مصرف خودسرانه آرامبخش‌ها؛ ممنوع

وقتی شیوع این بیماری ها زیاد می شود، تلاش برای یافتن سهل ترین و کم هزینه ترین روش های درمانی این اختلالات نیز قوت می گیرد؛ روش هایی چون استفاده خودسرانه از قرص های آرامش اعصاب یا خواب آورهای شناخته شده ای که دوستان و آشنایان از آن نتیجه گرفته اند، چرا که دسترسی به این داروها از انتظار برای گرفتن وقت ویزیت از روانپزشکان و گرفتن مشاوره های روانپزشکی ساده تر و کم هزینه تر است. داستان مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان بسیار پر حاشیه تر و دردسرسازتر از داروهای معمولی چون مسکن ها و آنتی بیوتیک هاست، چراکه مصرف غیراصولی یا اعتیاد به مصرف این نوع داروها در بسیاری موارد به اختلالات روانپزشکی ختم می شود. در واقع خودسرانه مصرف کردن داروهای اعصاب و روان، تداوم مصرف دارو و در نتیجه وابسته شدن را نیز به دنبال دارد. دکتر امیرحسین جلالی، روانپزشک به عارضه دیگر مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان اشاره می کند که مقاومت در برابر داروست. یعنی فرد با همان میزان قبلی دارو به نتیجه رضایتبخش نمی رسد در نتیجه باید به میزان زیادتری دارو را مصرف کند و همچنین در صورت مصرف نکردن، دچار نشانه هایی می شود که برای برطرف کردن آنها باید دارو را دوباره مصرف کند. بنابر نظر متخصصان روانپزشکی، شایع ترین نوع وابستگی به داروها و مواد اعتیادآور در ایران، وابستگی به داروهای آرامبخش و خواب آور است که بخشی از آن بر اثر مصرف ناآگاهانه و خودسرانه این داروها رخ می دهد. مصرف داروی اعصاب، فقط با تجویز پزشک یک قاعده کلی وجود دارد که دارو باید با تجویز پزشک مصرف شود. البته در تمام دنیا داروهایی وجود دارد که شهروندان می توانند حتی بدون داشتن نسخه به تهیه و مصرف آنها اقدام کنند؛ داروهایی مانند مسکن های غیرمخدر، ویتامین ها و مکمل های دارویی و غذایی. اما دکتر جلالی در گفت وگو با جام جم در مورد اصول صحیح مصرف همین داروها نیز می گوید: چنین داروهایی فقط باید در موارد مجاز مصرف شود. مثلا اگر شخصی طبق تشخیص پزشکی متبحر به سردرد تنشی دچار است می تواند از داروهای مسکن استفاده کند، اما کسی که بتازگی دچار سردرد شده یا الگوی دردهای او عوض شده یا به دردهای او نشانه های تازه ای مانند تهوع یا دوبینی افزوده شده، نباید خودسرانه دارو مصرف کند و حتما باید توسط پزشک متخصص معاینه شود. به گفته وی، در مورد داروهای روانپزشکی، بدون هر گونه استثنایی یک قاعده مشخص وجود دارد ؛ داروی روانپزشکی باید با نظر پزشک تجویز شود و هرگونه مصرف خارج از این چارچوب، مصرف خودسرانه قلمداد می شود. ناآگاهی یا وابستگی؟ شاید یکی از پرسش هایی که کمتر به آن پاسخ داده شده است، این باشد که آیا مصرف غیراصولی داروهای اعصاب، نوعی اختلال روانپزشکی تلقی می شود؟ دکنر جلالی در پاسخ می گوید: اعتیاد، مصرف غیراصولی، سوءمصرف یا مصرف خودسرانه دارو پدیده های متفاوتی است. در مصرف خودسرانه معمولا به علت ناآگاهی یا باورهای نادرست، فرد دست به درمان خود می زند، اما در مواردی نشانه یا مجموعه نشانه هایی از اختلال روانپزشکی پیش از شروع مصرف دارو وجود دارد. مثلا وقتی فرد دچار بی خوابی است، مصرف خودسرانه می تواند به وابستگی و اعتیاد بینجامد، اما نباید از خاطر برد در پدیده وابستگی معمولا اشخاص نه برای سود بردن از منافع دارویی که برای کسب لذت، شروع به مصرف دارو می کنند. ریشه درد را پیدا کنید مساله ای که در مورد بیماری های اعصاب و روان وجود دارد این است که درمان یک عارضه یا بیماری روحی ممکن است ریشه در بیماری دیگری داشته باشد، در نتیجه مصرف خودسرانه داروهای اعصاب به درمان موثر منجر نمی شود. دکتر جلالی با تاکید بر این که در موارد زیادی ناآگاهی و باورهای نادرست در مورد دلیل ایجاد بیماری ها به مصرف غیراصولی داروها منجر می شود، می گوید: به عنوان نمونه بی خوابی نشانه ای از یک اختلال روانپزشکی است و به تنهایی نشانه یک بیماری نیست. در نتیجه درمان آن در گرو درمان مناسب اختلال اصلی بستگی دارد که عموما افسردگی است. تصور اشتباه از ریشه بی خوابی منجر به مصرف خودسرانه داروهای خواب آور می شود. علت دیگر مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان، سودمندی از برخی آثار داروها بدون توجه به کاربرد منطقی دارو یا عوارض جانبی آن است. نمونه آن، اتفاقی است که در سال های اخیر، در میان دانشجویان کشور ما بروز کرده که دامنه آن در حال گسترش به دانش آموزان دبیرستانی و حتی مقاطع پایین تر است؛ پدیده ای با عنوان سوءمصرف داروی محرک ریتالین برای کاهش خواب در ایام امتحانات. وسواس نسبت به تاثیر داروها اما چرا برخی افراد نسبت به تاثیر دارویی که برایشان تجویز می شود، مدام شک می کنند؟ به گفته دکتر جلالی، این موضوع ممکن است در مورد افراد مختلف، بسته به شخصیت و تجارب شخصی آنان از درمان و بیماری، دلایل متنوعی داشته باشد. در نتیجه نمی توان به کسانی که دچار این اختلال وسواس گونه هستند، توصیه یکسانی داشت. در این موارد باید پزشک معالج با ارزیابی دقیق مشکل را بیابد و برای آن چاره جویی کند، اما معمولا آموزش و تغییر باورهای نادرست می تواند موثر باشد.