دختران و پسران نوجوان چگونه بالغ می‌شوند؟

بلوغ دختران حول و حوش 11 ـ 10 سالگی شروع‌و‌تا 17 ـ 15 سالگی تکمیل می‌شود. در پسران هم از‌13 ـ 12‌سالگی شروع و تا 18 ـ 16‌سالگی کامل می‌شود. منظور از بلوغ، دو فرآیند بروز صفات ثانویه جنسی و شروع قدرت باروری در پسر و دختر است. بلوغ دخترها تقریبا چهار سال بعد از شروع اولین صفات ثانویه جنسی و در پسرها شش سال بعد از اولین صفات ثانویه جنسی تکمیل می‌شود. مراحل بلوغ در هر دو جنس تفاوت‌هایی دارد که جداگانه به آن می‌پردازیم.

مراحل بلوغ در پسرها

بلوغ جنسی پسرها با ترشح هورمونی به نام تستوسترون از بیضه‌ها شروع می‌شود. در پسرهایی که به دلیل هر بیماری، ترشح تستوسترون از بیضه را ندارند علائم صفات ثانویه جنسی در آنها مشاهده نخواهد شد. بنابراین والدین باید منتظر شروع یکی از صفات ثانویه جنسی باشند و اگر این صفت مشاهده نشد خیلی زود به پزشک مراجعه کنند.

بیضه‌ها: اولین علامت شروع بلوغ در پسرها، بزرگ‌شدن بیضه‌هاست. حجم بیضه پسر قبل از بلوغ حدود 5‌/‌1 تا 2 سانتی‌متر است؛ ولی با شروع بلوغ اندازه و حجم آن افزایش می‌یابد و تا شش سال بعد به اندازه طبیعی خود می‌رسد. رشد بموقع این عضو برای ادامه حیات جنسی مرد ضروری است و والدین باید نسبت به این موضوع هوشیار باشند؛ چون غفلت از این موضوع باعث تولید نشدن تستوسترون و نبود اسپرم خواهد شد.

رشد موهای بدن: مرحله بعدی رویش موهای بدن تحت تاثیر هورمون تستوسترون است. البته رشد موها در هر قسمتی الگوی خاصی دارد. موها ابتدا در زیر بغل رشد می‌کنند و بعد در ناحیه عانه، لب فوقانی، سینه و در نهایت در صورت انتشار می‌یابد. مقدار موی بدن در مردان متفاوت است. بعضی از مردان ممکن است خیلی پرمو باشند و بعضی دیگر هم کم‌مو. کمی و زیادی موی بدن نشانه مشکل در بلوغ جنسی نیست. البته بعضی از مردان تا ده سال بعد از بلوغ هنوز رویش موهای صورت‌شان کامل نمی‌شود؛ ولی اغلب اوقات با گذشت زمان موهای صورت تیره و ضخیم‌تر می‌شوند. تستوسترون در بعضی از مردان ممکن است باعث طاسی سر شود. افزایش هورمون در زنان نیز باعث رشد زیاد موی بدن و ریزش موی سر خواهد شد.

تغییر در تارهای صوتی حنجره: تارهای صوتی پسرها با شروع بلوغ ضخیم و باعث کلفتی صدا می‌شود. افزایش حجم طناب‌های صوتی در جنس زن نیز دیده می‌شود، ولی افزایش حجم در زن‌ها بسیار ناچیز است. بلوغ صدا معمولا قبل از تکمیل رشدی موهای صورت است.

عضلانی شدن بدن: پسرها در پایان بلوغ بدنی عضلانی می‌شوند و استخوان‌های بزرگ‌تر و سنگین‌تری دارند. شانه‌ها، استخوان‌های آرواره و پیشانی بزرگ می‌شود. تکمیل رشد عضلانی در پایان دوره بلوغ است و با تقویت آن ادامه می‌یابد. عضلات مردان فقط تحت تاثیر تستوسترون رشد می‌کنند. به همین دلیل است که بدنسازان با استفاده از ترکیبات هورمونی می‌توانند عضلات خود را تقویت کنند. البته هورمون اضافی در بدن عوارض جبران‌ناپذیری مانند عقیمی دارد.‌

