سوگیری های جنسیتی؛ ترمز قطار کارآمدی زنان شاغل

به گزارش شفا آنلاين،بی شک یکی از عوامل تاثیر گذار بر توسعه ی پایدار جوامع، گسترش ظرفیت های دانش و فعالیت های مرتبط با علم و فناوری است و زمانی حرکت در مسیر توسعه پایدار امکان پذیر می شود که بهره گیری از توان بالفعل تمامی منابع انسانی و تمامی اقشار جامعه، صرف نظر از تفاوت های جنسیتی و نژادی فراهم باشد که خوشبختانه در پرتو پیروزی انقلاب اسلامی ایران، زمینه های حقوقی و اجتماعی مناسبی برای حضور زنان در دانشگاه ها و بهره گیری آنان از خدمات نظام آموزش عالی فراهم و افق های تازه یی برای ایفای نقش موثرتر زنان تحصیل کرده و متخصص در عرصه های مختلف گشوده شد.

کسب جایگاه ها و موقعیت های علمی آنان همانند موفقیت های کسب شده در آزمون سراسری سال های اخیر تا پذیرش نقش های کلیدی و مهم در سطوح عالی مدیریتی کشور، نمونه های بارزی از این نقش پذیری زنان در جامعه است که در کنار حوزه ی خانواده و رسیدگی به همسر و فرزندان، به آن رنگ عینی می بخشند.

اما از گذشته تا امروز شاهد بوده ایم که شاهنامه ی کار کردن زنان در بسیاری موارد آخری خوش نداشته و نگرانی های آنان مداوم بوده است؛ نگرانی که گاه و بیگاه بر پیکره ی روحی زنان شاغل چنبره می زند و شماری از آنان را به فرار از اشتغال و جامعه و پناه بردن به چاردیواری خانه وامی دارد.

از دید روانشناسان و آسیب شناسان اجتماعی، بانوان به واسطه ی جنسیت شان در برابر آسیب هایی چون نابرابری های سیاسی، اجتماعی، حقوقی، خشونت، فشار روانی و سوء استفاده ی جنسی قرار می گیرند که ناشی از عواملی چون سوگیری های جنسیتی در جوامع مردسالار، سنت های نادرست و مشکلات روانی فردی است. در این چارچوب، آزارهای جنسی از نابهنجارترین و نامطلوب ترین آسیب ها است که از گونه ی کلامی آن گرفته تا فیزیکی، بانوان را در سخت ترین شرایط قرار می دهد.

امتداد دامنه ی آزارهای جنسی از خانه تا جامعه و ثابت شدن این امر که در محیط های خارج از خانه همچون محیط کار پیامد رویارویی زنان با آزارهای جنسی، ناکارآمدی و حتی رها ساختن فعالیت شغلی را به همراه دارد، موضوعی است که در این گزارش مورد بررسی قرار می گیرد تا راهکارهای جلوگیری از گسترده گی آن فراهم شود.



***تجربه های تامل برانگیز از آزار و اذیت جنسی زنان در محیط کار

همچنان که اشاره شد از جمله موضوع های چالش برانگیز در برخی از محیط های کاری، آزار جنسی زنان و نبود امنیت روانیِ آنان در این محیط ها است و نکته ی تاسف بارتر این که نگاه برخی افراد جامعه در برابر این چالش، مجرم و مقصر دانستن قربانی است.

تصمیم تلخ بانویی جوان که در معرض رفتار ناشایست همکار مردی که در رده ی بالاتر اداری قرار داشته و به دلیل ناکامی در تغییر دادن رفتار وی مجبور به ترک محیط کار خود شده، همرنگ تجربه ی تلخ هزاران زنی است که در سکوتی معنا دار، به دست خود ترمز رشد و ترقی را می کشند و به کنج خانه پناه می برند؛ زنانی که جوهره ی وجودیشان با فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی بیگانه نیست و می توانند دوشادوش مردان در عرصه های گوناگون جامعه گام بردارند و در پاره یی موارد از آنان پیشی گیرند؛ چالشی که بر بسیاری از کشورهای جهان سایه گسترانده و بر پایه ی گزارش های سازمان بین المللی کار، بین 40 تا 50 درصد از زنان در کشورهای عضو اتحادیه ی اروپا در محیط کار خود تجربه هایی از آزار و اذیت جنسی و شکل هایی از خشونت جنسی داشته اند. در کشورهای آسیایی این آمار بین 30 تا 40 درصد بوده است.

