دارو‌های گیاهی در مواردی برای کاهش علائم وازوموتور مانند سرد و گرم شدن یا تنظیم خلقیات به کار برده می‌شوند
شفا آنلاین>سلامت جنسی>یائسگی مرحله‌ای از زندگی است که همه زنان آن را در میانسالی تجربه می‌کنند. این دوران زن را به لحاظ فیزیولوژیکی و روانی دچار بحران‌های عمیقی می‌کند.به گزارش شفا آنلاین: معنای واژه یائسگی در زبان انگلیسی خبر از قطع یک مرحله کلافه کننده در زندگی می‌دهد. واژه menopause (یائسگی) از ترکیب دو واژه menstruation (قاعدگی) و pause (بند آمدن و قطع شدن) شکل گرفته است. این معنی نشان از ورود زن به یک مرحله جدید دارد و به خودی خود فاقد جنبه توصیفی مشخص برای حالتی است که زن به خود می‌گیرد یا باید بگیرد.
در مقابل در زبان فارسی، این حالت بدنی در زنان، در هیئتی مُعرب، به صفت فاعلی بدل شده و تکلیف زن را معلوم کرده است. واژه یائس پیش از هر چیز بار توصیفی یاس و ناامیدی به واسطه نابارور شدن، پا به سن گذاشتن، و جوانی از دست رفته را به سوگ نشستن دارد. گذشته از رویکرد سنتی و نگاه مردسالارانه‌ای که باب شدن این واژه معلول آن است، بار معنایی آن برای زنان فارسی زبان امروز توابع روان شناختی دارد.
یائسگی مرحله‌ای از زندگی است که همه زنان آن را در میانسالی تجربه می‌کنند. این دوران زن را به لحاظ فیزیولوژیکی و روانی دچار بحران‌های عمیقی می‌کند. اما اگر او با علم روز همراه شود و سوار بر مرکب دانش پا به این عرصه بگذارد، به طور قطع علاوه بر حفظ سلامت جسمانی، قادر به حفظ سلامت روان خود نیز خواهد بود. اینکه دوران یائسگی چیست و چگونه می‌توان آن را مدیریت کرد و در صورت طی شدن این دوران به روش سنتی و بدون مراجعه به پزشک، چه عواقبی در انتظار زن خواهد بود، موضوع گفت و گویی است که با دکتر ابوطالب صارمی، متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص ناباروری، انجام داده ایم.
بلوغ در زنان چگونه رخ می‌دهد؟
دستگاه تولید مثل زن شامل مهبل و رحم و تخمدان هاست و پستان‌ها نیز متاثر از فرایند تولید مثل هستند. زمانی که این مجموعه فعالیتشان را شروع می‌کنند، آغاز دوره بلوغ است. اولین علامت بلوغ بزرگ شدن استخوان لگن دختر خانم هاست که اغلب به آن توجه نمی‌شود. دومین علامت جوانه زدن پستان و سومین علامت رشد مو‌های زهار است. پاسخ این پرسش که چگونه بلوغ شروع می‌شود، مانند داستان مرغ و تخم مرغ است که اول مرغ به وجود آمد یا تخم مرغ؟ یعنی اینکه شروع بلوغ ریشه فیزیولوژیک دارد یا ذهنی محل بحث است.
از نظر فیزیولوژیک می‌دانیم که بر اثر بلوغ، کورتکس مغز فرمان‌هایی برای غده هیپوتالاموس مغز صادر می‌کند و از آنجا دستورالعملی به هیپوفیز که تولیدکننده هورمون‌های محرک تخمدان است و در قاعده مغز قرار دارد ارسال می‌شود. سپس هیپوفیز دو هورمون به نام FSH و LH را که ماده اولیه تولید هورمون زنانه یا همان «استروژن» است ترشح می‌کند.
استروژن از تخمدان و سلول‌های دور تخمک ترشح می‌شود. مکانیسم تولید استروژن بسیار پیچیده و شگفت انگیز است. در واقع، برای تولید هورمون استروژن به میزان کافی، چندین دستگاه بدن باید با هم همکاری داشته باشند و هماهنگ کار کنند.
