وقتی کودکان در خود می مانند

به گزارش شفاآنلاین،مدت زمان طولانی چرخاندن چرخ ماشین اسباب بازی، لحن یکنواخت و روبات وار برای بیان خواسته ها، نگاه های سرد و بی حالتی که به زمین یا هر جای دیگری جز چشم دوخته می شود و گوشه گیری، نشانه هایی از اوتیسم است؛ بیماری کودکانی که بی توجهی نسبت به درمان آن، می تواند پیامدهایی جبران ناپذیر برجای گذارد.

به گفته یکی از مسوولان سازمان بهزیستی، اوتیسم (1) در کشورمان گسترشی نگران کننده می یابد و تشخیص دیرهنگام و ناآگاهی خانواده ها کار بسیاری از مبتلایان را به مدارس کودکان استثنایی یا آسایشگاه های روانی می کشاند.

«یحیی سخنگویی» معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی، چندی پیش از فراتر رفتن شمار بیماران اوتیسم کشورمان از میانگین جهانی خبر داد و اعلام کرد تقاضا برای ایجاد مراکز شبانه روزی نگهداری این بیماران به شکل بی سابقه ای افزایش یافته است.

سخنگویی تصریح کرد: پیش از این، غربالگری برای شناسایی بیماری اوتیسم، در میان کودکان بالای 6 سال انجام می شد، اما غربالگری برای کودکان سه تا پنج سال و گسترش آموزش کشوری در این زمینه از اقدام هایی است که برای جلوگیری از اوتیسم صورت گرفته است.

در منابع علمی در تعریف درخودماندگی آمده است: اوتیسم طیفی گسترده از ناتوانی هایی است که با کاهش قدرت یادگیری و تاخیر رشد و تکامل ذهنی کودک همراه است.

در کودک مبتلا، نشانه های آشکار به طور معمول حدود ۳ سالگی نمودار می شود. البته نشانه های نخستین اوتیسم که بیشتر تردید اطرافیان نسبت وضعیت غیرطبیعی کودک را بر می انگیزد، زودتر و حدود ۱۸ ماهگی بروز می کند.

همه کودکان درخودمانده در سه زمینه با هم مشترک و با دیگر کودکان فرق دارند؛ دیرهنگام بودن سخن گفتن و دایره بسته واژگان مورد استفاده، دشواری یا ناتوانی در برقراری ارتباط با اطرافیان و اختلال های رفتاری.

البته طیف نشانه های اوتیسم بسیار گسترده است به طوری که شدت و ضعف این نشانه ها در 2 کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است آن ها را از یکدیگر متفاوت سازد.

با این حال، پیشرفت اوتیسم می تواند به یک سرنوشت مشترک ختم شود و آن اینکه با مهار نشدن درخودماندگی، کودک بیشتر توانایی های خود برای برقراری ارتباط کلامی و غیر کلامی با دیگران را از دست بدهد.

فراوانی کودکان درخودمانده در منابع علمی و از نظر کارشناسان متفاوت است.

به عنوان مثال، تارنمای صدای آمریکا پانزدهم اردیبهشت ماه سال 1391 در گزارشی با موضوع درخودماندگی، فراوانی مبتلایان به اوتیسم در این کشور را یک نفر در میان 88 کودک اعلام کرد.

البته آمار تازه، از گسترش اوتیسم در آمریکا خبر می دهد و فراوانی کودکان درخودمانده را یک نفر در میان 68 نفر برآورد می کند. (2)

در گزارش شهریور ماه سازمان جهانی بهداشت نیز فراوانی اوتیسم در سراسر جهان، 62 نفر در میان 10 هزار نفر یا به عبارتی یک در میان 160 نفر اعلام شده است.(3)

با توجه به روند رو به رشد این بیماری که کارشناسان بهداشت جهانی و نیز مسوولان سلامت کشورمان بر آن مهر تایید زده اند، آگاهی بخشی در مورد اوتیسم اهمیتی فراوان می یابد.

