روش‌های جدید برای نقشه‌برداری از مغز

به گزارش شفا آنلاین، علوی استاد پزشکی هسته‌ای در دانشگاه پنسیلوانیا در آمریکا است. تحصیلات وی دکترای پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی تهران، فلوشیپ پزشکی-هسته‌ای و فلوشیپ خون‌شناسی از بیمارستان دانشگاه پنسیلوانیا- آمریکا است.

وی گواهینامه بورد طب داخلی و بورد پزشکی هسته‌ای آمریکا را دریافت کرده است. پروفسور علوی از برجسته‌ترین پزشکان محقق ایرانی در جهان است.

 وی اولین کسی است که ماده رادیو اکتیو را به انسان تزریق کرد و با استفاده از اسکن انتشار پوزیتورن یا همان پت‌اسکن اولین تصویر عمکردی مغز را ثبت کرد.

درحال حاضر این نوع اسکن در تشخیص انواع بیماری‌ها مخصوصا سرطان آلزهایمر و پارکینسون و غیره اهمیت بسیاری دارد. متاسفانه فقط دو دستگاه از این اسکن در کشور ما وجود دارد که خدمات بسیار کمی را ارائه می‌دهند و همچنین هیچ فعالیت تحقیقاتی در این زمینه نداریم.


اعطای نشان نیماد به پروفسور علوی
       دومین کنگره بین‌المللی نقشه‌برداری مغز درحالی برگزار شد که اولین نشان نیماد به پروفسورعباس علوی اهدا شد. رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت درخصوص این نشان گفت:« اولین مدال طلای نیماد به پروفسور عباس علوی برای کشفیات مهم وی در تصویربرداری هسته‌ای اعطا شد. نیماد مخفف موسسه ملی توسعه تحقیقات علوم پزشکی است که با هدف ایجاد یک نهاد عالی رتبه علمی جهت رهبری، مدیریت، حمایت و توسعه تحقیقات علوم پزشکی در کشور شامل آموزش، توسعه، نوآوری و فناوری در علوم پزشکی راه اندازی شده است.»

       وی افزود:« متاسفانه ما در زمینه تصویربرداری مغز رشد مناسبی نداشته‌ایم. به همین دلیل یک گروه ویژه در نظر گرفته‌ایم تا بتوانیم به دستاوردهای بالاتری در این زمینه دست یابیم.

من اما 15سال پیش در خدمت دکتر در دانشگاه پنسیلوانیا بودم حضور ایشان افتخار بسیار بزرگی برای ما است. چراکه وی توانسته در جهان در زمینه تصویربرداری از مغز جزو اولین افراد مطرح باشد و این تکنولوژی را در دنیا جا بیندازد. ما فکر می‌کنیم این رشته بسیار مهم است و باید تلاش کنیم تا در مقیاس‌های بزرگتر در ایران و به وسیله جوانان کشور آن را پیش ببریم.»

       معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در خصوص سرمایه‌گذاری در حوزه تصویربرداری از مغز گفت:« باید سرمایه‌گذاری‌هایی در حوزه این علم در کشور انجام شود که متاسفانه درحال‌حاضر بسیار محدود است. ما پتانسیل خوبی از لحاظ نیروی انسانی داریم، بنابراین از دکتر علوی می‌خواهیم که مدت زمان بیشتری را در ایران حضور داشته باشند و تجربیات و علم خود را در اختیار جوانان و دانشجویان ما قرار دهد، ما باید به جایی برسیم که بتوانیم در این حوزه مدعی باشیم.»

پت‌اسکن، انقلاب در طب است
       عباس علوی در گفت‌وگو با خبرنگاران از تلاش شبانه‌روزی خود برای رسیدن اهداف علمی‌اش گفت و عنوان کرد:« باوجوداینکه حدود هفتادواندی سال از عمرم گذشته است، بیش از 12 ساعت در روز کار می‌کنم. پت‌اسکن پیشرفته‌ترین دستگاه تشخیصی حال حاضر در جهان است.

کار این دستگاه همانند یک جاسوس می‌ماند که به داخل بدن رفته و فعالیت بخش‌های مختلف بدن را برای ما آشکار می‌کند.» به گفته وی پت اسکن بر خلاف ام‌آرآی که تنها وضعیت ساختمان بدن را برای ما آشکار می‌کند، حتی می‌تواند برای ما آشکار کند که توده‌ای که در داخل بدن قرار دارد، سرطانی است یا یک توده غیر فعال است.