منظور از کافی مقداری است که نیاز قسمت‌های گوناگون بدن مانند پستان، پوست، دستگاه گوارش، دستگاه عصبی که مسئول تنظیم خلقیات یا رفتار است، دستگاه تولید مثل، و از همه مهم‌تر بافت استخوانی را تامین کند؛ بنابراین در صورتی که تولید بیشتر یا کمتر از حد نیاز باشد، مشکلاتی برای فرد ایجاد خواهدشد، مثل خونریزی، اشکالات گوارشی و حتی سرطان.
تخمک‌ها که از دوران جنینی در دختران شکل می‌گیرند در دوران بلوغ چه تغییراتی می‌کنند؟
همان طور که اشاره کردید، در دوران جنینی چند میلیون تخمک در داخل تخمدان به وجود می‌آید. به هنگام تولد، این تعداد به حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تقلیل پیدا می‌کند و در شروع بلوغ به ۴۰ هزار می‌رسد که اگر قدرت باروری را از سن ۱۶ تا ۴۰ یا ۴۲ سالگی در نظر بگیریم، این تعداد برای این مقطع زمانی کافی است.
در هر ماه تعدادی از این ذخیره، یعنی حدود ۴۰ تا ۶۰ عدد آن شروع به رشد می‌کند و در نهایت قوی‌ترین و بهترین آن‌ها که یک یا دو تخمک است از تخمدان رها می‌شود و در انتهای لوله فالوپ قرار می‌گیرد و سپس به داخل لوله هدایت و باعث تخمک گذاری می‌شود. بقیه تخمک‌ها نیز دچار استحاله می‌شوند و از بین می‌روند.
در شروع بلوغ و تولید هورمون زنانه (استروژن)، تخمدان‌ها و دستگاه‌ها و سلول‌های مختلف بدن دخیل هستند. بدین معنا که قبل از تولید استروژن از مولکول کلسترول، ابتدا پیش هورمون مردانه (آندروستدیون) که ماده اولیه مورد نیاز برای تولید استروژن است ترشح می‌شود.
حال در صورتی که این ماده به هر دلیلی زیاد تولید شود یا جذب سلول‌های تخمدان نشود، علائم ثانویه مردانه مانند جوش صورت، پررنگی مو‌های زهار و بدن، و حتی پررنگ و ضخیم‌تر شدن مو‌های صورت و پشت لب به همراه افزایش مقدار این مو‌ها در زنان به وجود می‌آید. این حالت در شروع یائسگی هم ایجاد می‌شود و به علت انجام نشدن فرایند تخمک گذاری، میزان این هورمون در خون افزایش می‌یابد که به صورت پرمویی و جوش صورت در زنانی که در این سن قرار دارند بروز می‌کند.
عوارض دوران قبل از یائسگی قطعا شدیدتر از علائم دوران یائسگی است. درواقع، در کوتاه مدت و شروع این دوران، کاهش ترشح استروژن عوارض بسیار شدید ایجاد می‌کند و فرد دچار تغییرات فشار خون، عصبانیت، زودرنجی و افسردگی می‌شود. عارضه دیگر بروز تغییرات وازوموتور است.
به این معنا که در این دوران، سیستم اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک به درستی کار نمی‌کند و از نظم خارج می‌شود، و این امر گاهی به طور نامنظم باعث گشاد شدن و در مواردی هم تنگی عروق می‌شود که ربطی به عوامل محیطی مثل سرما و گرما ندارد. به همین دلیل این افراد گاهی در زمستان دچار تعریق می‌شوند یا در تابستان احساس سرما می‌کنند. مجموعه این عوامل آثار منفی زیادی بر مسائل خانوادگی و اجتماعی فرد به جا می‌گذارد.
