باید تکلیف اینگونه خانواده‌ها را بسرعت مشخص کرد. من بیماران مبتلا به آزواسپرمی دارم که بیش از ۱۰ سال است که از یک مطب به مطب دیگر در حال رفت و آمد و درمان هستند. باید ظرف حداکثر ۱۰ روز تکلیف زوج و علت آزواسپرمی مشخص شود اگر بیمار قابل درمان است با میزان شانس موفقیت به بیمار گفته شود و اگر غیر قابل درمان است باز باید به بیمار گفته شود که امید بی‌مورد نداشته و هزینه اضافی نکند. آزواسپرمی به معنی صفر بودن تعداد اسپرم‌ها می‌باشد. این مردان نیازمند تشخیص دقیق هستند. آزواسپرمی پایان راه برای زوج‌ها نیست و بسیاری از این زوج‌ها می‌توانند فرزند خودشان را داشته باشند.
در مواجهه با یک زوج ناباروری که مرد دارای آزواسپرمی است باید دو اقدام زیر صورت گیرد:
در کوتاه‌ترین زمان و با کمترین هزینه علت آزواسپرمی مشخص شود تکلیف زوج‌ها مشخص گردد، این زوج‌ها سه راه بیشتر ندارند اگر نابارور مطلق هستند به آن‌ها گفته شود تا از هزینه کردن زیادی اجتناب کنند و بروند تصمیم خود را بگیرند. تعداد قابل توجهی از این بیماران با روش‌های لقاح مصنوعی می‌توانند صاحب فرزند شوند که در صورت تمایل می‌توانند اقدام نمایند. ولی همیشه موفقیت‌آمیز نیست. در صورت ناباروری مطلق و عدم موفقیت روش‌های لقاح مصنوعی می‌توانند از سایر روش‌ها مثل اهداء جنین و... استفاده نمایند که در اینجا بچه فرزند بیولوژیک پدر و مادر نخواهد بود.
هر مرد مبتلا به آزواسپرمی نیازمند تمامی بررسی‌ها نیست، با معاینه بیمار و انجام آزمایشهای اولیه می‌توان مشخص کرد که نزدیک‌ترین و مقرون به صرفه‌ترین راه برای تشخیص قطعی علت آزواسپرمی کدام راه است.
متاسفانه آزواسپرمی نسبتا شایع است، یک درصد مردان و ۱۵ درصد مردان نابارور دارای آزواسپرمی هستند. معمولا برای تشخیص علت اصلی آزواسپرمی از یک یا چند اقدام تشخیصی زیر استفاده می‌گردد:
اخذ شرح حال دقیق از بیمار معاینه فیزیکی دقیق بیمار اندازه‌گیری هورمون‌های خون که در مرحله اول شامل: LH، FSH پرولاکتین، تستوسترون، و استرادیول می‌باشد. در صورت لزوم از آزمایشات تکمیلی استفاده می‌شود. سونوگرافی از سیستم ادراری به روش‌های مختلف سونوگرافی از سیستم انزالی به روش‌های مختلف
آزمایش کاریوتایپ آزمایش تجزیه کروموزم Y اندازه‌گیری میزان قند مایع منی نمونه‌برداری از بیضه‌ها انجام تست‌های ژنتیکی
ابتدا در این بیماران یک تشخیص احتمالی داده می‌شود و سپس بر اساس آن اقدامات تشخیصی صورت می‌گیرند.
تشخیص علت آزواسپرمی
اولین اقدام این است که مشخص کنیم آزواسپرمی انسدادی است یا غیر انسدادی. در آزواسپرمی انسدادی بیضه‌ها اسپرم تولید می‌کنند ولی لوله‌هائی که اسپرم را از بیضه خارج می‌کنند مسدود هستند. در آزواسپرمی غیر انسدادی بیضه‌ها اسپرم تولید نمی‌کنند. شانس باروری در آزواسپرمی انسدادی زیاد است حتی این بیماران گا‌هی با یک عمل جراحی کوچک از راه طبیعی بچه‌دار می‌شوند.
