ابعاد تاثیرات روزه در سبک زندگی

روزه عبارت است از امتناع از تمام یا بعضی از انواع غذاها در یک‌ مدت زمان تعیین‌شده. روزه ممکن است با هدف تندرستی  یا براساس اعتقادات مذهبی باشد.
روزه با هدف تندرستی
روزه با هدف غیراعتقادات مذهبی، ممکن است به دو صورت اجرا شود. یا به‌صورت اجبار انجام می‌شود که به‌نام «روزه‌اجباری» خوانده می‌شود و به‌منظور کسب سلامت جسمی است. مثل توصیه پزشک برای نخوردن بعضی غذاها به‌علت ضرورت مداوای بعضی بیماری‌ها یا عدم میل خود بیمار به غذا خوردن. درحقیقت این واکنش طبیعی و غریزه‌وار بدن انسان به‌منظور بالابردن قدرت دفاعی بدن و تنظیم ترشحات غدد داخلی و تنظیم سیستم خون و لنف بدن است.
نوع دیگر روزه با هدف غیراعتقادات مذهبی، وقتی است که به‌صورت دلخواه انجام می‌شود و به‌نام «روزه‌خودآگاه» نامیده می‌شود. هدف از انجام این روزه باز هم صرفا کسب سلامت جسمی است. البته با مقایسه با فرهنگ و تفسیر ما از روزه نباید آن را به‌نام «روزه» تلقی کرد بلکه اطلاق لغت «رژیم‌غذایی» مناسب‌تر است. مثلا انسان چون تنها جانداری است که غذا را می‌پزد یا آن را از حالت‌طبیعی قبل از خوردن خارج می‌کند، ممکن است چندین روز از غذا‌های «خام» تغذیه کند تا باعث تعادل و سلامت جسمی شود. نوع دیگر این رژیم غذایی خودآگاه فقط «خوردن میوه و آب‌میوه (انگور بسیار تأکید می‌شود) یا سبزیجات و آب‌سبزیجات» است که باعث استراحت اندام‌های گوارشی شده و ضمن تأمین ویتامین‌ها، آنزیم‌ها و مواد معدنی لازم به بدن، در راحتی انتقال مواد غذایی در روده‌ها و شستن و تمیزکردن کلیه‌ها نقش مهم دارد، درحالی‌که همچنان مواد گلوکز و فروکتوز را نیز تأمین کرده و انرژی زیادی برای انجام فعالیت‌های بدن تولید می‌کند. اصولا سیستم فیزیولوژیکی، آناتومی و ساختمانی بدن و دستگاه گوارشی انسان منطبق با این نوع تغذیه است. این نوع روزه در شفای سرطان بسیاری از افراد به‌ثبوت رسیده و امروز مورد توجه است. نوع دیگر رژیم‌غذایی خودآگاه به‌منظور تعادل فیزیولوژیک و جسمی انسان «روزه‌آب» است که در آن فقط آب خورده می‌شود. این نوع روزه بهترین نوع روزه در تمیزکردن اندام‌های گوارشی، کلیه‌ها و تخلیه مواد سمی بدن است ولی برای افرادی که سرطان دارند، توصیه نمی‌شود.
روزه با هدف اعتقادات مذهبی
روزه با هدف اعتقادات مذهبی که با فرهنگ و اهداف معنوی و نیت ماورای طبیعی ما هماهنگ است، از نوع روزه‌های «انتخابی» یا «خودآگاه» است، اگرچه بر اهل ایمان با توجه به شرایطی از واجبات است. روزه‌الهی ماه مبارک رمضان یا روزه‌های کوتاه‌مدت‌تر(روزانه- هفتگی) که به نیت‌های متفاوت اعتقادی گرفته می‌شود، شاخص این نوع روزه است.