** اوتیسم، بیماری دوره نوپایی

اوتیسم، بیماری است که در دسته اختلال های موسوم به تکامل عصبی یا رشدی- عصبی (4) قرار می گیرد.

اختلال های رفتاری و ارتباطی درخودماندگان از دوره نوپایی شروع می شود و خانواده ها از سنین سه تا پنج سالگی متوجه این بیماری می شوند.

میزان شیوع اوتیسم در ایران، پیشتر 80 در میان 10 هزار نفر اعلام شده بود که احتمال دارد اینک این ضریب دستخوش دگرگونی شده باشد.

«مهشید رابطیان» متخصص اعصاب و روان و دستیار فوق تخصصی بیمارستان روزبه تهران  با بیان این اطلاعات در مورد اوتیسم، گفت: این بیماری مجموعه ای از اختلال ها و سندروم ها (نشانه های بیماری) است که زیر نام اختلال اوتیسم طبقه بندی شده است.

رابطیان در توضیح شایع ترین اختلال های اوتیسم گفت: سندروم های آسپرگر (5)، رت (6) و هلر (7) در زمره دیگر بیماری های زیر شاخه بیماری درخودماندگی هستند که بر پایه سنین بروز، دسته بندی شده اند.

به طور کلی کودکان پسر سه تا 5 برابر بیشتر از دخترها به اوتیسم مبتلا می شوند، البته این نسبت در سندروم رت به گونه ای دیگر و در دخترها شایع تر است.

رابطیان نشانه های شاخص اوتیسم را ارتباط و تعامل اجتماعی بسیار محدود و گوشه گیری کودکان برشمرد و ادامه داد: کودکان درخودمانده در ارتباط گرفتن با دیگر چشم در چشم نمی شوند و در بیان درخواست های خود از لحنی یکنواخت و ثابت ( بی فراز و فرود) استفاده می کنند.

در حالی که بسیاری از کودکان از حرکت ها و نشانه های بدنی-زبانی برای بیان خواسته ها و حالت های درونی خود استفاده می کنند، کودکان درخودمانده این توانایی را ندارند.

این کودکان با اختلال در سخن گفتن روبرو هستند و بسیاری از آن ها دیر به حرف می آیند و بیشتر همین مساله است که خانواده ها را متوجه بیماری کودکان درخودمانده می کند.

بیماران درخودمانده حتی در صورت سخن گفتن، در ادای واژگان مشکل دارند و ضمیرها را جابه جا استفاده می کنند، به عنوان مثال از ضمیرهایی مانند «تو» یا اسم دیگران برای بیان مفهوم «من» استفاده می کنند.

از نظر رفتاری نیز، تکرار برخی حرکت ها نشانه بارز اوتیسم است؛ حرکت هایی همچون اصرار بر راه رفتن روی پاشنه یا پنجه پا، حرکت های تکراری سر و دست مانند بال بال زدن.

این کارشناس بیماری های اعصاب و روان افزود: بیشتر بیماران درخودمانده معلولیت جسمی ندارند و از نظر بدنی سالم هستند.

برخی از این کودکان حتی ضریب هوشی بالای سطح متوسط دارند. البته هوش کودکان درخودمانده بیشتر وضعیتی جزیره ای دارد؛ به این معنا که روی مسائلی خاص همچون رابطه های ریاضی یا مدل های خودرو تمرکز می کنند و همه ذهنیت کودک پیرامون این مسائل می چرخد.

همچنین، کودکان درخودمانده قدرت تخیل بسیار پایینی دارند و توانایی بازی های تخیلی را دیر یا کم به دست می آورند.

به عنوان مثال، مبتلایان به اوتیسم در بازی های کودکانه ای همچون خاله بازی از ایفای نقش خود باز می مانند و همین ناتوانی ها است که بر گوشه گیری درخودماندگان می افزاید.