       اولین دریافت کننده مدال طلای نیماد از اینکه بیشتر داروها در درمان سرطان آن‌طور که انتظار می‌رود، عمل نمی‌کنند، اظهار تاسف کرد و افزود:« مشکل طب این است که داروهای درمان‌گر مطلقی مانند آنتی بیوتیک‌ها کم هستند. داروهایی که برای بیمار سرطانی تجویز می‌شود تنها 50 درصد تاثیرگذار است و صد البته اینکه این داروها اثرات و عوارض بدی بر روی بدن بیمار می‌گذارد. اما پت‌اسکن در عرض یک هفته به پزشک نشان می دهد که داروی تجویز شده بر روی بدن بیمار اثر گذار است یا خیر.»

       علوی ادامه داد:« تنها دو دستگاه پت‌اسکن در ایران وجود دارد، علت آن هم گرانی و نبودن تیم متبحر در کشور برای استفاده از این دستگاه است. بسیاری از کشورهای اروپایی هم در مراحل اولیه استفاده از این دستگاه به سر می‌برند.»

       وی با بیان اینکه متخصصان اروپایی برای ورود دستگاه پت اسکن مقاومت می‌کردند، گفت:« آنها قبول نمی‌کردند که این دستگاه می‌تواند جای دستگاه ام‌آرآی را بگیرد، اروپایی‌ها اعتقاد دارند، عباس علوی می‌خواهد خودش را مشهور کند، اما اکنون به این نتیجه رسیده‌اند که ورود این دستگاه، یک انقلاب در طب است و باید از آن برای تشخیص بیماری‌ها استفاده کرد.»

کشور از لحاظ تحقیقات مغز و اعصاب عقب است!
       مجتبی زارعی، رئیس دومین کنگره نقشه برداری مغز ایران درخصوص همسویی سیاست‌های کلان کشور با سیاست‌های علمی گفت:« مشکل است که بگویم این سیاست‌ها در عمل هم‌سو است. زمانی است که سیاست‌ها و اولویت‌ها روی کاغذ نوشته شده و اعلام می‌شود. بعد کمیته‌ها صورت‌جلسه می‌شوند. اما زمانی دیگر می‌خواهیم بررسی کنیم که در عمل چه اتفاقی رخ داده است. بیماران مغزی در عمل چقدر منتفع شدند؟

 چه مقدار بودجه صرف تحقیقات برای آنها شد؟ آیا تجهیزات مورد نیاز آنها فراهم شد؟ آنچه اهمیت دارد، کارهایی است که به مرحله عمل درآمده است. باید بگویم، از نظر تحقیقات مغز و اعصاب در کشور عقب هستیم. مثلا اگر بپرسید، آمار سکته مغزی چقدر است؟ یا چقدر تشخیص‌ها صحیح است؟ یا اینکه دسترسی بیمار به دارو چگونه است؟ جوابی ندارم. درحالیکه اینها اساسی‌ترین سوالاتی است که برای ارائه خدمات به بیمار باید پاسخ داده شود.

و در نهایت چگونه بتوانیم، بودجه‌ای برای این اقدامات درنظر بگیریم، وقتی آمارهای درستی نداریم؟» زارعی گفت:«خوشبختانه در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درجهت ثبت بیماری‌ها فعالیت‌های خوبی صورت گرفته است. سعی براین است که بیماری‌های مغز و اعصاب در کنار سایر گروه‌ها ثبت شود و شبکه ملی تحقیقات بیماری‌های مغز و اعصاب تشکیل شده است. اما در ابتدای کار هستیم. اینگونه فعالیت‌ها نیاز به بودجه، نظام‌بندی، پشتیبانی و ساماندهی دارد. »

       وی افزود:« اساس کار شبکه ملی از سال گذشته آغاز شده است. کمیته مرکزی تشکیل شد و اینکه چه کارهایی اولویت دارد نیز مشخص شد. اما هنوز بودجه‌ای برای آن تعریف نشده است. البته در وزارت بهداشت بودجه‌‌ای درنظر گرفته شده اما نیاز به بودجه‌های بزرگ‌تری نداشتیم، فعلا چارچوب اصلی را تعریف کردیم و امیدوار هستیم در حال حاضر که به مرحله‌ای رسیدیم که بودجه‌های بیشتری نیاز است، کمک‌هایی شود. در وزارت بهداشت تاکید خوبی بر روی ثبت تمامی بیماری‌ها وجود دارد. چراکه اعتقادبراین است که بدون دانستن وضعیت کلی بیماری‌ها، نمی‌توان درمورد سیاست‌گذاری آنها تصمیم درستی گرفت.»

