"ماریتا" تا 10 سال بعد به تنهایی در پارک پردیسان زندگی کرد چراکه شرایط زندگی در طبیعت را نداشت. اگر چه این بازمانده به دلیل تنهایی و نبود جفت، هرگز نتوانست کمکی به رفع انقراض یوزپلنگ‌ها کند اما سالروز نجاتش، به روزی ملی تبدیل و بهانه‌ای شد تا طرفداران محیط زیست برای نجات دیگر یوزپلنگ‌ها گردهم آیند.
یوز مانند هر گونه جانور دیگر از نظر ذخیره ژنتیک منحصر به فرد است و انقراض آن کره زمین را برای همیشه از آن ذخیره ژنتیک محروم می‌کند. این پستاندار یکی از اجزا تنوع زیستی ایران است که با دیگر اجزا آن در ایران و گونه‌های دیگر این خانواده در سایر نقاط جهان تفاوت دارد و مانند هر جانور دیگری در ایجاد تعادل اکولوژیک موثر است. اما متاسفانه امروز جمعیتی کمتر از صد قلاده از یوزپلنگ آسیایی باقی‌مانده است.
زیستگاه ناامن یوزپلنگان
شکار، آزار و اذیت از طرف انسان، کاهش و پراکنده شدن زیستگاهها، گسترش بیابانها و شکار منابع غذایی مثل غزال‌ها و مخصوصا شکار حیوانات برای سرگرمی یا برای تجارت از علل کاهش جمعیت این حیوان بوده است. از جمله دیگر عوامل تهدید کننده زیستگاه یوزپلنگ‌ها در ایران، احداث جاده گزوئیه از وسط منطقه حفاظت شده کوه بافق بود که به گفته جوکار پس از یک و نیم سال متوقف شد.
هومن جوکار- مدیر پروزه بین المللی یوز اسیایی در این باره می‌گوید: اجرای پروژه در ابتدا دارای محورهای تحقیق و پایش، اگاه سازی عمومی، حفاظت از زیستگاهها بود که به تناسب نیاز و در شرایط مختلف هریک از وجوه پررنگ‌تر می‌شود. ابتدا که شناخت ما از این گونه درمعرض انقراض کمتر بود تحقیق و پایش وجه پررنگ‌تر اقدامات پروژه بین المللی حفاظت از یوز آسیایی قرار داشت. اما بعد ها اقدانمات خود را به سمت حفاظت از زیستگاهها سوق دادیم که بار اصلی آن بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست قرار داشت.
وی با اشاره به اهمیت همراهی مردم می افزاید: مردم باید می‌دانستند که ما تنها وارثان این گونه از حیات وحش هستیم و به این موضوع اهمیت دهند. در این خصوص در سریال‌های تلویزیونی در رابطه با این گونه صحبت کردیم. همچنین طرح یوزپلنگ در پیراهن تیم ملی در جام جهانی امسال تاثیرات مثبتی در آگاهی عمومی داشت.
مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با اشاره به آگاه‌سازی عمومی می گوید: ما تعامل خوبی با دستگاه‌های استانی برای حفاظت بیشتر از زیستگاهها، کاهش تعارض با دام و دامپروری در زیستگاه و محدود کردن معادن در زیستگاهها انجام دادیم. همچنین در زمینه پایش و تحقیق نیز از آخرین تکنولوژی که استفاده از گردن‌بند ماهواره‌ای است از اول پاییز آغاز خواهیم کرد.
به گفته جوکار، در حال حاضر تمام استان‌های زیستگاه یوزپلنگ آسیایی از استانداری‌ها خواستار بودجه‌هایی برای نگهداری از این گونه شدند. همچنین در استان یزد تمبر با طرح یوزپلنگ چاپ می‌کنند همچنین برخی از دستگاه‌های استانی دولتی مهرهایی با تصویر یوزپلنگ و جمله «نمی‌گذاریم بمیرد» طراحی کردند و در مکاتبات خود یادآوری می‌کنند که خطرات انقراض برای این‌گونه را جدی بگیرند.
طرحی نو در اندازیم
پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل و سازمان حفاظت ازمحیط زیست در سال 2001 میلادی آغاز به کار کرد و برای کار مطالعاتی و حفاظتی، پنج منطقه پارک ملی توران، پارک ملی کویر در استان سمنان، منطقه حفاظت شده بافق و پناهگاه‌های حیات‌وحش دره انجیر و نایبندان در استان یزد انتخاب شدند که گمان می‌رفت 80 درصد یوزهای ایران در آن مناطق پراکنده‌اند.
