سازمان ملل در جدیدترین گزارش خود از مواد مخدر چیزی حدود 260 میلیون نفر را در دنیا درگیر مواد مخدر می داند.
سازمان ملل متحد در گزارش سال قبل خود همزمان با اعلام کاهش کشت و مصرف تریاک وهرویین و کوکایین در سالهای اخیر از افزایش تولید و مصرف مواد روانگردان در میان معتادان جهان خبر داده است.
بنابر این گزارش، تولید مواد اعتیاد آور از دسته مخدرها (تریاک و هروئین) در دو سال گذشته 23 درصد کاهش داشته است. در گزارش جدید سازمان ملل همچنین به کاهش کشت گیاه کوکا در آمریکای جنوبی طی سالهای اخیر اشاره شده.
اگرچه معتادان به کوکایین و هروئین تنها کمی بیش از ۱۵ درصد از جمعیت ۲۳۰ میلیونی معتادان جهان را تشکیل می دهند، اما به آن خاطر که اعتیاد تزریقی به این مواد می تواند مشکلات فراوانی از جمله ابتلا به بیماری هایی نظیر هپاتیت و ایدز را گسترش دهد، مقابله با تولید و مصرف این مواد همواره مورد توجه دولت ها بوده است.
درنمودار زیر تنوع مصرف مواد مخدر را بر اساس مناطق مختلف جهان را می‌بینید؛
ماری جوانا و حشیش؛ انتخاب اول
طبق گزارش سازمان ملل متحد، ماری جوانا و حشیش که هر دو از گیاه شاهدانه هندی تهیه می شوند همچنان ماده اعتیاد آور اصلی در دنیا است و جمعیتی حدود 180 میلیون نفر در جهان در سال 2012 دست کم یکبار این مواد توهم زا را استفاده کردند.
اگرچه استفاده تنها یک بار از ماری جوانا و حشیش معیاری برای اندازه گیری تعداد معتادان به این مواد توهم زا نیست اما در سالهای اخیر حشیش و ماری جوانا که بیشتر در میان معتادان آمریکای شمالی و غرب اروپا مصرف فراوان دارد، به آن علت که از انواع سبک مواد اعتیادآور تلقی می شود و امکان استفاده تزریقی آن وجود ندارد، کمتر مورد توجه برنامه های مبارزه با مواد قرار گرفته است.
این در حالی است که نزدیک به ۸ درصد از جمعیت کشورهایی مانند آمریکا و کانادا ماری جوانا مصرف می کنند و در سالهای اخیر انجمن های مختلفی برای قانونی کردن مصرف ماری جوانا در کشورهای غربی تشکیل شده است.
جدول زیر نشاندهنده تعداد ممصرف کنندگان مواد مخدر بر حسب نوع ماده است؛
| ردیف | ماده مخدر | مصرف کننده میلیون | درصد |
| 1 | حشیش و ماریجوانا | 177.063 | 3.8 |
| 2 | تریاک | 33.04 | 0.7 |
| 3 | مشتقات تریاک | 16.37 | 0.35 |
| 4 | کوکائین | 17.24 | 0.37 |
| 5 | آمفتامین | 34.4 | 0.7 |
| 6 | اکستازی | 18.75 | 0.4 |
تریاک بلای جان ایران و افغانستان
در گزارش های سازمان ملل سازمان ملل متحد به مصرف ۵۲ درصد از تریاک تولیدی افغانستان توسط معتادان ایرانی اشاره شده است.
این در حالی است که شبه قاره هند با بیش از یک میلیارد جمعیت تنها ۷ درصد از تریاک تولیدی افغانستان (همسایه غربی هند) را در طول سال ۲۰۰۹ استفاده کرده است.
در ایران بیشتر مصرف کنندگان مواد مخدر تریاک را ترجیح می دهند در حالی که الگوی مصرف به سمت مخدرهای صنعتی به دلیل ارزانی در حال چرخش است.
تصویر زیر پراکندگی مصرف تریاک در جهان را نشان می دهد؛
تغییر الگوی مصرف از هرویین و کوکایین به مواد روانگردان
مواد اعتیاد آور جدید با فرمول های شیمیایی و بدون نیاز به مواد اولیه گیاهی، اغلب قابل تهیه در آزمایشگاه های غیر قانونی و خانگی است.
در میان دیگر نکات برجسته گزارش جدید سازمان ملل متحد در زمینه وضعیت اعتیاد در جهان می توان به هشدار تغییر الگوی مصرف از مواد مخدر و محرک به مواد روانگردان طی یک دهه گذشته اشاره کرد.
