هزارتوی «ایرانی‌شدن»

روند تشکیل پرونده سختگیرانه است
سمیرا دماوندی، کنشگر حقوق کودکان است و از سال‌ها پیش در زمینه پیگیری برای شناسنامه‌دار کردن فرزندان مادران ایرانی و پدران غیرایرانی فعالیت می‌کند. او می‌گوید مهم‌ترین چالش برای صدور شناسنامه این افراد، تشکیل پرونده و استعلام‌های امنیتی است: «ایرادات زیادی به مدارکی که برای تشکیل پرونده لازم است، گرفته می‌شود؛ مثلا در قانون برخی از موارد مجاز و قابل‌قبول است، اما در شیوه‌نامه‌ها موضوع دیگری مطرح می‌شود. این مسئله روند کار را بسیار کند می‌کند. از سوی دیگر، در برخی موارد، پدر غیرایرانی حضور ندارد. اگر کودکان سن کمی داشته باشند، مسئله حضانت مطرح می‌شود که مشکل‌ساز است؛ به همین دلیل اغلب این کودکان را تا رسیدن به سن بلوغ معطل می‌کنند و بعد برایشان شناسنامه صادر می‌شود؛ چراکه اگر پدر بیاید می‌تواند فرزندانش را با خود ببرد. در مواردی که فرزند دیگر کودک نباشد یا پدر و مادر با هم زندگی کنند، مشکل خاصی ایجاد نمی‌شود.» او می‌گوید در صدور شناسنامه و پیگیری روند حقوقی آن، بسیار سلیقه‌ای عمل می‌شود. کارمندان اداره اتباع، با قوانین و آیین‌نامه‌ها آشنایی ندارند و مدت زمان زیادی برای عبور از هر مرحله لازم است. روند صدور شناسنامه از شهری با شهر دیگر متفاوت است.

درخواست بالا برای صدور شناسنامه از محله هرندی تهران
براساس اعلام او، اغلب تقاضا برای گرفتن شناسنامه برای فرزندان از سوی مادرانی مطرح می‌شود که همسرشان افغان است. البته مواردی از ازدواج با عراقی یا پاکستانی هم وجود دارد. دماوندی می‌گوید تقاضا برای گرفتن شناسنامه از سوی این خانواده‌ها در تهران و به‌ویژه در محله هرندی زیاد است. در این منطقه موارد زیادی خانواده‌های ایرانی وجود دارد که شناسنامه ندارند. او درباره افزایش تقاضا برای گرفتن شناسنامه از خانواده‌های مادر ایرانی یا به‌طور کلی افزایش ازدواج در این گروه هم توضیح می‌دهد و می‌گوید که به‌نظر می‌رسد خانواده‌ها راحت‌تر از قبل، اجازه ازدواج دخترانشان با افراد غیرایرانی را می‌دهند، اما شاید نتوان به‌طور دقیق درباره آن نظر داد. به هر حال می‌توان ماجرای ازدواج‌ها را مدیریت کرد؛ چراکه براساس قانون مرد یا زن ایرانی که بخواهد با غیرایرانی ازدواج کند، باید از اداره اتباع درخواست مجوز کند. این قانون همیشه وجود داشته است و در این میان مرد هیچ‌وقت نمی‌تواند از تابعیت زن ایرانی استفاده کند. او می‌گوید: «گزارشی نداشته‌ایم که نشان دهد میزان ازدواج‌ها زیادشده است، اما مثلا هم‌اکنون کارهای ساختمانی در اطراف قشم زیادشده، کارگران افغان بیشتری هم به آنجا رفته‌اند و موارد ازدواج آنها با زنان ایرانی هم گزارش شده است؛ به هر حال این اتفاق می‌افتد و ربطی به قانون ندارد.» دماوندی به مدیریت کردن ازدواج این افراد اشاره می‌کند و می‌گوید: «وزارت امور خارجه باید نظارت بیشتری بر روند عقد این افراد داشته باشد. به هر حال آنها نمی‌توانند به‌طور رسمی ازدواجشان را ثبت کنند. یکی از روحانیون افغان، خطبه عقد را می‌خواند و ازدواج تنها روی یک برگه، ثبت می‌شود. باید قانونی وجود داشته باشد که از همان ابتدا، مجوز یا مدرک قابل‌قبول‌تری برای این ازدواج‌ها صادر شود. آنها نباید بدون مجوز وزارت کشور، عقد کنند.»

سیستان و بلوچستان، بالاترین تقاضا را برای انتقال تابعیت دارد
حقیقت‌طلب با اشاره به آمار صدور شناسنامه برای 12هزار و 800نفر که از سوی معاون امور هویتی و حقوقی سازمان ثبت احوال اعلام شده‌، می‌گوید: «این 12هزار نفر از مراحل قبلی عبور کرده و در نهایت موفق به گرفتن شناسنامه شده‌اند. اینکه گفته می‌شود یک هفته‌ای شناسنامه صادر می‌شود، درست است، اما تا به آن مرحله برسد، ممکن است چندین سال زمان ببرد.» براساس اعلام این پژوهشگر، قبل از سال ۹۸ قانون به این صورت بود که متقاضیان شناسنامه بین 18تا 19سالگی می‌توانستند برای گرفتن شناسنامه اقدام کنند و بعد از آن دیگر، هرگز نمی‌توانستند. او ادامه می‌دهد: «در قانون قبلی هم صدور هر شناسنامه فرایندی ۳-۴ ساله داشت، اما در قانون جدید، این محدودیت برداشته شده و از بدو تولد می‌توان برای گرفتن شناسنامه تقاضا کرد. اما با اینکه فرایند قانونی صدور شناسنامه نسبت به قانون قبلی بسیار آسان‌تر شده، در عمل باز هم شاهد به طول انجامیدن صدور شناسنامه برای متقاضیان و تعیین‌تکلیف آنها هستیم.» به‌گفته حقیقت‌طلب، بیشترین متقاضیان دریافت شناسنامه و انتقال تابعیت ایرانی از مادر به فرزند، به‌ترتیب مربوط به استان‌های سیستان و بلوچستان، تهران و مشهد است. درواقع نیمی از تقاضاها متعلق به استان سیستان و بلوچستان است. همشهری