بوی بدن و بروز جوش‌های صورت: با شروع بلوغ، تغییراتی در عرق پسرها به وجود می‌آید. همچنین در هر دو جنس شاهد فعالیت غدد چربی در پوست هستیم که باعث بروز جوش جلدی می‌شود. بسیاری از جوانان با این جوش‌ها کنار نمی‌آیند و برای درمان آن راه‌های مختلفی به کار می‌گیرند؛ اما معمولا بعد از دوران بلوغ، البته بجز در موارد نادر، مقدار این جوش‌ها خیلی کم خواهد شد.

بلوغ در دخترها

بلوغ دخترها نیز مراحل مختلفی دارد. آنچه باعث بروز صفات ثانویه جنسی می‌شود هورمون مهمی به نام استرادیول است که از تخمدان‌ها ترشح می‌شود. البته این هورمون علاوه بر صفات ثانویه جنسی نقش بستن زودهنگام سطوح رشدی استخوانی را هم به عهده دارد. به همین دلیل در دخترانی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند، هورمون استرادیول موجود در خون باعث زود بسته شدن سطوح استخوانی و کوتاه‌قدی دختر خواهد شد. ولی هورمون تستوسترون در بدن مردان چنین نقشی ندارد. به همین دلیل است که رشد قدی در پسرها بیشتر از دخترهاست؛ البته رشد قدی در پسرها آهسته‌تر و طولانی‌تر است.

جوانه‌زدن پستان‌ها: اولین علامت صفات ثانویه جنسی در دخترها جوانه‌زدن پستان‌هاست که به شکل توده‌ای کوچک در زیر نوک پستان است. تقریبا یک سال طول می‌کشد که شکل ظاهری سینه به شکل سینه طبیعی تبدیل شود.

رشد مو در دخترها: علامت بعدی صفات ثانویه جنسی در دخترها رویش موهای ناحیه زهار است. البته ممکن است این وضع قبل از رویش سینه‌‌ها رخ دهد که جای نگرانی ندارد.

رشد اجزای تناسلی: رحم، تخمدان‌ها و واژن اندام جنسی زنان محسوب می‌شوند که تحت تاثیر هورمون زنانه شروع به رشد می‌کنند. رشد این اندام‌ها تقریبا دو سال بعد از رشد سینه‌ها آغاز می‌شود. این دوره مصادف است با ترشح ماده سفید از واژن و تخمک‌گذاری در تخمدان‌ها. ترشحات ممکن است باعث نگرانی در دختران جوان شود. این ترشحات طبیعی است و از غدد داخل واژن به بیرون می‌ریزد.

شروع عادت ماهانه: تقریبا دو سال بعد از بلوغ، اولین عادت ماهانه رخ می‌دهد. در دو ،سه‌سال اول، فواصل بین دو عادت ماهانه و مقدار خونریزی متغیر است؛ ولی این نیز جای نگرانی ندارد. چون ابتدای کارِ تخمدان‌هاست و هنوز نظمی در کار آن وجود ندارد و ممکن است تخمک‌گذاری بموقع انجام نشود (عدم تخمک‌گذاری مسئول بی‌نظمی‌های قاعدگی است). به همین دلیل هم در دخترانی که خیلی زود ازدواج می‌کنند شاهد ناباروری هستیم که اغلب بدون دخالت‌های پزشکی و با افزایشِ سن، قابلیت باروری شکل می‌گیرد.

انباشت چربی در بدن: درصد چربی در بدن دختران بیشتر از پسرهاست. انباشت چربی در بدن دخترها در لگن، ران‌ها، سینه‌ها، بازوها و ناحیه عانه است. تجمع چربی یا دیگر صفات ثانویه جنسی در بدن زنان با یکدیگر تفاوت دارد و تا حدود زیادی به ژنتیک، محیط، نحوه تغذیه و سبک زندگی و... آنها بستگی دارد.

دکتر محمدرضا صفری‌نژاد - متخصص جراحی بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری

جام جم سرا