طی این پروژه برای نخستین بار در جهان در اسفند ماه 1392، چتر حمایتی پوشش بیمه تکمیلی یوزپلنگ آسیایی و محیط‌بانان در زیستگاههای یوزپلنگ باز شد. بر اساس این طرح اگر یوز به هر دلیلی در منطقه تلف شود به مدت پنج سال و سالانه تا پنج قلاده 50 میلیون تومان برای هر قلاده یوز در همان زیستگاه هزینه خواهد شد، حتی اگر یوز آسیبی به دام دامداران وارد کند نیز بیمه موظف خواهد بود زیان دامدار را بپردازد.
برای آموزش به دانش‌آموزان، اصلاح و بازنگری کتاب‌های درسی علوم تجربی، مطالعات اجتماعی و جغرافیا از نقطه نظر محیط زیستی در دستور کار وزارت آموزش و پرورش ایران قرار گرفت. همچنین کتاب استان‌شناسی پایه دبیرستان در استان های یزد، سمنان، اصفهان، کرمان، خراسان‌های شمالی، جنوبی و رضوی که زیستگاه یوزپلنگ ایرانی است با خصوصیات زیستگاهی، جانوری و نحوه زندگی یوز ایرانی تبیین شده که از مهر ماه سال 1393 در این کتاب‌ها شاهد آن خواهیم بود می تواند تاثیری زیادی در آموزش عمومی داشته باشد.
طرح یوزپلنگ ایرانی بر روی لباس تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی فوتبال 2014 برزیل به عنوان نماد کشور ایران نقش بست این ایده تا حدودی توانست این موجود جذاب آسیب پذیر را به آحاد جامعه معرفی کند.
هومن جوکار مدیر پروزه حفاظت از یوز اسیایی می گوید: یکی از محور های پروزه اگاه سازی عمومی است که در این خصوص در سریال‌های تلویزیونی در رابطه با این گونه صحبت کردیم. همچنین طرح یوزپلنگ در پیراهن تیم ملی در جام جهانی امسال تاثیرات مثبتی در آگاهی عمومی داشت.
تکنولوزی روز و حفاظت
وی درخصوص استفاده از تکنولوژی روز در اجرای این پروژه می گوید: ما همیشه ارتباط خود را با مجامع علمی حفظ کردیم و به همین دلیل در زمان سرشماری یوزپلنگ‌ها از دوربین تله ای استفاده کردیم که در آن زمان بالاترین تکنولوژی موجود در دنیا بود. همچنین زمانی که از گردن‌بند GPS در سال 2009 برای کنترل یوزپلنگان استفاده کردیم نیز تکنولوژی جدیدی بود امروز نیز با نصب گردن‌بندهای ردیاب ماهواده ای که با اتصال به ماهواره ها که تحرک گونه‌ها قابل رویت است نیز از تکنولوژی روز استفاده می‌کنیم.
مدیر پروژه حفاظت یوزپلنگ آسیایی با اشاره به اینکه برای حفظ گونه ارزشمند یوزپلنگ آسیایی با مجامع بین‌المللی همکاری می‌کنیم می افزاید: این مجامع روش را به ما نشان می‌دهد اما سازمان محیط زیست آن را اجرا می‌کندو در واقع تمام کارها به دوش سازمان محیط زیست است.
جوکارآموزش محیط‌بانان را در زیستگاههای یوز پلنگ بسیار مهم می داند و می افزاید:محیط بانان در استان‌هایی که زیستگاه یوزپلنگ آسیایی است آموزش‌هایی را به صورت ورک شاپ برای آموزش چک کردن گردن بند و تکنیک‌های جدید حفاظت از زیستگاهها را آموزش می‌بینند.
کلید موفقیت چه بود؟
در پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی از این گونه ها در مناطقی بدون فنس کشی و با استفاده از تکنیک‌های جدید حفاظت از زیستگاهها مانند همکاری با جامعه محلی و چگونگی برقراری ارتباط با آن محافظت می‌شود.