روزه با هدف اعتقادات مذهبی یک تجربه چندبعدی است که بر تمام اعضای بدن موثر است (خطبه ۱۹۲ نهج‌البلاغه) و شاید این چندبعدی بودن، یکی از معجزات روزه‌اسلامی است. با گرفتن این روزه حالات جسمی، روحی، روانی و معنوی فرد روزه‌گیر درجهت روند سلامت کلی عوض می‌شود. استرس و ناامیدی‌ها که ریشه بسیاری از بیماری‌هاست، تحت‌کنترل خواهند آمد. این روزه پرده‌ای بر گذشته می‌پوشاند و امیدی روشن‌تر، دیدگاهی مثبت‌تر و اعتماد‌به‌نفسی قاطع‌تر به آینده را بازمی‌کند که خود محرک شوق اجراییات روزمره خواهد بود. روزه‌گیر دارای احساسات لطیف‌تر و خلاقیت کارورتر می‌شود. شاید پیام حضرت‌امیرالمومنین (وَ زَکاهُ البَدَنِ الصِّیامُ... زکات تن روزه است... حکمت۱۳۶) به شکرانه همین مزیت‌های چندبعدی روزه با هدف اعتقادات مذهبی است.

روح معنوی و روزه اعتقادات مذهبی
روزه با هدف اعتقادات مذهبی ارمغان اخلاص در وصل معشوق است و نیت آن بر ساختار بنده مخلص‌شدن و اعلام رسالت انسان به‌عنوان نماینده توحیدی در زمین است. از آن‌جا که فرهنگ وصل الهی بندگی مخلصانه می‌طلبد و امروز تمایلات مادی، تجملی، تجددی و خودنگری‌ها و منیت‌های جسمی- دنیوی انسان را از شوق و نعمت بندگی دور کرده است، روزه پیام بازگشتی است به‌سوی سفر به الهیت وجودی واقعی انسان تا هم خود را ببیند که از کجاست و هم به کجا می‌رود و بین این دو بعد بداند چه‌کاره است؟ روزه نسخه‌ای است بر درد انسان گمشده امروز که پر شده است از تشویش، اضطراب، ناامیدی و به‌هم‌ریختگی اعصاب و روان و ازدست دادن اعتمادبه‌نفس در زندگی روزمره وگم‌شدن روح و در اثر این گمشدن است که افسار نفس رها شده و روزه اینجاست تا یاری دهد و پیام حضرت امیرالمومنین مصداقی رهابخش باشد(وَصَومُ شَهرِ رَمَضَانَ فَانَََّهُ جُنَّهٌ مِنَ العِقَابِ... رمضان سپری است در برابر عذاب الهی… نهج‌البلاغه خطبه ۱۱۰)
روبرت مورس، گیاه‌پزشک و پزشک طبیعت‌درمانی آمریکایی در کتاب خود به‌نام «معجزه سم‌زدایی» درباره تجربه روزه‌گیری خود با هدف اعتقادات مذهبی می‌نویسد: «با گرفتن روزه دارای چنان انرژی شدم که از جسم خود فرا‌تر رفتم و این مستقیما مرا به قلب خدا برد».
جسم و روزه اعتقادات مذهبی
روزه با هدف اعتقادات مذهبی نه‌تنها درمان و شفای معنویت بیمارشده انسان امروز است بلکه مزیت‌های تمام روزه‌های فرهنگ‌های دیگر و رژیم‌های غذایی را از نظر تأثیر فیزیولوژیکی و اثرات مفید جسمی دارد. تأثیرات آن از تصفیه و سم‌زدایی بدن گرفته تا کسب تعادل بدن و در نتیجه ایجاد نظم فیزیکی در گذران زندگی روزانه بر روزه‌گیر مشهود است. با تاثیرات روزه بر کلیه مکانیزم عملی اندام‌های بدن ازجمله جگر، کلیه، شش، زبان و خون و سیستم جذب و دفعی بدن، می‌توان روزه از نظر فیزیولوژیکی را ارتباط معنویت با انرژی، استراحت و سلامت جسمی بدن تلقی کرد. آرتر والاس، نویسنده آمریکایی، مزیت‌هایی برای روزه قایل است ازجمله: روشن‌شدن چشم‌ها، تنفس راحت، صاف‌شدن پوست و آرامش اعصاب و سلامت‌زیستن جسمی، روحی و روانی بدن. روزه داروی مناسبی برای کمردرد ناشی از گرفتگی ماهیچه‌ای و استرس است. دلواپسی و اضطراب از بیمارهایی است که روزه در درمان آن موثر است. دکتر ویلیام ل.ایسر در فلوریدای آمریکا در بررسی ۳۱ بیماری متفاوت دربین ۱۵۶ نفر از بیماران خود که آنها را به‌مدت‌های متفاوتی از ۵ تا ۳۵روز تحت‌روزه قرار داد، این نتایج حاصل را گزارش کرده است: ۱۱۳نفر کاملا شفا یافتند، ۳۱نفر نسبتا سلامتی خود را به‌دست آوردند و ۱۲ نفر نتیجه نگرفتند(یعنی ۹۲درصد بیماران، نسبی یا کاملا شفا یافتند).
