اختلال عاطفی فصلی و شناخت نشانه ها و راه های درمان

اختلال خلقی فصلی چیست؟

اختلال عاطفي فصلي (Seasonal Affective Disorder) (SAD) این اختلال نوعی افسردگی با الگویی ویژه است. اختلال عاطفی فصلی هر سال به طور منظم در پاییز و زمستان شروع می ­شود و در بهار و تابستان پایان می ­یابد. به همین دلیل گاهی به آن « افسردگی راجعه زمستانی» 2 هم گفته می­ شود.

چه کسانی دچار اختلال عاطفی فصلی می‌شوند؟

70 تا 80 درصد مبتلایان به اختلال عاطفی فصلی را زنان تشکیل می‌دهند. اختلال خلقی فصلی بیشتر در مناطقی از کره زمین که دارای عرض جغرافیایی بالاتری هستند و نور آفتاب کمتری دارند وجود دارد. همچنین برخی از افرادی که در دفاتری کار می‌کنند که دسترسی کمتری به نور طبیعی دارند، ممکن است اختلال عاطفی فصلی را در تمام طول سال تجربه کنند.

چه عواملی باعث ایجاد اختلال عاطفی فصلی می­ شود؟

 هنگامی که نور از طریق چشم‌ها عبور می‌کند و به مغز می‌رسد، سروتونین (Serotonin) آزاد می‌شود. در طول پاییز و زمستان، روشنایی روز کمتر از بهار و تابستان است و این امر باعث پائین آمدن سطح سروتونین در بدن می‌شود.

سروتونین، مادّه شیمیایی مهمی در مغز است که به عنوان «انتقال‌دهنده عصبی» شناخته می‌شود. انتقال‌دهنده عصبی، مولکولی در مغز است که به سلّول‌های عصبی کمک می‌کند که با یکدیگر کار کنند.  یکی از نقش‌ها و وظایفی که سروتونین در مغز دارد، عمل کردن به عنوان پلیس راهنمایی و رانندگی برای سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی است. بدون وجود سروتونین به مقدار کافی، بسیاری از فعالیت‌های بدن و از جمله حالت‌های روحی، تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

همچنین کاهش روشنایی روز، باعث افزایش تولید هورمون خاصی در بدن به نام ملاتونین (melatonin) می‌شود. نقش ملاتونین هنوز به درستی مشخص نشده است امّا تصوّر می‌شود که به فرایند خوابیدن کمک کند زیرا بدن آن را در شب و در خلال خواب، آزاد می‌کند.

علائم اختلال عاطفی فصلی

علائم اختلال عاطفی فصلی مثل سایر افسردگی ها می تواند شدید، کم یا متوسط باشد. خفیف ترین حالت اختلال‌ خلقی‌ فصلی در انجام فعالیتهای روزانه تأثیر نامحسوسی می گذارد ولی نوع شدید آن  توانایی شخص را در انجام امور بیشتر تحت تأثیر قرار می دهد.

علائم افسردگی فصلی مانند افسردگی معمولی است با این تفاوت که افسردگی فصلی فقط در زمان خاصی از سال بروز می کند. درحقیقت اختلال‌ خلقی‌ فصلی محدود به چند ماه در زمستان می شود، اما درفصلهای دیگر از بین می رود و این عاملی برای تشخیص نوع افسردگی فصلی از سایر افسردگی ها است و نشانه های این نوع اختلال عاطفی فصلی ممکن است شامل:

• تغییر اخلاق: از نشانه های اختلال عاطفی فصلی تغییر کردن اخلاق فرد است. ناراحتی، زودرنجی و یا حس ناامیدی، بیهودگی، انتقاد از خود، حساس تر از حد معمول شدن، گریه کردن، به راحتی ناراحت شدن که بیشتر اوقات حداقل دو هفته این حالت ادامه دارد.

• شاد نبودن: کم شدن علاقه به چیزهایی که لذت بخش است، احساس عدم توانایی انجام کارها مثل گذشته و داشتن حس گناه و نارضایتی از علائم اختلال عاطفی فصلی است.

