در این مقاله دكتر صفارزاده، متخصص زنان و فوق تخصص نازایی و لاپاراسكوپی به شما در مورد دلایل مراجعه به متخصص زنان و شیوه انجام انواع معاینات و آزمایش‌های مختلف زنانه توضیح می‌دهد.
مشكلی ندارید؟ باز هم باید چك شوید!
خانم‌ها
از زمان بلوغ می‌توانند مراجعه به متخصص پزشک زنان را آغاز كنند چراكه
امروزه بیماری‌های زنانه از جمله تخمدان پلی‌كیستیك، كیست‌های درموئید،
كیست‌های ساده تخمدان و بی‌نظمی قاعدگی در میان نوجوانان شیوع بالایی پیدا
كرده است. بعد از ازدواج نیز مراجعات پزشكی به متخصص زنان دیگر حالت
اختیاری ندارد و باید به صورت سالانه انجام شود حتی اگر هیچ مشكلی نداشته
باشید.
در این مراجعات معمولا معاینه و سونوگرافی سینه، معاینه رحم و پاپ‌اسمیر انجام می‌شود. تست سرطان دهانه رحم نیز امروزه از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است زیرا این بیماری بعد از سرطان سینه، دومین سرطان شایع زنان به حساب می‌آید بنابراین خانم‌ها باید در فواصل لازم همراه پاپ‌اسمیر، تست سرطان دهانه رحم هم انجام دهند تا در صورت لزوم تحت درمان قرار بگیرند. متخصصان زنان دوره پزشكی عمومی را گذرانده‌اند بنابراین می‌توانند آزمایش‌های كلی قند، چربی، كلیه، كبد و آزمایش‌های عفونی را برای بیمار درخواست كنند و در صورت لزوم او و همسرش را تحت درمان قرار دهند.
باید آزمایش های هورمونی انجام دهید اگر...
آزمایش‌های
هورمونی معمولا برای افرادی درخواست می‌شود كه دچار نازایی، بی‌نظمی
قاعدگی، ریزش موی سر و افزایش موهای زائد شده‌اند. این آزمایش‌ها باید در
روز دوم یا سوم قاعدگی انجام شود زیرا هورمون‌ها در بدن خانم‌ها هر ماه افت
و خیزهای بسیار زیادی پیدا می‌كنند. همچنین بهتر است این آزمایش‌ها به
صورت ناشتا انجام شوند به خصوص اگر می‌خواهید میزان هورمون پرولاكتین و TSH
را بررسی كنید. كسانی كه سقط‌های مكرر دارند نیز باید از لحاظ سیستم ایمنی
و سیستم انعقادی بررسی شوند.
معاینه سالیانه بعد از یائسگی
خانم‌های یائسه نیز باید برای بررسی پوكی استخوان، سرطان‌های تخمدان، رحم و سینه هر سال به متخصص زنان مراجعه كنند. همچنین باید تست پاپ‌اسمیر را در فواصل منظم ادامه دهند و برای بررسی تخمدان‌ها و ضخامت آندومتر (لایه داخلی رحم) سونوگرافی داخلی (واژینال) انجام دهند. ضخامت آندومتر در زمان یائسگی بهتر است زیر چهار میلی‌متر باشد در غیر این صورت فرد باید كورتاژ تشخیصی انجام دهد به‌خصوص اگر در خانواده خود سابقه سرطان تخمدان، رحم، روده، مثانه، پروستات و سینه داشته باشد. ماموگرافی نیز بعد از 50 سالگی باید سالی یك‌بار تكرار شود.
معاینه سینه چگونه انجام می‌شود؟
معاینه
سینه مانند معاینه واژینال بهتر است از 18 سالگی شروع شود و توسط متخصصان
زنان یا جراحان صورت گیرد. این معاینه باید با كف دست و كف انگشتان انجام
شود زیرا بافت سینه غیر یكنواخت است و اگر با نوك انگشتان آن را معاینه
كنیم به اشتباه فكر می‌كنیم توده‌ای در آن وجود دارد. برای شروع معاینه فرد
باید دست‌هایش را باز كند و روی سر بگذارد تا بتوانیم هر دو سینه را با هم
مقایسه كنیم و هرگونه تغییر شكل، اندازه، رنگ و فرورفتگی در بافت آن را
تشخیص دهیم.