انرژی و روزه اعتقادات مذهبی
مکانیزم تغییر در میزان انرژی بدن، یکی از اثرات مهم این روزه است. سیستم گوارشی ما زحمات دشواری را در خوردن بعضی موادغذایی (به‌ویژه گوشت و غذا‌های سنگین و پخته‌شده) متحمل می‌شود. در حالت عادی وقتی انسان تغذیه می‌کند، جهت مراحل بلع، هضم، جذب و دفع، انرژی به‌کار می‌برد. غذا خوردن این انرژی را تامین می‌کند ولی متاسفانه بر اثر عدم‌اطلاع در انتخاب صحیح غذا و اجرای سیستم‌غذایی اشتباه، نه‌تنها انرژی مناسب به‌بدن‌مان وارد نمی‌شود و از تولید کیفی آن در بدن جلوگیری به‌عمل می‌آید، بلکه انتقال انرژی در بدن به‌درستی صورت‌نمی‌گیرد و در نتیجه اثرات غیرقابل جبرانی در بدن می‌گذارد. مکانیزم فیزیولوژیکی روزه بر این اساس است که بدن در اثر تغذیه‌نشدن، انرژی موجود را که قرار است صرف مراحل گوارش شود، در دفع سموم از بدن به‌کار می‌برد. در این شرایط است که ظرفیت دفع شدیدتر از جذب می‌شود.
افراد چاق و آنها که اضافه‌وزن دارند اگر به‌درستی روزه بگیرند، ممکن است از وزن بدنشان کاسته شود و انرژی بیشتری هم کسب ‌کنند یا حداقل انرژی قبل از روزه خود را خواهند داشت. ناگفته نماند که نباید روزه به‌عنوان رژیم‌غذایی برای این منظور استفاده شود. افرادی که وزن بدنشان در قسمت‌های باسن و پا‌ها تمرکز دارد، اگر فکر می‌کنند که با روزه‌گرفتن از اندازه این دو قسمت کم می‌شود، در اشتباه هستند چون اولا، اگر هم از اندازه آنها کاسته شود، موقتی است، ثانیا، بعد از اتمام روزه‌شان، وزن بیشتری از قبل به‌دست خواهند آورد. افراد لاغر نیز وزن کم‌می‌کنند، ولی انرژی بدنشان کمتر شده و در نتیجه احساس ضعف بیشتری از افراد چاق‌تر می‌کنند.