اما علائم کلی یائسگی شامل بدخلقی، عصبانیت، بی حوصلگی، سوءهاضمه، جوش زدن صورت، خشکی بدن، کاهش تمایل جنسی، گرگرفتگی یا احساس سرما، تغییرات (افزایش یا کاهش) فشار خون، و بی خوابی است. در این دوران زن احساس می‌کند در حال از دست دادن طراوت و زنانگی خود است و دچار زودرنجی و افسردگی می‌شود.
مرحله قبل از یائسگی، علاوه بر تغییرات فوق، شامل نوسانات قاعدگی هم می‌شود. به این صورت که قاعدگی‌ها نامنظم می‌شود و زودتر و دیرتر رخ می‌دهد. از طرف دیگر، مقدار و مدت زمان خونریزی هم تغییر می‌کند و گاهی همراه با درد شدید و دفع لخته و در مواقعی بسیار شدید است که موجب نگرانی زنان می‌شود.
در سنین یائسگی چه تغییراتی در بدن زن رخ می‌دهد که منجر به بی نظمی در عادت ماهیانه می‌شود؟
تا تخمک گذاری برقرار است، قاعدگی هم منظم است. در شروع یائسگی این نظم از بین می‌رود. قاعدگی به شکل نامنظم وجود دارد، ولی خونریزی ناشی از تخمک گذاری نیست و به دلیل اختلالات هورمونی و کمبود میزان استروژن رخ می‌دهد به عبارتی وقتی تخمک گذاری به طور فیزیولوژیک انجام نشود، یعنی مرحله دوم بعد از آزاد شدن تخمک که همان ترشح پروژسترون است اتفاق نیفتد، بافت آندومتر برای کاشته شدن جنین احتمالی یا ایجاد قاعدگی آماده نمی‌شود و افزایش ضخامت این بافت به دلیل انجام نشدن تخمک گذاری باعث ریزش نامنظم قسمت‌هایی از آن و خونریزی می‌شود.
سن شروع بائسگی معمولا چند سالگی است؟
همان طور که بلوغ تدریجی است، یائسگی نیز روندی تدریجی دارد. خاتمه یافتن تدریجی دوران باروری زنان باعث می‌شود که آنان کم کم به تغییرات فیزیولوژیک دوران یائسگی عادت کنند. در غیر این صورت با قطع ناگهانی ترشح هورمون‌ها چه بسا اعضای بدن دچار شوک می‌شدند و عوارض مرگباری به وجود می‌آمد. در مجموع، یائسگی با خاتمه فرایند تخمک گذاری آغاز می‌شود که زمان آن در جوامع و نژاد‌های گوناگون متفاوت است.
سن یائسگی در ایران بین ۵۰ تا ۵۵ سالگی است. به طور معمول، تخمک گذاری بین ۴۰ تا ۴۵ سالگی خاتمه می‌یابد و از آن به بعد گه گاه تخمکی آزاد می‌شود. به همین دلیل شاهد حاملگی‌های اندکی در سنین حدود ۵۰ سالگی هستیم. در ۴۰ تا ۴۵ سالگی هم اگر تخمک گذاری انجام شود، به علت مناسب نبودن کیفیت تخمک ها، حاملگی موفق به ندرت مشاهده می‌شود. در صورتی که بارداری در این سنین (۴۵ به بالا) رخ دهد، احتمال آنومالی (ناهنجاری) جنین حدود ۴۰ درصد بیشتر از سایرین است.
یائسگی یک دوره بحرانی به لحاظ روانی شمرده می‌شود. دلیل بروز این بحران را در چه می‌دانید؟
کلمه یائسگی از یاس می‌آید. در حالی که اگر در جامعه در مورد یائسگی به درستی فرهنگ سازی شود، نگرش‌ها در این زمینه تغییر خواهد یافت. در حقیقت، اگر این دوران پیش از شروع مدیریت شود، مرحله‌ای از تکامل زن و دوران انتقال تجربه وی به جوان تر‌ها خواهد بود. از آنجا که زنان معمولا در سنین جوانی درگیری‌ها و نگرانی‌هایی دارند که در دوران یائسگی برطرف می‌شود، در این ایام از کیفیت زندگی بالاتری برخوردار می‌شوند. آنان دوران بلوغ را پشت سر می‌گذارند. سپس ازدواج می‌کنند و معمولا در چند سال اول، به دلیل نگرانی از باردار شدن، قرص مصرف می‌کنند و ممکن است دچار عوارضی شوند.