هر چند باید در نظر داشت موضوع خشونت علیه زنان در محیط کار از جمله مسایلی است که دست یافتن به آمارهای دقیق در زمینه ی آن با دشواری های فراوانی روبرو است و برخی ناظران همین تفاوت آماری را ناشی از تفاوت شمار زنان حاضر در حوزه ی اشتغال کشورهای اروپایی و آسیایی و نیز پنهان ماندن آزارهای یاد شده در جوامع سنتی تر دانسته اند.

«مجید ابهری» آسیب شناس اجتماعی در این باره معتقد است 60 درصد از زنان شاغل کشورمان مورد آزارهای جسمی و روانی قرار می گیرند. وی در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، علت آن ناهنجاری های گفتاری یا فیزیکی با پس زمینه ی سوگیری جنسیتی نسبت به زنان در محیط کار را ضعف باورهای دینی و ارزش های اخلاقی و کمرنگ بودن فرهنگ تعاون و همدلی عنوان کرد.



***سکوت زنان، هیزمی بر آتش آزار جنسی در محل کار

در دهه های گذشته به دنبال حضور روزافزون زنان در محیط های کاری، ترکیب جنسیتی نیروهای شاغل در بخش های گوناگون صنعتی، کشاورزی، اداری و خدماتی بیشتر کشورهای جهان دستخوش تغییرهای زیادی شد اما همچنان مشکلاتی نظیر حقوق کمتر زنان، تبعیض های جنسیتی، سوء استفاده ها و آزارهای جنسی و موانع پیش روی ترقی شغلی آنان پابرجا ماند.

در چارچوب آسیب های سوگیری های جنسیتی، قربانیان آزارهای جنسی از برقراری ارتباط های خصوصی و عمومی با آزارگران خود پرهیز می کنند و با غیبت یا تاخیر در محل کار خود حاضر می شوند. چنین شرایطی به کاهش بازده عملکرد حرفه یی، بروز مانع در ارتقای شغلی و کاهش حقوق دریافتی می انجامد. در این پیوند و به طور معمول حیا، ترس از بی آبرویی و متهم شدن یا هراسِ از دست دادن شغل، عامل سکوت زنان در برابر این نوع آزارها در محیط کاری است. به عبارتی، بسیاری از آنان در مواجهه با مزاحمت در محیط کار در بیشتر موارد شیوه هایی همچون پوشاندن آزارها، در پی گرفتن رفتار سرد با فرد آزارگر و کناره گیری از کار را پیش می گیرند.

در این باره مجید ابهری هم معتقد است: علت افزایش این نوع ناهنجاری ها در محیط کار، سکوت زنان در مقابل فرد خاطی است. به عبارتی نوع واکنش شمار قابل توجهی از بانوان به طور ناخواسته موجب تداوم و تشدید این گونه رفتارها می شوند. شاید ترس از آبرو، تهمت و محروم شدن از درآمد اصلی ترین دلیل سکوت زنان شاغل باشد. این در صورتی است که بارها مشاهده شده اگر زنان در این گونه موارد عکس العمل قانونی و اداری نشان دهند فرد خاطی تنبیه و این حرکت متوقف می شود. البته این موضوع به مدیریت عالی سازمان ها و روش های تنظیم روابط در اداره ها بستگی دارد.

وی آثار آزارهای جسمی و روحی زنان شاغل را یکی از اصلی ترین دلایل گریز آنان از محیط کار دانست و افزود: آزارهای جسمی در محیط کار، دشواری شرایط کار، فاصله از منزل و مشکلات موجود در ایفای وظایف مادری و همسری باعث شده بسیاری از بانوان متخصص و تحصیل کرده با توجه به شرایط یاد شده، از اشتغال صرف نظر کنند.



***از شکست سکوت تا مهار آزارهای روحی و روانی

بالا رفتن کارایی زنان در گرو ایجاد فضای امن به دست خود زنان، موضوعی بود که از نگاه «فخر السادات محتشمی پور» فعال حقوق زنان هم مطرح شد که بخشی از این فضا سازی بر عهده ی خود زنان و اراده ی آنان و بخشی دیگر بر دوش کارفرما است.