سم‌زدایی و روزه اعتقادات مذهبی
یکی از تاثیرات روزه، تاثیرات سم‌زدایی و قابلیت تمیزکردن بدن است. در زمانی که شخص در روزه است، یعنی همان‌طور که گفته شد در زمانی که خون درحال‌جذب موادغذایی وارد شده به آن نیست، اندام‌های فیزیولوژیک در یک «استراحت نیازمند» به‌سر می‌برند. در این شرایط ظرفیت کارآیی دفع مواد زاید از معده، روده‌، جگر، کلیه، مثانه، ریه، لوزالمعده، سینوس‌ها و پوست موثر‌تر و شدیدتر خواهد بود. به‌ویژه جگر و کلیه که کار تصفیه بدن را انجام می‌دهند، مثل هر فیلتری نیاز به آرامش عملکرد دارند تا خود را آماده تصفیه بعدی کنند. ما انسان‌های متمدن متاسفانه نسبت به خودرو‌هایمان احساس دلسوزی داریم و بعد از رانندگی در جاده‌ها که زمان رانندگی طولانی‌تر است، مدتی به آنها اجازه استراحت می‌دهیم تا سیستم خودرو متعادل شده و همچنین عادت داریم تا روغن موتور، روغن ترمز، روغن فرمان و آب رادیاتور و به‌ویژه فیلتر روغن را هرچندوقت یکبار عوض کنیم تا خودرومان کیفیت خود را باز یابد ولی آیا هرگز فکر شست‌وشوی اندام‌های خود به‌ویژه فیلتر‌هایمان یعنی جگر و کلیه را کرده‌ایم؟ هرگز برای تصفیه خون، شستن روده، معده، مثانه و سایر اندام‌های نیازمند به‌شست‌وشو برنامه‌ریزی کرده‌ایم؟
بازتاب این مکانیزم شست‌وشو و تصفیه در سلامت جسم، ذهن و عملکردهای روزانه موثر است. تغییر رنگ و پوشش روی زبان که یکی از علایم سم‌زدایی بدن است در دوره روزه کاملا بیانگر این سم‌زدایی است. این پوشش به رنگ‌های متفاوت سفید، زرد، سبز، یا قهوه‌ای خواهد بود. هرچه مواد سمی در بدن بیشتر باشد، این ضخامت بیشتر و تیره‌تر است و هرچه سیستم بدن سالم‌تر باشد، این ضخامت کمتر خواهد بود. با ادامه روزه، رنگ زبان دوباره به رنگ‌طبیعی خود یعنی صورتی برمی‌گردد که گویای تخلیه کامل سموم از بدن است.
انتخاب غذا و روزه اعتقادات مذهبی
بدن انسان برای صرف مداوم غذاهای سنتز شده یا به‌شدت پروتیینی که امروزه همه‌گیر شده است، طراحی نشده. از طریق مطالعات علمی اثبات شده است که اگر روزه گرفتن به‌درستی انجام گیرد، می‌توان از خیلی بیماری‌هایی که از مصرف این غذاها به‌وجود می‌آید، ازجمله بیماری‌های قلبی و گوارشی، چاقی، تشنج، ماهیچه‌ای، ناراحتی‌های پوستی، بیماری‌های مجاری ادراری و به‌ویژه سرطان نجات یافت. روزه برای رفع خستگی که به‌دلیل خوردن بعضی مواد خوراکی دارای ترکیبات شیمیایی و در نتیجه تراکم آنها در بدن به‌وجود می‌آید از بهترین دارو‌هاست.
امروزه در انتخاب موادغذایی به‌دلیل انتخاب مواد اولیه ناسالم، ترکیب و نحوه عمل‌آوری برای ارایه به مصرف‌کننده باید بسیار محتاط بود. طبق گزارش منابع تحقیقاتی- علمی آمریکا و گزارش آن در‌ سال‌جاری ۲۰۰۸ میلادی، ۹ عامل برای بروز سرطان اعلام شده که ۵ عامل آن غذایی است. استفاده از مواد شیمیایی درعمل‌آوری مواداولیه غذایی، نگهدارنده‌ها، طعم‌دهنده‌ها، رنگ‌دهنده‌ها و وجود هورمون‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها در موادغذایی باعث بروز انواع بیماری‌ها ازجمله افزایش سرطان که نیاز به زمان جهت افزایش تراکم این مواد مضر در بدن دارد، می‌شود. روزه با جلوگیری از ورود پی‌درپی موادغذایی و دادن استراحت کافی به اندام‌ها و فرصت‌دادن به اندام‌های بدن جهت تصفیه مواد زاید و همان‌طور که گفته شد مضر از بدن، در درمان بسیاری از بیماری‌ها به‌خصوص جلوگیری از بروز سرطان موثر است. در نقش روزه در درمان سرطان نقطه‌نظرهای متفاوتی گزارش شده است. محققان در آمریکا در درمان سرطان توسط روزه تأکید می‌کنند که روزه در اوایل ابتلای بیماری و به‌ویژه از طریق کم‌کردن ورود مواد سمی و شیمیایی موجود در غذا‌ها در جلوگیری از سرطان موثر است.
