایدز یک بازه زمانی یک ماهه از 20 آبان تا 20 آذر1402 پویش «من هم تست اچ‌آی‌وی می‌دهم» در نظر گرفته شده است. این برنامه با دو هدف بیماریابی در جمعیت‌های کلیدی و اطلاع‌رسانی و دسترسی همگانی به آموزش و تست برگزار می‌شود.
بیماری ایدز، از آن جمله بیماری‌های عفونی است که سال‌ها حتی نام بردن از آن هم تابو بود. زیرا یکی از راه‌های انتقال چالش برانگیز این بیماری از طریق تماس جنسی آلوده است. مساله‌ای که حتی سخن گفتن از آن هم هنوز جایز نیست، حالا چه برسد به اینکه اصلا بپذیریم که این هم یکی از روش‌های انتقال بیماری است. تا سال‌ها در ایران، صحبت از این بیماری، جز با نجوا شنیده نمی‌شد و حتی قبول وجود آن محل مناقشه بود. اما کم کم با آمار بالای بیماران مبتلا به ایدز، پذیرش جامعه از وجود این بیماری بیشتر شد. رابطه جنسی پرخطر و تزریق اشتراکی، از مهم‌ترین راه‌های انتقال این بیماری است. در سال‌های اخیر که معتادان تزریقی پرخطر، طبق آنچه فعالان این حوزه اذعان دارند، کاهش پیدا کردند، انتقال از طریق سرنگ آلوده هم به تبع آن کاهش پیدا کرده است. با اجرای برنامه‌های مراکز کاهش آسیب در سطح شهر، و اعطای سرنگ به معتادان تزریقی، از حجم افرادی که از سرنگ‌های آلوده و اشتراکی استفاده می‌کردند، تا اندازه‌ای کاسته شده است. هرچند زیرپوست این شهر، همواره اعتیاد تزریقی در جریان است. اما با بالا رفتن سطح آگاهی این افراد که بیش از همه مرهون برنامه‌های کاهش آسیب در مراکز مختلف است، این افراد دیگر به اندازه قبل از سرنگ‌های اشتراکی استفاده نمی‌کنند.
اما مساله‌ای که دهه‌ها پیش برخی خانواده‌ها را با بیماری ایدز درگیر کرد، این بود که مرد خانواده که رفتار خارج از ازدواج داشت، همسر را هم درگیر این بیماری کرده بود. تا سال‌ها افراد مبتلا به این بیماری جان خود را از دست می‌دادند. با پیشرفت علم و راه‌های پیشگیری از ابتلا به این بیماری عفونی، کم کم از تعداد افراد مبتلا کاسته شد، هرچند همچنان آمار دقیقی از تعداد مبتلایان به این بیماری وجود ندارد. این درحالی است که امروزه با آگاهی از بیماری می‌توان تاحدی با مصرف دارو، شبیه به یک فرد عادی زندگی کرد.
در همین راستا هنگامه نامداری تبار، رئیس اداره کنترل ایدز وزارت بهداشت به مناسبت آغاز پویش «من هم تست HIV می‌دهم» از همکاری سازمان‌هایی همچون سازمان زندان‌ها، بهزیستی، وزارت کشور، ستاد مبارزه با مواد مخدر و بخش‌های مختلف وزارت بهداشت از جمله اداره اعتیاد، اداره HIV و... در پویش «من هم تست HIV می‌دهم» خبر داد و گفت: پویش «من هم تست HIV می‌دهم» از ۲۰ آبان تا ۲۰ آذرماه با دو هدف شناسایی و تحت درمان قرار دادن بیماران و اطلاع‌رسانی به جامعه و کاهش ترس از HIV اجرا می‌شود.
وی گفت: از سوی دیگر با برنامه‌های منسجمی که در جهت کاهش آسیب در بین مصرف کنندگان مواد تزریقی صورت گرفته است، ضریب انتقال در گروه معتادان تزریقی پایین آمده است و اکنون الگوی انتقال بیشتر از طریق روابط جنسی است.
کاهش سن ابتلا به ایدز در ایران
دکتر مسعود مردانی، فوق تخصص بیماری‌های عفونی، گفت: الگوی اپیدمیولوژیک بیماری ایدز، در ایران از حدود ده سال پیش تغییر پیداکرده است و از الگوی ابتلا دراثر استفاده از سرنگ آلوده در معتادان تزریقی به سمت ابتلا از طریق رابطه مقاربتی پرخطر تبدیل شده است. ما در آماری که در سال گذشته و نیم سال امسال داریم، بیش‌ترین موارد ابتلای ما به دنبال رابطه جنسی پرخطر بوده است. شاید در گذشته هم این مبتلایان وجود داشتند، ولی به دلیل حجب و حیایی که در جامعه حاکم بوده است و تابوی ایدز که مثلا دوست نداشتند دیگران هم بدانند که آنها دچار این بیماری هستند، یا اگر فردی مبتلا بوده است، کتمان می‌کرده است، به همین دلیل عیان و آشکار نبوده است. ولی چیزی که امروز مشخص است، این است که سن ابتلا به ایدز در ایران درحال حاضر کاهش پیدا کرده است. یعنی جوان‌ها بیشتر مبتلا می‌شوند. مساله دیگر هم این است که زنان بیشتر از مردان مبتلا می‌شوند. موارد ابتلای ایدز به دنبال رابطه جنسی، در کشور افزایش پیداکرده است. نکته دیگر که ما در دنیا مورد سوال واقع شدیم، سازمان جهانی بهداشت می‌گوید با این جمعیتی که شما دارید. با این افزایش موارد ابتلایی که شما در سال‌های اخیر در ایران داشتید، و اینکه تغییرالگوی اپیدمیولوژیکی که در ابتلای بیماری ایدز در کشور شما اتفاق افتاده است، که از اعتیاد تزریقی به طرف انتقال به دنبال رابطه جنسی اتفاق افتاده است، مواردی که گزارش می‌کنید نسبت به کشورهای مشابه خیلی پایین است. علت این است که ما در واقع عادت نداریم. پزشکان هم عادت ندارند که تست بیماری ایدز را برای بیماران نسخه کنند. خود مردم هم از انجام تست ایدز ابا دارند.