• کم شدن انرژی: خستگی غیر عادی و بی دلیل نیز از علائم اختلال عاطفی فصلی است.
• تغییرات درخواب: در هنگام ابتلا به اختلال عاطفی فصلی، میزان خواب بیش ازحد معمول می شود (برای بچه ها در هنگام بیدارشدن ازخواب ایجاد مشکل می کند).

• تغییرات در عادت غذایی: در صورت ابتلا به اختلال عاطفی فصلی، تمایل در استفاده از کربوهیدرات، غذاهای شیرین، زیاد خوردن که منجر به اضافه وزن در زمستان می شود افزایش می یابد.

• کاهش تمایل به حضور در اجتماع: از دیگر نشانه های اختلال عاطفی فصلی زمان کمتری را با دوستان گذراندن و کمتر به انجام کارهای فوق برنامه پرداختن است.

مشکلاتی که متأثر از بیماری افسردگی و یا اختلال عاطفی فصلی میباشد مثل پایین آمدن نمرات و کاهش تماس با دوستان و همبازی ها، براعتماد به نفس فرد تأثیر می گذارد و شخص احساس تنهایی و ناامیدی می کند به ویژه آنهایی که دلیل این تغییر رفتار و تمایلات خود را نمی دانند و نمی دانند که چه چیز باعث تغییر رفتار، انگیزه و انرژی آنان شده است.

راههای درمان اختلال عاطفی فصلی

درمان اختلال عاطفی فصلی بستگی به شدت افسردگی دارد و شامل موارد زیر است:

◊ تماس بیشتر با آفتاب و لذت بردن از درخشش خورشید:

معمولا در برخی، کمبود نور و روشنایی ایجاد اختلال عاطفی فصلی و افسردگی می کند و شخص درونگرا می شود. یک نوع درمان برای این نوع افسردگی و یا اختلال عاطفی فصلی در معرض نور قرار گرفتن در فصل زمستان است.

برای مثال افرادی که افسردگی خفیف دارند و دچار اختلال عاطفی فصلی شده اند فقط کافی است  وقتی هوا رو شن است بیشتر در محیط بیرون قرار بگیرند و با ورزش کردن و قدم زدن این حس افسردگی را از بین ببرند. همه  طیف های نوری  که در لامپهای معمولی وجود دارند(مانند نور روز)، ممکن است در درمان افسردگی و اختلال عاطفی فصلی موثر باشند.

◊ درمان اختلال عاطفی فصلی با نور درمانی:

اختلال عاطفی فصلی یا همان افسرگی فصلی با نورهای قوی که روشنی روز را تامین می کند ممکن است درمان شود. یک جعبه نور (حاوی لامپهای فلورسنت) را روی میز بگذارید و در مقابل آن نشسته، و باچشمانی باز ولی نیمه بسته به تماشا بپردازید (معمولا صبحها 45 دقیقه). شبکیه چشم باید نور را جذب کند. پس از گذشتن چند روز و یا چند هفته علائم افسردگی یا اختلال عاطفی فصلی بهبود می یابد.

معمولا استفاده از نور درمانی برای درمان اختلال عاطفی فصلی تا زمانی کاربرد دارد که نور کافی در محیط بیرون وجود داشته باشد. استفاده از نور درمانی برای درمان اختلال عاطفی فصلی می تواند عوارض جانبی کمی شامل سردرد و خستگی چشم را در بر داشته باشد. نورهایی که برای نور درمانی به کار میرود باید فاقد اشعه های UV باشد. از مکان هایی  که برای برنزه کردن پوست استفاده می شود مانند سواحل دریا، نباید برای نور درمانی استفاده  کرد.

اشعه ماوراء بنفش باعث چروکیدگی پوست، آسیب دیدگی، پیرشدن، حتی منجر به سرطان  پوست مثل ملانوما می شود. اگر شخصی هم به افسرگی غیرفصلی مبتلاست، نور درمانی برای او باید کاملا با احتیاط انجام شود. مثلا باید پوستهای حساس به نورونیز خطرات احتمالی بینایی را  در درمان این بیماران در نظر گرفت. استفاده از نور درمانی برای درمان اختلال عاطفی فصلی باید مثل سایر درمانها زیر نظر پزشک انجام شود.