از سوی دیگر، اغلب اوقات به دلیل ترس از حاملگی، مسائل زناشویی برای زنان ایجاد نگرانی می‌کند تا جایی که کمتر به رضایت کامل جنسی می‌رسند. در این ایام اگر فرزندی به دنیا آورده باشند، درگیر شیردهی می‌شوند و ایفای وظایف مادری فرصتی برای رسیدگی به جسم و روان خودشان باقی نمی‌گذارد. اما در مرحله یائسگی که تخمک گذاری متوقف می‌شود، ترس از بارداری در زن از بین می‌رود و فرزند کوچکی هم در میان نیست که از مادر انرژی بگیرد؛ بنابراین دغدغه‌های زن تا حد زیادی از بین می‌رود.
از سوی دیگر وی به دلیل کسب تجربه فراوان قادر است در اجتماع نقش آفرینی کند. البته همه این‌ها مستلزم آن است که وضعیت جسمی و روانی زن مدیریت شود و وی آمادگی ورود به این مرحله از زندگی را داشته باشد. در غیر این صورت، عملا گوشه گیر می‌شود و اغلب تمایل دارد با خودش تنها باشد و خود را در خانه حبس کند و از اجتماع فاصله بگیرد.
اینجاست که واژه «یاس» مصداق پیدا می‌کند. اگر این فرهنگ را ایجاد کنیم که در این دوران، تازه شکوفایی زن آغاز می‌شود، آنگاه می‌توانیم از نیروی کار این قشر عظیم در قالب کارشناس و اهل فن بهره ببریم. به عبارت دیگر، نیروی بالقوه‌ای که با نام غلط یائسگی همچنان بالقوه مانده، تبدیل به نیروی بالفعل خواهدشد.
به فرهنگ سازی در این زمینه اشاره کردید. برای گذر از بحران یائسگی تنها اقدام فرهنگی کافی است یا اینکه زنان نیازمند مراقبتهای پزشکی هم هستند؟
برای ایجاد این نگرش در زنان ابتدا نیازمند فرهنگ سازی هستیم. اینکه زنان آگاه شوند که یائسگی دوران شکوفایی شان است و برای حفظ سلامت خود، و نیز ایفای نقش در خانواده و جامعه، لازم است برای ورود به آن آمادگی‌هایی کسب کنند، نیازمند اطلاع رسانی در این حوزه به آنان است. پس از تغییر نگرش نسبت به پدیده یائسگی، به آنان توصیه می‌کنیم که برای غربالگری‌های لازم، حتما به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند.
این غربالگری برای اطمینان از سلامت و احیانا پیشگیری از بیماری‌هایی انجام می‌گیرد که اگر دیر تشخیص داده شوند، قابل درمان نخواهند بود. غربالگری‌ها شامل بررسی سلامت دستگاه تولید مثل (رحم و تخمدان ها)، پستان، کبد، دستگاه گوارش، قلب، استخوان‌ها و دیگر اعضای حیاتی بدن است که در تامین سلامت جسم و روان نقش دارند.
غربالگری و مراقبتهای خاص این دوران از چه سنی باید آغاز شود؟
از آنجا که یائسگی یک روند تدریجی است که از ۴۰ تا ۴۵ سالگی آغاز می‌شود، بهتر است که خانم‌ها حتما از این سن به بعد مورد غربالگری قرار گیرند. نیاز به این غربالگری در سنین کمتر نیز وجود دارد، اما در سنین بالای ۴۰ سال باید با فاصله کوتاه تری انجام شود. اگر در خانواده سابقه یائسگی زودرس یا احیانا سرطان وجود داشته باشد، این تعریف عوض می‌شود و لازم است فرد هر چه زودتر مسئله را با پزشک خود در میان بگذارد. در مجموع، از زمان شروع علائم یائسگی تا یائسگی قطعی، بین ۵ تا ۱۰ سال طول می‌کشد.