این فعال حقوق زنان در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا، فرهنگ سازی و آموزش رعایت حقوق افراد از همان ابتدای کودکی را یکی از ضرورت های نادیده گرفته شده در جامعه ی ما دانست و گفت: در فرهنگ سنتی ما متاسفانه هنوز این باور وجود دارد که حق همیشه با آقایان است و اگر خانمی شکایت کند در معرض قضاوت های نادرست قرار می گیرد. این در حالی است که در جوامع پیشرفته با فرهنگ سازی و آموزش نظام مند، بحث خشونت و آزار روحی روانی در حال حل شدن است.

«فاطمه راکعی» نماینده ی پیشین مجلس و صاحبنظر در مسایل زنان و خانواده هم در این مورد معتقد است که زنان مسوول هستند مانند مردان در برابر هرگونه مشکل روانی و مشکل آفرینی دیگران لب به شکایت گشایند. او نیز در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا گفت: زنی که کار می کند باید آنقدر شناخت، شعور و آگاهی داشته باشد که اجازه ندهد کسی پا به حریم خصوصی وی بگذارد. زنان باید بتوانند از حقوق شخصیتی و انسانی و نیز شرافت خود دفاع کنند. فرقی نمی کند بانوان چه کارگر و چه مدرس دانشگاه باید بتوانند از ابتدایی ترین حقوق انسانی خود در محیط کار دفاع کند و اگر نتوانند، به طور حتم آمادگی حضور در جامعه را ندارند.

راکعی افزود: زنان ما دیگر زنان صدسال پیش نیستند که نتوانند از خود دفاع کنند. رسیدن به آن خودباوری که من می توانم مشکلات محیط خارج از خانه را حل کنم، کمک شایانی به حضور بیشتر زنان در جامعه می کند. زنان باید در برابر هرگونه تجاوز به حریم خصوصی یا اهانت از خود دفاع کنند و اجازه ی تکرار آزارها و آسیب ها را ندهند.

این نماینده ی پیشین مجلس و مدرس دانشگاه، وظیفه ی ایجاد فضای سالم و به دور از هرگونه ناامنی را بر عهده ی دولت دانست و گفت: مسوولان در حوزه های اداری و محیط های کاری، با اعمال قوانین و ضوابط اداری متناسب باید در مهیاسازی این فضا تلاش کنند و با افراد خاطی و خدشه دار کننده ی سلامت محیط کار طبق ضوابط رفتار کنند. این در حالی است که متاسفانه عده یی در نهادهای دولتی و رسانه صرفا رفتار و پوشش زنان را کنترل می کنند و کاری به آقایان ندارند.

این صاحبنظر مسایل زنان و خانواده، درباره ی ایده ی ایجاد فضای تفکیک جنسیتی با هدف فراهم ساختن محیط کار سالم برای زنان هم گفت: من این سوال را مطرح می کنم که مگر زنان جامعه ی ما رشید نیستند یا نمی دانند چکار کنند که نیاز به حمایت از طرف دیگران داشته باشند؟ بر همین اساس، به هیچ وجه با طرح تفکیک جنسیتی موافق نیستم و آن را توهین به شعور زنان و مردان، به اعتقاداتشان و به روش زندگی اجتماعی آنان می دانم.

در برابر این نظر، ابهری آسیب شناس و رفتارشناس اجتماعی، تفکیک جنسیتی را یکی از راه های ایمن سازی فضای شغلی زنان و بازگشت آنان به محیط کار دانست و تاکید کرد تفکیک محیطی بهترین روش برای ایمن سازی جامعه ی اشتغال برای بانوان است چرا که هم زنان از نظر فکری در یک محیط زنانه آسوده تر هستند و هم از روابط غیر منطقی جلوگیری می شود. از نگاه رفتارشناسی هم نمی توان همه ی افراد شاغل از زنان و مردان را مبرا از اشتباه دانست بنابراین سالم سازی محیط کار کمک موثری به افزایش کارایی و رشد اقتصادی و فرهنگی خواهد کرد و هیچ ارتباطی با نگاه های مردسالارانه یا فمینسیتی ندارد.