انواع آزواسپرمی
قبل بیضوی بیضوی بعد بیضوی
دو نوع قبل بیضوی و بیضوی آزواسپرمی انسدادی را تشکیل می‌دهند ولی نوع بعد
بیضوی همان نوع انسدادی است. بر اساس دو پارام‌تر آزمایش تجزیه منی
می‌توان اطلاعات زیادی کسب کرد و آن حجم و pH مایع منی است. مایع منی از سه
جزء اصلی تشکیل شده است: اسپرم‌ها که در بیضه‌ها تولید شده و از طریق
لوله‌های منی بر به بیرون منتقل می‌شوند. اسپرم‌ها حدود یک درصد حجم مایع
منی را تشکیل می‌دهند.
ترشحات کیسه‌های منوی که قلیائی بوده و حدود ۷۰ درصد حجم مایع منی را شامل
می‌شود. قلیائیت مایع منی تماما وابسته به ترشحات کیسه‌های منوی است.
ترشحات پروستات که اسیدی بوده و حدود ۳۰ درصد حجم مایع منی را تشکیل
می‌دهند. چون قلیائیت ترشحات کیسه‌های منوی بر اسیدیته ترشحات پروستات غلبه
دارد، بنابراین مایع منی خاصیت قلیائی دارد.
برای تشخیص می‌توان از دو مورد زیر استفاده کرد:
مایع منی به یکی از دو شکل زیر خواهد بود: کم حجم و اسیدی
حجم با pH مایع منی طبیعی
مایع منی کم حجم با pH مایع منی اندک فقط حاوی ترشحات پروستات خواهد بود
بنابراین حجم آن حدود شش دهم میلی‌لیتر و pH آن اسیدی و شش و نیم خواهد
بود. اگر مایع منی کم حجم و اسیدی باشد، یا کیسه‌های منوی بصورت مادرزادی
وجود ندارند و یا اینکه مجاری انزالی که ترشحات کیسه‌های منوی را خارج
می‌کنند مسدود هستند. گا‌هی می‌توان مجاری انزالی مسدود را با یک عمل جراحی
کوچک باز کرد. اگر در یک مرد مبتلا به آزواسپرمی حجم مایع منی طبیعی (بیش
از یک میلی لیتر) و مایع منی قلیائی (pH بیش از ۷) باشد، نشاندهنده عملکرد
طبیعی کیسه‌های منوی و باز بودن مجاری انزالی است. در این بیماران یا
انسداد در نزدیکی بیضه است و یا بیضه‌ها اسپرم تولید نمی‌کنند.
مطلب مهم این است که در تعداد قابل توجهی از بیمارانی که آزمایشگاه
آزواسپرمی گزارش می‌کند، اگر مایع منی سانتریفیوژ شود و رسوب حاصل از
سانتریفیوژ بررسی شود، مایع منی دارای اسپرم خواهد بود.
بررسی‌های هورمونی
برای عملکرد طبیعی بیضه‌ها، عملکرد طبیعی دو غده مهم دیگر لازم است. یک
محوری از بالا به پائین هم در مرد و هم در زن وجود دارد که به آن در مرد
محور هیپوتالاموس – هیپوفیز – بیضه گفته می‌شود. با شروع بلوغ غده
هیپوتالاموس هورمونی بنام GnRH ترشح می‌کند که این هورمون از طریق جریان
خون به غده هیپوفیز رفته و سبب ترشح دو نوع هورمون توسط غده هیپوفیز به
نام‌های LH و FSH می‌شود. این دو هورمون باز از طریق خون به بیضه‌ها برده
شده و هورمون LH سبب ترشح هورمون تستوسترون توسط بیضه‌ها و هورمون FSH سبب
تولید اسپرم توسط بیضه‌ها می‌شود. حال اگر بیضه‌ها به هر دلیلی نتوانند
هورمون تستوسترون تولید کنند، خصوصیات جنسی ثانویه در مردان ایجاد نشده و
ظاهری پیدا می‌کنند که به آن ظاهر خواجه مانند می‌گویند. اگر علت آزواسپرمی
قبل بیضوی باشد، میزان هورمون‌های LH و FSH پائین خواهد بود به این
بیماران می‌توان با تجویز هورمون‌های مذبور کمک کرد تا بچه‌دارشوند. ولی
برعکس در علل بیضوی میزان هورمون‌های LH و FSH بویژه FSH بالا است. هر قدر
میزان هورمون FSH بالا‌تر باشد پیش آگهی بد‌تر است.