سن یائسگی هم مانند سن بلوغ در مناطق جغرافیایی مختلف و در میان نژاد‌های گوناگون متفاوت است؟
در نژاد قفقازی که ما متعلق به آن هستیم، سن بلوغ بین ۱۲ تا ۱۵ سال و سن یائسگی بین ۵۰ تا ۵۵ سال است. در مناطق گرمسیر مانند افریقا که سن بلوغ ۹ سالگی است، زنان در سنین ۴۰ تا ۴۵ سالگی یائسه می‌شوند و در کشور‌های اسکاندیناوی که سن بلوغ ۱۸ سال است، زنان در سنین بالای ۵۵ سال دچار یائسگی می‌شوند.
منظور از یائسگی زودرس چیست و چه علت‌هایی دارد؟
اگر یائسگی در سنین پایین‌تر از ۴۰ سالگی رخ دهد، به آن یائسگی زودرس اطلاق می‌شود. این عارضه می‌تواند به علل ژنتیکی یا عفونی منجر به تخریب تخمدان رخ دهد. جراحی و برداشتن تخمدان‌ها نیز فرد را دچار قطع عادت ماهیانه و یائسگی می‌کند.
آیا عوامل محیطی در ابتلا به یائسگی زودرس دخیل اند؟
بله. عوامل محیطی مانند آلودگی هوا، آلودگی صوتی، استرس‌های محیطی، نوع تغذیه به خصوص فقر تغذیه ای، و سبک زندگی قطعا در بروز یائسگی زودرس دخیل اند. پس برای پیشگیری از عوارض این پدیده باید تا حد ممکن از عوامل فوق دوری کرد.
مراقبتهای پزشکی در دوران یائسگی و پس از آن شامل چه مواردی است؟
تجربه چند ساله من نشان می‌دهد که باید به کمک درمان‌های خاص و طراحی روند مشاوره و درمان در جهت ایجاد قاعدگی‌های منظم برای زنان در معرض یائسگی، وضعیتی را ایجاد کرد که حتی تا ۶۰ سالگی یا بیشتر قاعدگی داشته باشند، تا جایی که هرگز متوجه یائسگی خود نشوند. در این صورت زنان دچار عوارض یائسگی از قبیل پوکی استخوان، بیماری قلبی، خشکی بدن، لک صورت ریزش مو و دیگر عوارض ناشی از کمبود هورمون زنانه (استروژن) نمی‌شوند و احساس تحلیل رفتن نخواهند کرد.
به عوارض یائسگی ناشی از کمبود استروژن اشاره داشتید. کاهش این هورمون چگونه سبب پوکی استخوان می‌شود؟
از آنجا که برای ساخت و ساز وجود هورمون و کلسیم و ویتامین D لازم است و بستر استخوانی را استروژن تامین می‌کند، در صورت کاهش هورمون استروژن، بافت استخوانی تحلیل می‌رود و استخوان شروع به پوک شدن و درد شدید می‌کند و در نهایت ممکن است با کوچک‌ترین ضربه‌ای بشکند. این امر با توجه به اینکه می‌تواند منجر به زمین گیر شدن فرد شود، یکی از مسائل مهم زندگی زنان به شمار می‌رود.
از طرف دیگر، با توجه به کمبود ویتامین D در برخی کشور‌ها از جمله کشور ما، امکان بروز پوکی استخوان در زنانی که کمتر نور خورشید دریافت می‌کنند افزایش می‌یابد. نور خورشید منبع تامین ویتامین D است. افزایش سن نیز از دیگر علل پوکی استخوان به شمار می‌رود. در بدن همه ما به طور طبیعی ماده‌ای به نام آپومورفین ترشح می‌شود که ده برابر از مورفین قوی‌تر است.