رابطیان در بیان ریشه های بروز بیماری گفت: عوامل پدید آورنده اوتیسم چندان شناخته شده نیست، ولی پژوهش های علمی نشان می دهد عامل وراثتی و ژنتیک در بروز اوتیسم مهمترین نقش را دارد.

اوتیسم در کودکانی بیشتر دیده می شود که در میان بستگان آن ها نشانه هایی از درخودماندگی بروز داشته است.

البته برخی پژوهشگران در پیوند با ریشه های زمینه ساز بیماری، به عواملی همچون اختلال ها و استرس های دوره بارداری مادران، آلودگی مادران باردار به موادی مانند سرب یا جیوه و دیگر آلودگی های زیست محیطی نیز اشاره کرده اند.

رابطیان در زمینه درمان و نگهداری کودکان درخودمانده بر مولفه ای چون میزان پیشرفت و زمان تشخیص بیماری تاکید و بیان کرد: برخی از کودکان درخودمانده که ضریب هوشی پایینی دارند یا بیماری آنان دیر و نادرست تشخیص داده شده، نیاز به نگهداری و رسیدگی های ویژه ای دارند؛ رسیدگی هایی که در آسایشگاه ها یا در خانه ها صورت می گیرد.

پیش از این و در پاره ای موارد، بیماری اوتیسم با اختلال های روانی همچون «اسکیزوفرنی» (روان گسیختگی) اشتباه گرفته می شد و فرایند درمان مسیر نادرستی را می پیمود.

این در حالی است که اگر بیماری زود تشخیص داده شود، کودکان درخودمانده با روش هایی چون کاردرمانی و گفتاردرمانی بهبود می یابند و حتی به زندگی عادی بر می گردند.

رابطیان در مورد درمان دارویی بیماری اوتیسم نیز توضیح داد: دارویی برای درمان اوتیسم وجود ندارد ولی نشانه های آن مانند بی خوابی و آشفتگی با داروهای ضدپریشانی (8) کاهش می یابد.

این کارشناس بیماری های اعصاب و روان در مورد مشکلات بیماری اوتیسم گفت: نگهداری کودکان درخودمانده در آسایشگاه ها یا خانه ها کاری دشوار و به دلیل نیاز به درمان هایی چون کاردرمانی پر هزینه است.

البته شنیده ها از این حکایت دارد که اقدام هایی برای قرار گرفتن اوتیسم در فهرست بیماری های خاص و پوشش بیمه ای بیماران درخودمانده در دست اجرا است.

** توصیه هایی مهم در مورد مهار اوتیسم

رابطیان در پاسخ به پرسشی در مورد مساله پیشگیری اوتیسم گفت: این بیماری حتی پیشگیری خاصی هم ندارد و پدر و مادری که دارای فرزند درخودمانده هستند، نمی توانند پیش از تولد فرزند دیگر از سلامت او اطمینان یابند.

بنابر این، در وهله نخست باید به نشانه های این بیماری توجه کرد. به این ترتیب که اگر کودک در سن 12 ماهگی هیچ نمی گوید (حتی واژه های غیر واضح)، با مادر بده بستان عاطفی ندارد، در چشم او نگاه نمی کند یا نمی توان کودک را خنداند، باید به پزشک مراجعه شود.

در این ارتباط نباید توجیه هایی چون دیر زبان بازکردن پدر یا مادر و همسنجی کودک با آنان را به کار برد؛ زیرا فقط تشخیص به هنگام بیماری است که می تواند کودکان را از درخودماندگی رهایی بخشد.

در صورت برخورد پدر و مادر به نشانه های یاد شده، متخصصان بیماری های روانی می توانند با بررسی وضعیت بیمار و پرسشگری از پدر و مادر کودک در مورد رفتارهای حال و گذشته او، درخودماندگی را تشخیص داده و اقدام های لازم را برای درمان آغاز کنند.

در این پیوند باید توجه داشت که باید هر چه زودتر با مراجعه به متخصصان، تشخیص بیماری و فرایند درمان از یک و نیم تا 2 سالگی آغاز شود.