بررسی‌های ژنتیکی
بررسی‌های ژنتیکی اساس و پایه بررسی بیماران مبتلا به آزواسپرمی هستند ولی
اکثرا نادیده گرفته می‌شوند. مفید‌ترین تست ژنتیکی در این بیماران عبارتند
از: آزمایش کاریوتایپ آزمایش تجزیه میزان شکستگی کروموزوم Y
آزمایش کاریوتایپ
جهت اطلاع خوانندگان یادآوری کنم که انسان دارای ۴۶ کروموزم است که دو تای
آن‌ها کروموزوم‌های جنسی هستند که در زنان هر دو کروموزوم جنسی X می‌باشد
یعنی فرمول کروموزومی زنان ۴۶ XX است. در مردان یکی از کروموزوم جنسی X و
دیگری Y می‌باشد یعنی فرمول کروموزومی مردان ۴۶ XY است. هنگام تشکیل جنینی
اگر کروموزوم X مادر با کروموزوم X پدر ترکیب شود، جنین دختر خواهد بود
(XX) و اگر کروموزوم X مادر با کروموزوم Y پدر ترکیب شود جنین پسر خواهد شد
(XY).
در آزمایش کاریوتایپ فرمول کروموزوم جنسی مرد مشخص می‌شود. اختلالات
کروموزومی ممکن است در تعداد باشد مثلا یک یا چند عدد کروموزوم کم یا زیاد
باشد. در سندرم کلاین فل‌تر که مرد با ناباروری مراجعه می‌کند، یک کروموزوم
X اضافی وجود دارد، یعنی مرد بجای اینکه ۴۶XY باشد ۴۷XXY است. گا‌هی
اختلال در ساختمان کروموزوم است، مثلا یک تکه از کروموزوم وجود ندارد یا یک
تکه از یک کروموزوم جدا و به کروموزوم دیگر می‌چسبد.
شکستگی در کروموزوم Y
یک ناحیه‌ای بر روی کروموزوم Y وجود دارد که به آن ناحیه آزواسپرمی
می‌گویند. این شکستگی در بازوی بلند کروموزوم Y می‌باشد. شکستگی در بازوی
بلند کروموزوم Y شایع‌ترین اختلال ژنتیکی قابل تشخیص در نارسائی تولید
اسپرم است. ناحیه آزواسپرمی بر روی کروموزوم Y را با AZF یا Azoospermia
Factor نشان می‌دهند. سه نوع AZF وجود دارد: AZFa، AZFb، و AZFc. مشخص کردن
این نواحی اهمیت زیادی دارد. اگر مرد مبتلا به آزواسپرمی دارای شکستگی در
AZFc باشد در ۶۰ درصد موارد در نمونه‌برداری از بیضه‌ها می‌توان جهت لقاح
مصنوعی اسپرم پیدا کرد. ولی اگر شکستگی در AZFa و AZFb باشد احتمال بدست
آوردن اسپرم در نمونه‌برداری از بیضه فوق‌العاده اندک است. مردان دارای
AZFa تقریبا هیچ سلول زایائی در نمونه‌برداری از بیضه‌ها نخواهند داشت.
مردانی که دارای AZFb می‌باشند معمولا در آن‌ها تکامل اسپرم متوقف می‌شود
(یعنی سلولهای مولد اسپرم دارند) که گا‌هی می‌توان با تجویز دارو تکامل
اسپرم را کامل کرد. بنابراین ارزش بررسی ژنتیک از اینجا مشخص می‌شود که هر
سه گروه از بیماران فوق در آزمایش تجزیه منی دارای آزواسپرمی (تعداد
اسپرم‌ها) هستند.
یک درصد مردان و ۱۵ درصد مردان نابارور دارای آزواسپرمی هستند. آزواسپرمی به معنی ناباروری مطلق نیست. در مردان مبتلا به آزواسپرمی باید تشخیص دقیق علت آزواسپرمی مشخص شود. برای تشخیص باید راهی را انتخاب کرد که در حداقل زمان و با حداقل هزینه به تشخیص برسیم. باید تکلیف زوج‌های با همسر مبتلا به آزواسپرمی روشن شود و از مراجعات مکرر آن‌ها به پزشکان مختلف جلوگیری گردد.
جام جم سرا