این فوق تخصص عفونی درباره افرادی که ممکن است در خطر ابتلا به این بیماری باشند، گفت: هرکسی در طول حیات خود، بیش از یک شریک جنسی داشته باشد، مثلا من همسر دارم، حتی اگر یکبار غیر از همسرم با کسی رابطه جنسی داشته باشم، این جزو رفتار پرخطر حساب می‌شود. این بیش از یک شریک جنسی حتی اگر یکبار هم اتفاق افتاده باشد، این فرد حتما باید تست اچ‌آی‌وی دهد. همچنین افرادی که به هر نوع ماده مخدری اعتیاد دارند، همه اینها باید تست دهند. جوانانی که روابط پرخطر دارند. افرادی که بیش از یک شریک جنسی دارند. این مساله متاسفانه در جوانان مشاهده می‌شود، این افراد همه باید تست اچ‌آی‌وی بدهند. ما توصیه می‌کنیم، همه افرادی که رفتارهای پرخطر جنسی دارند، حتما آزمایش بدهند.
رفتار نادرست با بیماران
این عضو کمیته کشوری ایدز، درباره رفتار نادرستی که با برخی بیماران مبتلا می‌شود نیز گفت: من تعداد بسیاری حدود 4هزار بیمار ایدز را خودم در مطب خودم به همه اینها واکسن می‌زنم. زیرا خیلی از تزریقاتی‌ها وقتی متوجه می‌شوند که فردی بیماری ایدز دارد، تزریق را انجام نمی‌دهند، چون می‌ترسند که مبتلا شوند. این مساله در روحیه این افراد تاثیر مخربی می‌گذارد. می‌گویند مگر ما چه بیماری داریم، مگر ما جذام داریم که تزریقات را انجام نمی‌دهند؟ به‌خاطر همین من با اینکه تزریقاتی نیستم، ولی بیماران مبتلا به ایدزی را که به من مراجعه می‌کنند، خودم واکسن‌هایشان را تزریق می‌کنم.
این متخصص عفونی با توجه به اینکه واکسنی برای پیشگیری از ایدز در دنیا شناسایی نشده است، اما مبتلایان باید واکسن‌هایی را حتما تزریق کنند، گفت: بیمار اچ‌آی‌وی مثبت باید حتما یکسری واکسن‌ها را شبیه همه بیمارانی که نقص ایمنی دارند، بزنند. این افراد هم باید این واکسن‌ها را تزریق کنند. من خودم چون با این بیماران در ارتباط هستم، برای اینکه ممکن است خراشیدگی در دستم ایجاد شود و مبتلا شوم. سالی یکبار تست اچ‌آی‌وی را می‌دهم و تا به امروز هم مبتلا نشده‌ام. ما روی سخنمان بیشتر با قشر جوانی است که امروز قسمت عمده جمعیت 85میلیونی ایران را به خود اختصاص می‌دهند و متاسفانه روابط جنسی پرخطری دارند. بی‌بند و باری جنسی هم متاسفانه بین آنها رواج دارد. این افراد باید دراین بازه زمانی که برای تست مشخص شده است، بروند و تست بدهند. شاید ما بتوانیم تعداد زیادی از بیماران را شناسایی کنیم.
دکتر مردانی با اشاره به اینکه درمان را هم می‌توان به عنوان پیشگیری و کنترل این بیماری در نظرگرفت، افزود: ما وقتی بیماران مبتلا به ایدز را شناختیم، می‌توانیم به درمان این افراد بپردازیم. این درمان را می‌توان به عنوان پیشگیری از بیماری هم محسوب کرد. یعنی من الان اچ‌آی‌وی مثبت هستم. تحت درمان که قرار بگیرم، ویروسم به صفر می‌رسد. دیگر حتی اگر رابطه پرخطر هم داشته باشم، فردی را مبتلا نخواهم کرد. این را می‌شود گفت استراتژی درمان بیماری و حربه‌ای برای پیشگیری از موارد جدید بیماری.
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درخاتمه درباره راه‌های انتقال بیماری ایدز نیز گفت: تزریق خون و فرآورده‌های خونی، استفاده از سرنگ مشترک در بیماران معتاد به مواد مخدر تزریقی، رابطه جنسی در خارج از حریم خانواده برای متاهلان و رابطه جنسی با افراد متعدد، برای افراد مجرد. رابطه جنسی بدون استفاده از وسایل پیشگیری، اگر فرد مبتلا باشد، منتقل خواهد شد. به همین دلایل به این افراد حتما باید آموزش‌های جنسی داده شود.
تست تشخیصی اچ‌آی‌وی در مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری به‌صورت کاملاً محرمانه و رایگان در دسترس است. آدرس مراکز ارائه دهنده خدمت تشخیص اچ‌آی‌وی از طریق سایت https: //icdc. behdasht. gov. ir/vct قابل دسترس عموم است.