این آسیب شناس اجتماعی در ادامه افزود: در موارد بیشماری، زنان به دلیل وجود فرزند و مسایل درون خانوادگی محیط اشتغال را ترک می کنند و به اداره ی خانواده می پردازند. در این جا جامعه از نیروی کار و زن از درآمد محروم می شود. این در حالی است که اگر مراکز نگهداری فرزندان در کنار سازمان ها ایجاد شود و دورکاری به عنوان یک فرهنگ اداری مورد مطالعه و اقدام قرار گیرد می توان امیدوار بود که جامعه از نیروی تخصصی و فکری زنان به شکل بیشینه بهره مند شود.



*** راهکارهای دولت برای هموار سازی مسیر ترقی زنان

بایسته های ارتقای ضریب سلامت محیط کار زنان، زمینه سازی حضور و مشارکت بیشتر زنان در عرصه های گوناگون، ایجاد امنیت شغلی و رفع موانع ارتقای نظام مند آنان در سلسله مراتب اداره ها و سازمان ها، «شهیندخت مولاوردی» معاون رییس جمهوری در امور زنان و خانواده را برآن داشت تا در نخستین همایش ملی ارتقای سلامت زنان در محیط کار با موضوع سالم سازی فضای کاری و تفکیک جنسیتی که آبان ماه سال جاری برگزار شد، به بیان دیدگاه ها و برنامه های مورد نظر خود بپردازد؛ دستورکارهایی در راستای سالم سازی محیط کاری به طوری که کارکنان زن و مرد همانند 2 انسان در کنار یکدیگر یاد بگیرند که محیط کار، محیط کار است و زندگی خصوصی، زندگی خصوصی و این تفاوت ها و حریم ها را برای خودشان قایل باشند.

در این همایش، معاون رییس جمهوری از دوره های آموزشی ضمن خدمت برای زنان و مردان شاغل در حوزه ی سلامت و بهداشت با عنوان طرح «سبا» و «سما» با هدف آشنایی با سبک زندگی سالم خبر داد و اعلام کرد: هدف از این دوره های آموزشی آشنایی با روش های خودارزیابی و برنامه ریزی برای بهبود سبک زندگی و همچنین راهنمای خودمراقبتی برای ارتقا سلامت روانی است که اقدام های اولیه ی آن از سوی معاونت امور زنان و خانواده و با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در قالب پیشنهاد به معاونت توسعه ی مدیریت و سرمایه انسانی رییس جمهور انجام پذیرفته است.



***پایان سخن

ورای این امر که از کدام راهکار برای ایمن سازی محیط کار زنان بهره گرفته شود، فراهم کردن محیطی امن، سالم و پاکسازی آن از آسیب های برآمده از سوگیری های جنسیتی و به طور ویژه آزارهای جنسی ضرورتی است که باید مورد توجه مسوولان حوزه های مرتبط قرار گیرد. به این ترتیب، جامعه محیطی مهیا برای نقش آفرینی بانوانی خواهد شد که نیمی از سرمایه های انسانی و ظرفیت تولید و ارایه ی اندیشه، ایده، فناوری، کالا ، خدمات را در دست دارند.

درواقع باید گفت، زنان شاغل اگر دریابند کارفرما به خواست های آنان احترام می گذارد و ایجاد فضای امن و به دور از هرگونه آزار های روحی و روانی را در دستور کار خود قرار داده است با حساسیت بیشتری به سرنوشت بنگاه فعالیت حرفه یی خود می نگرند و اهمیت بیشتری برای آن در نظر می گیرند. یکی از نمود های احترام کارفرما به خواست بانوان شاغل اقدام هایی نظیر ایجاد مراکز نگهداری از کودکان است که می تواند به افزایش بهره وری شغلی زنان بیانجامد. در نگاهی گسترده و عمیق تر به مسایل شغلی می توان زمینه ی بهبود عملکرد کارکنان را فراهم کرد اما بنا به گفته ی کارشناسان اجتماعی، بسیاری از این عوامل افزایش بهره وری در گروی اعلام تقاضا و بیان آشکار خواسته ی زنان است.




ایرنا