کاهش تولید استروژن سبب می‌شود که در سنین بالاتر حرکت عضلات و مفاصل با درد همراه شود و این درد تسکین پیدا نکند. برای مقابله با این کاهش هورمون، علاوه بر مصرف دارو‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن، ورزش نیز توصیه می‌شود. ورزش سبب افزایش ترشح آندورفین در بدن می‌شود که نوعی مورفین طبیعی است و کاهش درد را در بدن به همراه دارد.
کاهش هورمون استروژن چه پیامد‌های دیگری دارد؟
از آنجا که استروژن باعث بهبود عملکرد قلب و عروق می‌شود، در صورتی که خانم‌ها در دوران یائسگی این هورمون را دریافت نکنند، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی در آنان افزایش می‌یابد. دستگاه گوارش همنیاز به استروژن دارد. اغلب زنانی که استروژن استفاده نمی‌کنند دچار نفخ شدید می‌شوند. خشکی دستگاه تناسلی نیز از دیگر پیامد‌های کاهش استروژن است که مقاربت دردناک را به دنبال دارد. به همین دلیل زنان یائسه معمولا از عمل زناشویی واهمه دارند.
از دیگر پیامد‌های کاهش ترشح استروژن افزایش احتمال ابتلا به سرطان رحم و سرطان آندومتر است. همچنین مقالاتی منتشر شده که در آن‌ها بر نقش استروژن در جلوگیری از ابتلا به آلزایمر و زوال عقل و تاثیر کاهش ترشح این هورمون در کاهش عملکرد کورتکس مغز تاکید شده است.
هورمون‌هایی که برای ایجاد قاعدگی در افراد یائسه تجویز می‌شوند چه عملکردی دارند؟
برای این زنان معمولا دو هورمون استروژن و پروژسترون تجویز می‌شود. همان طور که اشاره شد، استروژن هورمون زنانه است که در پیشگیری از عوارض پیری کاربرد دارد. هورمون پروژسترون سبب می‌شود که سلول‌های آندومتر (بافت تشکیل شده در رحم در طی چرخه قاعدگی که با ریزش آن در هر ماه، قاعدگی اتفاق می‌افتد) با کمک دارو، تقلیدی از فیزیولوژی دستگاه تولید مثل را داشته باشند.
پس در صورتی که برای زنی فقط هورمون استروژن- بدون پروژسترون- تجویز شود، علاوه بر احتمال لکه بینی و خونریزی‌های نامرتب، احتمال اینکه تغییرات ناشی از استروژن در او تبدیل به سرطان آندومتر بشود افزایش می‌یابد؛ بنابراین اگر در کنار استروژن، پروژسترون هم تجویز شود، به دلیل تقلید از روند فیزیولوژی، رحم در معرض خطر قرار نمی‌گیرد و هورمون استروژن مورد نیاز بدن هم بدون دغدغه تامین می‌شود. اما در صورتی که رحم فرد برداشته شده باشد، نیازی به تجویز پروژسترون نیست. اگر هورمون درمانی قبل از شروع یائسگی و برای تنظیم قاعدگی آغاز شود، طبیعی است که قاعدگی می‌تواند تا ۶۰ سالگی هم ادامه یابد.
زمانی هم می‌رسد که به دلیل افزایش سن، گیرنده‌های سلول‌های آندومتر پاسخ نخواهند داد و خونریزی ایجاد نمی‌شود یا به حداقل تقلیل می‌یابد. در صورت قطع کامل خونریزی، می‌توان پروژسترون را از رژیم درمانی قطع کرد.
اما اگر خانمی مایل به قاعده شدن تا این سن نباشد و خواستار قطع قاعدگی بدون عمل جراحی خارج کردن رحم یا سوزاندن آندومتر شود، می‌توان تجویز دارو را به گونه‌ای مدیریت کرد که قاعدگی به تدریج و به همان حدود سن طبیعی یائسگی محدود شود. البته بار‌ها دیده شده که خانم‌ها با قطع قاعدگی احساس خلا و کمبود پیدا کرده اند که در این موارد توصیه می‌شود قبل از آنکه تصمیم زن اجرا شود، مشاوره روان پزشکی انجام گیرد.