       رئیس دومین کنگره نقشه‌برداری مغز تصریح کرد:« این شبکه متخصصان مغز و اعصاب را به هم وصل می‌کند و تمام پزشکانی که با بیماری‌های خاص ( مانند ام‌اس، سکته مغزی، صرع...) مواجه می‌شوند، مشخصات بیماری را در سایت گذاشته و این اطلاعات به وسیله پزشکان جمع‌آوری شده و بعد در اختیار محققان گذاشته می‌شود. این اطلاعات به دولت و وزارت بهداشت هم کمک می‌کند که با استفاده از آن اطلاعات بداند که چه مقدار سرمایه‌گذاری برای سلامت جامعه از لحاظ بیماری‌های مغز و اعصاب نیاز است.»

اخلاق و نقشه‌برداری مغز
       درکنار سخنرانی‌های علمی توسط محققان و متخصصان برجسته کشور، سخنرانی اصول اخلاقی در پزشکی و علوم اعصاب توجه را جلب می‌کرد. احسان شمسی‌گوشکی، دبیر کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های علوم‌پزشکی، سخنرانی این بخش را برعهده داشت. وی درخصوص عنوان و موضوع سخنرانی‌اش گفت:« فصل مشترک اخلاق از یک سو و علوم اعصاب و علوم‌شناختی از یک سوی دیگر، یکی از حوزه‌های اخلاق پزشکی نوین است و با دو رویکرد می‌توان به حوزه اخلاق در علوم‌اعصاب و نقش علوم‌اعصاب در اخلاق نگاه کرد.

در حوزه اخلاق در علوم‌اعصاب وقتی از علوم‌اعصاب صحبت می کنیم، مانند سایر رشته های علوم پزشکی لازم است جنبه‌ اخلاقی در ابعاد گوناگون رشته رعایت شود. مثلا در پژوهش‌ها و ارائه خدمات به بیماران باید جنبه های اخلاقی رعایت شود. اما این موضوع یک بعد دیگر هم دارد. اینکه نقش علوم اعصاب در علم اخلاق پزشکی چیست؟ »

       وی افزود:« درحال حاضر با روش‌های جدید نقشه‌برداری از مغز این امکان به وجود آمده که جایگاه موضوعاتی مانند استدلال اخلاقی یا عواطف و احساسات در قضاوت‌های اخلاقی بررسی شود. مثلا در دانشگاه‌های مهم دنیا گروه‌هایی ایجاد شده که مغز فردی که در حال پاسخگویی به یک سوال اخلاقی یا تصمیم‌گیری اخلاقی است، با روش های پیشرفته بررسی و تصویر برداری می شود، تا مشخص شود که نحوه فعالیت مغز در چنین شرایطی چگونه است. درواقع در علوم‌اعصاب یا علوم‌شناختی تلاش شده تا فعالیت های استدلالی و احساسی مغز انسان را به نحوه قضاوت اخلاقی ربط دهند.

در این سخنرانی سعی کردم تا این ارتباط را توضیح دهم و صورت سوال‌های عمده‌ای که دراین حوزه وجود دارد را برای همکاران توضیح دهم.» شمسی ادامه داد:« در طول تاریخ درمورد اخلاق همیشه به صورت نظری و تئوری بحث شده است. مثلا تلاش فلاسفه بر این بوده که به استناد مباحث تئوری توضیح داده شود که افراد چگونه در موارد یا دوراهی‌های اخلاقی تصمیم می‌گیرند؟ اینکه انسان وقتی به تعارض های اخلاقی برمی‌خورد، چگونه موضوع را حل می‌کند و به نتیجه می‌رسد.

اینها معمولاْ در حیطه کار فلاسفه بوده است اما در حوزه علوم‌شناختی دانشمندان با تصویربرداری از مغز، در هنگام تصمیم‌سازی اخلاقی، به بررسی فعل و انفعالاتی که در مغز رخ می‌دهد، می‌پردازند. آیا می‌شود که در مغز انسان به دنبال جایگاهی گشت که تصمیم‌سازی اخلاقی می‌کند؟ این سوال پژوهشگران در حوزه علوم‌شناختی است. نتایج این بررسی‌های در جامعه تاثیر بسزایی دارد. مثلا اگر بتوان این پژوهش‌ها را به نتیجه رساند؛ شاید بتوان بر تصمیم‌های اخلاقی تاثیر گذاشت و به افراد کمک کرد تا اخلاقی‌تر تصمیم بگیرند.»سپید