تعویض مفصل ساییده شده

یکی از این مفاصل در معرض خطر، مفصل زانوست که فشار زیادی را در طول عمر متقبل می شود. هرگونه آسیب به مفصل غضروفی آرتروز نام دارد. آرتروز زانو در حالت شدید آن، بیماری محدودکننده ای است که زندگی فرد را تحت الشعاع قرار می دهد. خانه نشینی و ناتوانی در حرکت، بسیاری از بیماران را کاملا ناامید و افسرده می کند. ولی دانش پزشکی پیشرفته برای این گروه از بیماران نیز راه چاره ای اندیشیده است و آن نیز تعویض مفصل است. تعویض مفصل کیفیت زندگی بیمار را ارتقا بخشیده و او را به زندگی بازمی گرداند. آرتروز از نظر درجه بندی به سه دسته خفیف، متوسط و شدید تقسیم می شود. اغلب در نوع خفیف می توانیم علائم را با آموزش صحیح تا حد زیادی کنترل و حتی درمان کنیم و مانع پیشرفت آن شویم. این افراد نیازی به درمان دارویی هم ندارند. عمده این بیماران در سنین چهل تا پنجاه سالگی قرار دارند. با افزایش سن، آرتروز شدت می یابد. نوع بعدی آرتروز متوسط است این افراد نسبت به نوع قبلی مشکلات بیشتری دارند و در بالا و پایین رفتن از پله ها، چهارزانو و دوزانو نشستن، ورزش کردن و... دچار درد هستند. این بیماران علاوه بر آموزش، به دارو هم نیاز دارند. البته این گروه نیز اگر بیماری شان تشخیص داده شود قابل کنترلند. با شدیدتر شدن آرتروز مبتلایان حتی در حالت نشسته هم دچار درد و ناراحتی هستند. اغلب این بیماران زن بوده و اضافه وزن دارند. خوردگی مفصل آنقدر شدید است که استخوان ها کاملا روی همدیگر قرار می گیرند، زیرا دیگر غضروفی باقی نمانده است. این بیماران گاه تغییر شکل های مفصلی دارند به طوری که پا به شکل پرانتزی در می آید و آنها اصلا قادر به صاف کردن کامل زانو نیستند. چنین بیمارانی به دلیل درد شدید و ناتوانی بناچار از حضور در اجتماع دور می مانند. گاه فعالیت آنها آنقدر کاهش می یابد که کاملا زمینگیر می شوند و دیگر نمی توانند از منزل خارج شوند و استقلال شان کاملا از بین می رود.   جراحی تعویض مفصل عمل تعویض مفصل نتیجه بسیار خوبی برای بیماران دارد و درصد موفقیت آن بسیار است. در این جراحی خود مفصل جابه جا نمی شود بلکه روکش آن تعویض می شود. به طور طبیعی دو استخوان ران و ساق در محل زانو به هم می رسند. محل تلاقی آنها با مفصلی جدا می شود روی هر کدام از این استخوان ها حدود 3 میلی متر غضروف مفصلی وجود دارد. که این غضروف در حالت عادی صاف و صیقلی است ولی در بیماری آرتروز تکه تکه، خورده شده و سطحی ناصاف دارد. در بیمارانی که مفصل تخریب شده است، بروز صدا در مفصل، درد، آب آوردگی و تورم زیاد دیده می شود. در این جراحی مقداری از مفصل تراشیده می شود و روکشی فلزی جایگزین می شود.   تعویض مفصل مختص چه بیمارانی است این جراحی محدود به سن خاصی نیست و هرگاه بیمار با خوردگی شدید مفصلی مراجعه کند، به طوری که دیگر قادر به انجام حرکات روزمره خود نباشد، نامزد تعویض مفصل می شود. خوردگی مفصل فقط به دلیل کهولت سن نیست. بیماری هایی مانند روماتیسم مفصلی،شکستگی های شدید زانو و از بین رفتن غضروف عوامل دیگری است که موجب از بین رفتن مفصل می شود. این بیماران ممکن است در سنین جوانی باشند، ولی این جراحی بیشتر برای افراد مسن (بیشتر از 60 سال) جامعه است.   آمادگی بیمار برای عمل جراحی پیش از عمل جراحی آنچه مد نظر ماست، تقویت عضلات اطراف مفصل است. البته بیماران آنقدر درد و حرکات محدودی دارند که بندرت می توانند حرکات ورزشی مناسبی انجام دهند و مهم ترین مساله ای که در جراحی های تعویض مفصل روی آن تاکید داریم کاهش وزن بیمار است زیرا بیشتر بیماران دچار اضافه وزن هستند. گرچه در سنین میانسالی پایین آوردن وزن کمی دشوار به نظر می رسد (افزایش وزن به مفصل سالم یا مفصل تعویض شده فشار زیادی وارد می کند.) اما اگر بیمار بتواند وزن خود را کاهش دهد، عمر و دوام مفصل تعویض شده بسیار بیشتر خواهد شد. عمل جراحی عمل دشواری نیست و حدود یک تا یک ساعت و نیم زمان می برد. البته زمان جراحی بیشتر به دلیل بدشکلی های ایجاد شده در مفصل است، زیرا هنگام تعویض مفصل جراح لازم است بدشکلی های ایجاد شده را نیز اصلاح کند. بعد از عمل بیماران باید حرکات خود را بتدریج آغاز کنند. دیگر درد بیمار از بین رفته و می تواند براحتی زانوی خود را حرکت دهد. همه بیماران باید عضلات اطراف مفصل را تقویت کنند. ورزش های آموزش داده شده و فیزیوتراپی به قوی تر شدن عضلات کمک می کند. عضلات از مفاصل محافظت می کنند. بیمار باید سعی کند مفصل جدید را سالم نگه دارد. به طور طبیعی این مفاصل جدید و تعویض شده بین 15 تا 20 سال می تواند برای بیمار کار کند. بنابراین دو عامل کاهش وزن و تقویت عضلات برای طول عمر بیشتر مفصل ضروری است.   توصیه های پس از تعویض مفصل بیماران می توانند براحتی راه بروند و حتی دوزانو و چهارزانو بنشینند. ولی این نوع از نشستن یا فشار وارد کردن به مفصل به هیچ وجه توصیه نمی شود. بیماران نباید زانو را بیش از 120 تا 130 درجه خم کنند و اجسام سنگین نیز بلند نکنند. به هر حال این مفصل همان طور که از نامش پیداست، مفصل مصنوعی است و اصلا قابل قیاس با مفصل طبیعی بدن نیست و به مراقبت نیاز دارد.   این عوارض را جدی بگیرید بیمارانی که عمل جراحی تعویض مفصل انجام می دهند، نسبت به عفونت حساسیت بیشتری پیدا می کنند. این افراد وقتی به دندانپزشکی می روند یا سونداژ انجام می دهند و به طور کلی هر کاری که روی بدن آنها انجام می گیرد، ممکن است باکتری وارد خونشان شود که باید پزشک معالج را از وجود مفصل مصنوعی مطلع سازند. زیرا بیماران حتما باید از آنتی بیوتیک استفاده کنند. وجود باکتری در خون می تواند به محل پروتز رسیده و در آنجا عفونت و مشکلاتی را برای مفصل جدید ایجاد کند. / ضمیمه سیب دکتر علی ترکمان / ارتوپد، فوق تخصص زانو