◊ معالجه با دارو:

درمان با دارو ممکن است  با گفتار درمانی و نوردرمانی همرا ه باشد که برای افراد نوجوان مبتلا به افسردگی فصلی تجویز می شود. داروهای ضد افسرگی، سروتونین و سایر انتقال دهنده های عصبی مغزرا  تنظیم می کند. اگر فرزندتان از داروهای دیگر مثل داروهای گیاهی استفاده می کند باید با پزشک در میان بگذارید.

◊ درمان اختلال عاطفی فصلی با گفتار درمانی (روان درمانی):

گفتار درمانی، بر اصلاح افکار منفی و حس تنهایی که با افسردگی مرتبط است، تمرکز دارد. این روش می تواند به افراد افسرده و مبتلا به اختلال عاطفی فصلی کمک کند تا شرایطشان را درک کنند و راهی را بیاموزند تا کشمکش های آینده را کاهش داده و یا از بین ببرند.

چگونه با اختلال عاطفی فصلی مقابله کنیم؟

گاهی اوقات تشخیص اختلال عاطفی فصلی با انواع دیگر افسردگی ها توسط دکتر‌ها مشکل خواهد بود که بعضاً منجر به راهنمایی غلط نیز خواهند بود. بنابراین در این مطلب ما چندین راهکار برای شما ارائه خواهیم داد تا بتوانید خودتان با اختلال‌ خلقی‌ فصلی مقابله کرده و آن را از پای دربیاورید.

– به پیاده روی بپردازید:

در هنگام ابتلا به اختلال عاطفی فصلی، گذراندن مقداری زمان در محیط بیرون از منزل کمک بسیار بزرگی به بهبود حال روحی شما می‌کند. سعی کنید تا روزی حداقل ۲ ساعت از زمان خود را در تمامی شرایط آب و هوایی نظیر ابری و آفتابی به پیاده روی در هوای آزاد بپردازید.

– محیط منزل را روشن کنید:

یکی از تجویز‌هایی که پزشکان برای رهایی از حالت غم انگیز اختلال عاطفی فصلی برای شما در نظر می گیرند، متمرکز کردن میزان زیادی نور در منزل است. تلاش کنید برای بهبود حالت اختلال عاطفی فصلی در طول روز تا جایی که امکان دارد نور خورشید را به منزل راه داده و پس از غروب آفتاب نیز همواره محیط منزل را روشن نگاه دارید.

حتی در این باره محققان توصیه می کنند که با خرید چراغ خواب، سعی کنید در مواقع خواب نیز محیط اتاق را کمی روشن بگذارید.

– ورزش را به کارهای روزمره خود بیاورید:

ورزش منظم می‌تواند علائم افسردگی و یا اختلال عاطفی فصلی متوسط را کاهش دهد. مطالعات نشان می‌دهد ترکیبی از ورزش و نوردرمانی (نکته شماره ۲) به درمان اختلال عاطفی فصلی کمک شایانی می‌کند.

– از کربوهیدرات غافل نشوید:

برای رهایی و بهبود حالت اختلال عاطفی فصلی از مصرف کربوهیدات غافل نشوید. کربوهیدرات‌های پیچیده می‌تواند به حفظ سطح سروتوئین (انتقال دهنده عصبی) شما کمک کند. کربوهیدرات را می‌تواند در گروه های غذایی محصولات نان، حبوبات و غلات (نظیر ماکارونی، برنج و لوبیا)، سبزیجات(نظیر سیبزمینی پخته و ذرت)، میوه‌ها (نظیر موز،سیب و گلابی) و محصولات لبنی (نظیر ماست و شیربرنج) یافت که با خوردن آنها کمک شایانی به از بین بردن میزانی از افسردگی و اختلال عاطفی فصلی شما خواهد نمود.