جوکار فنس کشی در حفاظت را نوعی مانع در رژیم زیستگاهی می‌داند و می‌گوید: افتخار ما در پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی این است که در داخل زیستگاه طبیعی این اقدام انجام می شود و این در عمل به این معنی است که مجموعه زیستگاه در کنار یوزپلنگ حفاظت می‌شود. درحالی‌که اگر این کار در محیط فنس‌کشی شده انجام می‌شد تصور می‌کردیم که در چند نقطه مختلف گروه‌هایی از یوزپلنگان حفاظت شده داریم اما در این شرایط یوزپلنگان در همان نقطه زادو ولد می‌کنند و به تدریج ذخایر ژنتیکی آنان ضعیف‌تر می‌شود و با هرواکنشی که سازگار نباشند از بین می‌رود که این مانند ازدواج خانوادگی در انسان‌هاست که به لحاظ ژنتیکی تاثیرات زیان‌باری دارد.
وی در خصوص همکاری جوامع محلی برای حفاظت از گونه یوزپلنگ آسیایی می گوید: اگر می‌خواستیم پلنگ یا گرگ را با این شرایط حفاظت کنیم مشکلات زیادی داشتیم اما در حال حاضر زمانی که مردم آگاه می‌شوند که یوزپلنگ خطری برای آنها ندارد پس مقاومت نمی‌کنند و برای حفاظت از آن همکاری‌های لازم را انجام می دهند. و این به آن دلیل است که یوزپلنگ با انسان وارد تعارض جدی شود. بعلاوه آن برنامه‌هایی را برای ساماندهی سمن‌ها در طول پروژه اجرا کردیم و از این سمن‌ها به عنوان بازوهای مردمی که فرهنگ حفاظت را به جامعه محلی و روستایی آموزش می‌دهند استفاده کردیم.
جوکار با بیان اینکه موفقیت در استفاده از جامعه محلی برای حفاظت از یک گونه خاص زمانی تحقق می‌یابد که محیط‌بانان منطقه را به مردم بسپارند و از منطقه دور شوند، می گوید: مردم باید نسبت به اینکه یوزپلنگ و اکوسیستم در کیفیت زندگی‌شان اثر مثبتی می‌گذارد آگاه باشند و نسبت به آن احساس مالکیت کنند.
وی همچنین درخصوص همکاری NGOها با پروژه اظهار می کند: از سال‌های اولیه که پروژه تشکیل شد بسیاری از انجمن‌های مردم نهاد همکاری خود را آغاز کردند و در این میان کمک هایی که سازمان ملل با تغذیه مالی و برگزاری دوره‌های آموزشی برای مشارکت با جوامع محلی برگزار کرد نیز کمک‌های زیادی به آنها کرد. در واقع علاقه NGOها به موضوع حفاظت از یوزپلنگ و حمایت پروژه از آنها در قالب توانمندسازی و برنامه کوچک تسهیلات سازمان ملل برای حمایت مالی همگی عواملی بود که با کنار هم قرار گرفتن آن نتیجه مطلوب حاصل شد.
جوکار می‌گوید: یوزپلنگ آسیایی گونه‌ای است که حتی اگر برای گروه‌های بین‌المللی چند دقیقه در رابطه با آن صحبت شود، آنها نیز خواهان کمک برای حفاظت از آن خواهند شد.
جوکار با اشاره به سرشماری سال 91 می‌گوید: حداقل یوزپلنگ هایی که به طور مستقیم از جلو دوربین های تله ای عبور کردند به 50 قلاده می رسند و البته بسیار بیش تر از این تعداد است چرا که تعداد دوربین ها نسبت به مساحت منطقه بسیار کم بوده است ولی با فراهم کردن تعداد بیشتری دوربین تله ای که در حال رایزنی برای تامین آن هستیم و تا الان 500 دوربین محقق شده است. با اجرای سرشماری مجدد می‌توانیم اطلاعات دقیق تری از جمعیت ارائه کنیم.
" ماریتا " تنها بازمانده از ماجرای حمله مردم به یوزپلنگان در بافق بود.
اولین یوزپلنگ آسیایی محصور در اسارت که بیش ازآنکه نماد مظلومیت
یوزپلنگ‌ها و حیات وحش ایران باشد، نماد فقراطلاعاتی ما ایرانیان در مواجهه
با حیات وحش بود. باید ببینیم اگر دیروز انسانها از ترس آسیب به جانشان
دست به کشتن این گونه میزدند امروز نیز برای شکار و تفریح یا سودجویی چنین
اقدامی می‌کنند یا این که ارزشمندی یوزها برای آنها ملموس تر شده است؟ ایا
جامعه ما پس از 20 سال از گذشت آن روز چقدر در درک اهمیت حیات وحش و
آسیبهای آن موفق بوده است؟
ایسنا