مواد روانگردان که اغلب به صورت آزمایشگاهی و با فرمول های شیمیایی تهیه می شوند در دهه گذشته به عنوان الگوی جدیدی از اعتیاد در نقاط مختلف جهان معرفی شده اند.
اکستازی، شیشه، مت آمفتامین و دیگر مواد روانگردان هم اکنون ماده اصلی مصرف روزانه 30 تا 40 میلیون نفر از معتادان دنیا است که برابر است با مجموع کل معتادان هرویینی و کوکایینی در تمامی کشورهای جهان.
تصویر زیر بیانگر پراکندگی مصرف آمفتامین در جهان است؛
افزایش چشمگیر مصرف کنندگان این نوع مواد اعتیاد آور همزمان با گسترش تولید و تجارت آنها به عنوان مشکل جدید برنامه های مبارزه با مواد اعتیاد آور مطرح و نسبت به جایگزین شدن این الگوی جدید با موادی نظیر هروئئین و کوکایین هشدار داده شده است.
در دهه ۴۰ میلادی و هنگامی که دانشمندان بریتانیایی برای نخستین بار دی استیل مورفین را در آزمایشگاه ساختند، به همگان نوید دادند که داروی شفابخش ترک اعتیاد به تریاک را به زودی روانه بازار خواهند کرد.
این ماده سفید رنگ که توسط کارخانه داروسازی بایرن آلمان به بازار آمد و به هرویین شهرت یافت، خیلی زود به الگوی جدید مصرف اعتیاد تبدیل شد و میلیون ها نفر در جهان با رویای ترک تریاک به هرویین روی آوردند و با وابستگی روانی و جسمی شدیدتر به این "اکسیر شفابخش" معتاد شدند.
تجربه بعدی در دهه ۸۰ میلادی روی داد. زمانی که ایالات متحده آمریکا و برخی کشورهای غربی با صرف میلیاردها دلار هزینه و اقدامات فرهنگی و آموزشی تلاش کردند تا مصرف مخدرهایی نظیر مرفین و هرویین را کنترل کنند.
اما کاهش مصرف هرویین همزمان با ظهور پدیده جدیدی تحت عنوان اعتیاد به کوکایین بود. کوکایین که بر خلاف مخدرها، خواص محرک و انرژی زا داشت به سرعت در میان معتادان آمریکای شمالی رواج یافت و خیلی زود به مشکلی جدید تبدیل شد.
اکنون تغییر الگوی مصرف مواد از مخدرها (تریاک، هرویین و مرفین) و محرک ها (کوکایین و کراک) به سوی مواد روانگردان (اکستازی و انواع مت آمفتامین ها) می تواند به یک مرحله تاریخی دیگر در آغاز سده دوم مبارزه کلان با اعتیاد در میان کشورهای جهان تبدیل شود.
تجارت پرسود و مشکل بودن مبارزه همه جانبه
در گزارش های سازمان ملل به گسترش اعتیاد در میان کشورهای در حال توسعه اشاره شده است و از این کشورها به عنوان مناطق در معرض خطر جدی اعتیاد یاد شده است.
بنابر همین گزارش، در حالی که کشورهای پیشرفته با امکانات فراوان خود در زمینه کنترل عرضه و درمان و بازتوانی معتادان تلاش می کنند تا اعتیاد را مهار کنند و از آسیب های آن بکاهند، کشورهای در حال توسعه به عنوان بازارهای جدید مورد توجه کارتل های بزرگ مواد قرار گرفته اند.
بسیاری از کارشناسان، تجارت مواد اعتیاد آور را سومین تجارت پر سود دنیا پس از نفت و اسلحه ارزیابی می کنند و بعید به نظر می رسد که مهره های اصلی چنین تجارت پرسودی به راحتی تسلیم برنامه های محدود کنترل مواد در سراسر جهان شوند.
جدول زیر میزان مرگ و میر در ارتباط با مخدر در دنیا را مشخص می کند؛
| ردیف | منطقه | مرگ و میر مرتبط با مخدر |
| 1 | آفریقا | 56200 |
| 2 | آمریکای شمالی | 44600 |
| 3 | آمریکای لاتین و کارائیب | 7300 |
| 4 | آسیا | 99600 |
| 5 | غرب و مرکز اروپا | 7500 |
| 6 | اروپای شرقی و جنوبی | 8700 |
| 7 | اقیانوسیه | 1900 |
| 8 | کل | 225900 |
