شفا آنلاين -آهن یک ماده مغذی اساسی و جز ضروری از پروتئین های حمل کننده اکسیژن در بدن است. این پروتئین ها عمدتا در سلول های خونی و به میزان کمتر در عضلات وجود دارند. همچنین بسیاری از آنزیم های موجود در بدن برای عملکردهای متفاوت بیوشیمیایی مورد نیاز هستند. به علاوه ذخایری از آهن در برخی پروتئین های خاص وجود دارد که در زمان نیاز می توانند آن را به خون آزاد کنند.
کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن برای مدت های طولانی از مهم ترین کمبودهای تغذیه ای در دنیا بود و بروز آنمی و عوارض مرتبط با آن از نگرانی های شایع به ویژه در کودکان بود. کمبود آهن می تواند منجر به طیف وسیعی از علائم از خستگی و ضعف گرفته تا افزایش خطر عفونت و بالا رفتن ضربان قلب شود. اگرچه در کشوری مثل ایران هنوز آنمی در گروه های مختلف سنی و فیزیولوژیک مانند کودکان ، زنان در سنین باروری ، زنان باردار و ... وجود دارد ، امروزه توجهات بیشتر به بعد مقابل این مساله یعنی افزایش آهن بدن معطوف شده است. در واقع دیده شده است که افزایش آهن بدن می تواند با تجمع در ارگان های داخلی مانند کبد ، قلب و پانکراس منجر به تخریب آنها و افزایش خطر بروز دیابت، حمله قلبی ، سرطان و ... به ویژه در افراد مسن تر شود. البته این ارتباطات هنوز به طور قطع تائید نشده اند ولی شواهد موجود احتمال اثر افزایش آهن را در این اختلالات را نشان می دهند. به عنوان مثال نتایج مطالعات طولانی مدت در جمعیت های زیاد، نشان داده اند افراد با بیشترین ذخایر آهن بدن دارای خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت در مقایسه با افراد با سطوح کمتر هستند. همچنین دیده شده است بروز بیماری های قلبی در زنان با توقف قاعدگی به علت افزایش میزان آهن در خون ، به طور قابل توجهی افزایش می یابد.
علت اصلی این اثرات آهن این است که آهن اضافه در بدن با افزایش تشکیل رادیکال های آزاد در بدن همراه است. این مولکول های ناپایدار در بدن ، می توانند باعث آسیب های متعدد در ساختار و عملکرد ارگان های مختلف مانند رگ های تامین کننده خون برای قلب شوند.
کمبود آهن در مردان در تمام طول زندگی و در زنان پس از یائسگی نادر است. زنان در دوران قاعدگی به علت از دست دادن منظم آهن طی خونریزی ها با مشکل افزایش آهن بدن و عوارض آن مواجه نیستند؛ اما پس از یائسگی احتمال افزایش ذخایر آهن در آنها وجود دارد. با توجه به اینکه جامعه ما غالبا با مشکل کم خونی مواجه بوده و افراد به ویژه زنان سال ها به مصرف مکمل آهن تشویق شده اند ، باید توجه داشت به افراد آگاهی لازم در زمینه عدم نیاز به استفاده از مکمل آهن و حتی مضرات احتمالی آن در این شرایط داده شود، تا از مصرف غیر ضروری مکمل آهن خودداری کنند. البته حذف منابع غنی آهن مانند گوشت ها از برنامه غذایی به طور کامل توصیه نمی شود ، بلکه استفاده از راهنماهای غذایی برای انتخاب متناسب و متعادل مواد غذایی نیاز است و همچنین راهکارهایی مانند اهدا منظم خون می تواند در پیشگیری از افزایش آهن بدن در آنها موثر باشد.
دکتر مهدی شادنوش
متخصص تغذیه بالینی و رزیم درمانیmshadnoush@gmail.com
نظرشما
آخرین اخبار