سپس باید با كف انگشتان و كف دست به صورت دورانی دور تا دور سینه و همچنین قسمت‌های نزدیك به هاله آن را بررسی كنیم. اگر توده‌ای زیر دست‌تان حس كردید بدانید این توده‌ها اغلب خوش‌خیم و از نوع كیست یا فیبروآدنوم هستند. به هر حال در صورت پیدا كردن توده فرد باید سونوگرافی انجام دهد. اگر هم توده خیلی بزرگ باشد باید ماموگرافی شود. توجه داشته باشید با معاینه دست فقط می‌توان توده‌های نزدیك به یک سانتی‌متر و بزرگ‌تر را تشخیص داد اما ماموگرافی می‌تواند توده‌های یک میلی‌متری را هم تشخیص دهد.
علاوه بر معاینه سینه باید ناحیه زیر
بغل را هم بررسی كرد اما برعكس سینه این ناحیه را باید با نوك انگشتان
معاینه كرد. در این مورد نیز اگر توده‌ای زیر دست‌تان حس كردید، نگران
نشوید زیرا غدد لنفاوی زیر بغل اغلب به دلیل زخم شدن دست یا عفونت انگشتان و
... ورم می‌كنند. با این حال اگر در سینه‌تان توده احساس كردید و همزمان
با آن متوجه برجستگی غدد لنفاوی زیر بغل شدید باید در اسرع‌وقت به جراح
مراجعه كنید و تست‌ها و ماموگرافی‌های لازم را انجام دهید. فراموش نکنید که
معاینه سینه در دستور كار متخصصان زنان است اما جراحی‌های سینه برعهده
جراحان عمومی است
از 35 سالگی به بعد ماموگرافی انجام دهید
انجام
سونوگرافی و ماموگرافی سینه در گذشته از 40 سالگی توصیه می‌شد اما الان در
كنگره‌های ایران سن شروع این آزمایش‌ها 35 سالگی اعلام شده است زیرا شیوع
سرطان سینه در همه جوامع از جمله ایران افزایش پیدا كرده است. اهمیت این
موضوع برای افرادی كه در فامیل درجه یك‌شان از جمله مادر، خواهر، خاله و
عمه سابقه سرطان سینه دارند، دوچندان می‌شود. این افراد باید پنج سال قبل
از سن ابتلای اعضای خانواده خود به سرطان، ماموگرافی انجام دهند حتی اگر
زیر 35 سال داشته باشند.
لازم به ذكر است كه ماموگرافی‌های جدید و دیجیتال اشعه بسیار كمی از خود ساطع می‌كنند، كمتر سینه‌ها را تحت فشار قرار می‌دهند و در عین حال دقت بالاتری دارند. در صورت لزوم نیز علاوه بر ماموگرافی برای فرد سی‌تی‌اسكن، ام‌آر‌آی و اسكن با تزریق یا بدون تزریق درخواست می‌شود.
آزمایشی مهم برای تشخیص سرطان
نوعی
از پاپ‌اسمیر كه در ایران هم انجام می‌شود به تشخیص ویروس عامل سرطان
دهانه رحم (HPV) می‌پردازد. در این روش نمونه از دهانه رحم با برس گرفته
شده و داخل محلول خاص ریخته می‌شود. با كمك آن می‌توان وجود ویروس‌های
پرخطر و كم‌خطر زگیل تناسلی را تشخیص داد. اگر این ویروس از نوع پرخطر و
سرطان‌زا باشد باید بررسی‌ها و مراجعات بیشتری صورت گیرد و اگر هم زخمی در
دهانه رحم وجود داشته باشد یا بافت غیرعادی دیده شود، فرد باید
«كولپوسكوپی» انجام دهد. این آزمایش به وسیله دستگاهی به نام كولپوسكوپ
انجام می‌شود كه قادر است سلول‌های دهانه رحم را چندین برابر بزرگ‌تر در
معرض دید قرار دهد.
نگران انتقال عفونت حین معاینه نباشید
برای
انجام پاپ‌اسمیر می‌توان از اسپكولوم‌های یك‌بار مصرف پلاستیكی استفاده
كرد. البته هنوز هم در بسیاری از بیمارستان‌ها و مطب‌ها از انواع فلزی آن
استفاده می‌شود زیرا دوام بالایی دارد. در این مورد نیز جای نگرانی وجود
ندارد زیرا اسپكولوم در دستگاه‌های خاص از جمله فور استریل می‌شود و
كاغذهای خاصی داخل آن گذاشته می‌شود تا با تغییر رنگ آن مطمئن شویم وسیله
استریل شده است. به‌طور حتم هیچ پزشكی دلش نمی‌خواهد بیمار عفونت بگیرد
بنابراین مسائل بهداشتی و استریلیزاسیون را رعایت می‌كند
سونوگرافی واژینال باعث سقط نمی‌شود!