پیشامد‌های احتمالی روزه‌های اشتباه
روزه با هدف اعتقادات مذهبی مثل همه شئونات شرعی ما دارای مراحل، قوانین، آداب و سبک و رسم مشخص و مقرر شده‌ای است. اگر روزه به‌درستی و تابع مراحل صحیح خود انجام نشود با همه مزیت‌هایش می‌تواند دارای مضراتی باشد. مانند هر روند تغییر در تغذیه، روزه ‌دارای عوارض خاص خود است. جالب این‌که این حالات از نظر فرآیندهای بیولوژیکی از نشانه‌های زدوده‌شدن سموم از بدن است و اگر به‌درستی اجرا نشود باعث کمبود موادغذایی و انرژی لازم در بدن شده و مقاومت بدن را در برابر بیماری‌ها کم خواهد کرد. احتمال بروز سردرد، تهوع، بی‌خوابی، خواب‌های ناگوار و سرگیجه موقت، خستگی و احساس ضعف، تپش‌های نامنظم قلبی، درد‌های موضعی ماهیچه‌ای در هفته اول عادی است که این عوارض با گذشت زمان کمتر می‌شود. روزه اگر به‌درستی اجرا نشود، امکان بالارفتن میزان اسید اوریک نیز وجود دارد که به‌ندرت می‌تواند منتهی به سنگ‌کلیه شود. سردرد‌های این دوره ممکن است واکنش بدن به نخوردن خوراکی‌هایی مانند چای (به‌خاطر تاثیرات تئین) و قهوه (به‌خاطر تاثیرات کافیین) و مواد قندی باشد که بدن به آنها عادت کرده است. ایجاد حساسیت به‌صورت مثبت یا منفی نیز ممکن است در این دوره خود را نشان دهد به‌عبارت دیگر روزه‌دار ممکن است رغبتی به تلویزیون نگاه‌کردن، موسیقی گوش‌کردن، محاوره و مصاحبت در بعضی زمینه‌ها از خود نداشته باشد.
چون روزه باعث تخلیه مواد ذخیره‌ای ماهیچه‌ای و چربی بدن می‌شود و اگر ذخیرهای ماهیچه‌ای بی‌نهایت کم شود، می‌تواند خطر جدی به‌دنبال داشته باشد. افرادی که بدنشان به‌طور طبیعی و مادرزادی کمبود موادغذایی دارد در گرفتن روزه باید دقت و زیرنظر پزشک عمل کنند حتی اگر دارای بدنی چاق و اضافه‌وزن داشته باشند. به آنها که مدت طولانی بیماری استخوانی یا ماهیچه‌ای یا خستگی‌های مفرط داشته یا آنهایی که دارای بیماری قند هستند، توصیه می‌شود قبل از اقدام به روزه با پزشک خود مشاوره‌ای داشته باشند. سخت‌ترین زمان روزه در اواخر روز بعد از افطار است که دوباره سیستم بلع و هضم بدن به‌کار می‌افتد. در طول مدت روزه حجم معده کم می‌شود و با شروع خوردن مجددا افزایش می‌یابد. این تغییر حجم باید به آرامی صورت گیرد. خوردن سوپ، نوشیدنی‌های غیراسیدی، سبزیجات و آب سبزیجات (منظور از سبزیجات، صیفی‌جات است) میوه و آب‌میوه و لبنیات در سه روز اول توصیه می‌شود و از روز سوم به‌بعد به‌تدریج به خوردن نرمال تغییر یابد.
به‌منظور به سلامت رساندن خود به مقصد در این سفر، نه‌تنها در ادای واجبات شریعه باید مصر و با ابزار وصل در سفر چون ذکر و دعا و نیایش همسفر شد بلکه در انتخاب و حجم و زمان غذاخوردن نیز باید بسیار دقت کرد. آرتر والاس، نویسنده آمریکایی در کتاب «روزه انتخاب خدا: رهنمود عملی و معنوی روزه» می‌نویسد: «روزه داروی فیزیکی و روحی است. یک قرص برای بیمار ممکن است بدمزه باشد، داروساز پوشش شیرینی روی قرص می‌پوشاند، به‌هرحال خوردنش گوارا نیست ولی برای بیمار خوب است.»

دکتر سید غلامرضا موسی‌پناه / دکترا و فوق‌دکترا از آمریکا

روزنامه شهروند