در سونوگرافی واژینال مانند تست پاپ‌اسمیر، دستگاه سونوگرافی داخل واژن قرار داده می‌شود. انجام این سونوگرافی معمولا از معاینه زنان راحت‌تر است اما متاسفانه خیلی‌ها به‌خصوص خانم‌های باردار می‌ترسند مبادا باعث سقط جنین شود درحالی‌كه چنین خطری وجود ندارد و بررسی بعد از بارداری با IVF، تشخیص بارداری خارج از رحم و تشخیص بارداری در هفته پنجم فقط از طریق سونوگرافی واژینال امكان‌پذیر است.
در حقیقت با این روش می‌توان بارداری را یك هفته زودتر از سونوگرافی شكمی تشخیص داد. اما توده‌ها یا فیبروم‌های خیلی بزرگ با سونوگرافی واژینال قابل تشخیص نیستند زیرا از دیدرس آن دور می‌شوند بنابراین فقط با كمك سونوگرافی شكمی می‌توان به وجود آنها پی برد. روی هم رفته سونوگرافی واژینال و شكمی مكمل یكدیگر هستند. بهتر است بدانید معاینات زنان از جمله سونوگرافی، معاینه سینه، پاپ‌اسمیر و همچنین جراحی‌های زنان همگی باید بعد از اتمام قاعدگی انجام شوند.
انجام پاپ‌اسمیر درد ندارد و کمتر از یک دقیقه طول می کشد
انجام
پاپ‌اسمیر كمتر از یک دقیقه طول می‌كشد، درد چندانی ندارد و فقط در حد یك
معاینه ساده زنانه است. درواقع‌گیرنده‌های درد در دهانه رحم بسیار كم
هستند. اگر هم دهانه رحم التهاب داشته باشد ممكن است با انجام این تست
مقداری لكه‌بینی یا خونریزی ایجاد شود. اما جای نگرانی وجود ندارد و برای
این التهاب نیز دارو تجویز می‌شود.
نكته مهم دیگر اینكه پاپ‌اسمیر نباید حین قاعدگی انجام شود. همچنین 48 ساعت قبل از آن باید از رابطه جنسی و مصرف كرم یا پماد خودداری كرد. البته پاپ‌اسمیر ممكن است باعث آسیب به پرده بكارت شود بنابراین خانم‌های باكره نباید آن را انجام دهند. همچنین كسانی كه سرطان پیشرفته دهانه رحم دارند ممكن است با انجام این تست به خونریزی شدید بیفتند. به غیر از این دو مورد محدودیت دیگری برای انجام پاپ‌اسمیر وجود ندارد.
سونوگرافی شكمی دقت کمتری دارد
سونوگرافی
از رحم و تخمدان‌ها به دو صورت شكمی و واژینال انجام می‌شود. برای
خانم‌های مجرد و باكره فقط می‌توان از سونوگرافی شكمی استفاده كرد. دقت
سونوگرافی از روی شكم كمتر از سونوگرافی داخلی یا واژینال است زیرا در این
روش امواج اولتراسوند باید ابتدا از مثانه عبور كند و بعد به رحم برسد.
اگرچه از طریق یك سونوگرافی شكمی خوب هم می‌توان رحم و تخمدان‌ها را مشاهده
كرد اما اگر بخواهیم برای مثال محل فیبروم نسبت به لایه داخلی رحم یا نوع
كیست و توده در تخمدان را تشخیص دهیم، سونوگرافی واژینال كمك بیشتری خواهد
كرد.
در خارج از كشور سونوگرافی شكمی و واژینال برای خانم‌های غیرباكره همیشه همراه با هم انجام می‌شود اما در ایران جدا از یكدیگر هستند و تعرفه‌های جداگانه‌ای دارند. اگر خانمی كیست داشته باشد باید آزمایش‌هایی تحت عنوان تومور ماركر انجام دهد تا خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن مشخص شود.