هورمون درمانی احتمال ابتلا به سرطان را افزایش نمی‌دهد؟
برخلاف باور مردم، به نظر من فواید جایگزینی هورمون استروژن در شروع یائسگی که ترشح آن کم شده یا به صورت ناقص در بدن تولید می‌شود از ضررش بیشتر است. در اینکه استروژن باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان پستان می‌شود غلو شده است. به لحاظ آماری، احتمال بروز سرطان پستان در زنان ۱۱ درصد برآورد شده است و هورمون‌های استروژن تنها باعث افزایش دو درصدی این آمار می‌شود، یعنی ۱۱ درصد به ۱۳ درصد افزایش می‌یابد.
هرچند که این آمار هم قابل تفسیر است و به دلیل آنکه جمعیت کافی در آن مورد مطالعه قرار نگرفته اند، جای انتقاد بسیاری دارد. از طرفی حتی اگر بپذیریم که استروژن دو درصد خطر سرطان پستان را افزایش می‌دهد، نباید این نکته را هم فراموش کنیم که خودداری از تجویز استروژن باعث عوارض گوناگونی از جمله کاهش کیفیت زندگی می‌شود که در برخی موارد از ابتلا به سرطان پستان هم وخیم‌تر خواهد بود. البته به کسانی که هورمون درمانی می‌کنند توصیه می‌شود حتما بررسی پستان را جدی بگیرند و هر شش ماه یک بار غربالگری شوند.
هورمون درمانی را برای همه زنان یائسه تجویز می‌کنید؟
خیر. افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن از قبیل ام اس، بیماری‌های کبدی، زخم معده، واریس، گلوکوم (آب سیاه چشم)، و فشار خون بالا، و همچنین اشخاص معتاد و الکلی و سیگاری گزینه‌های خوبی برای هورمون درمانی به شمار نمی‌روند. این گروه پیش از اقدام به هورمون درمانی باید با پزشک مشورت کنند. حتی چه بسا هورمون برای برخی افراد سم باشد. مثلا برای کسی که سرطان دارد نباید استروژن تجویز کرد.
پیش از شروع هورمون درمانی، ابتلا به چه بیماری‌هایی در زنان باید بررسی شود؟ و عوارض هورمون درمانی در زنان به چه شکل‌هایی بروز می‌یابد؟
پس از گرفتن شرح حال و سوابق خانوادگی و ارثی هر فرد و آگاهی از چگونگی عملکرد دستگاه‌های بدن، داروی متناسب با وضعیت وی تجویز می‌شود. مدت درمان را پزشک مدیریت می‌کند تا بیمار بتواند دارو را بدون عوارض تحمل و مصرف کند. همه زنان باید پیش از تجویز هورمون از نظر مواردی همچون چربی و فشار خون مورد بررسی قرار گیرند. همچنین لازم است از آنان آزمایش کبد و کلیه به عمل آید و عکس ریه گرفته شود.
توصیه می‌شود این افراد هر شش ماه یک بار سونوگرافی رحم، ضمایم شکم، کبد و پستان و هر دو سال یک بار ماموگرافی انجام دهند. اگر زنان دارو را منظم مصرف نکنند، عوارض هورمون درمانی به شکل لکه بینی و خونریزی تظاهر پیدا می‌کند. از طرف دیگر، گاهی معده هورمون‌ها را تحمل نمی‌کند و فرد دچار حالت تهوع و استفراغ و سرگیجه می‌شود. خوشبختانه همه این موارد چاره دارد و با تغییر نوع دارو‌ها یا تجویز دارو‌های کمک کننده دیگر می‌توان مصرف دارو را قابل تحمل کرد.
در برخی موارد هم ممکن است مصرف هورمون‌ها باعث ضایعات کبدی شود که آزمایش‌های کبدی هر شش ماه یک بار با هدف بررسی همین موارد انجام می‌گیرد. افزایش دو درصدی احتمال ابتلا به سرطان پستان هم چنان که ذکر شد از دیگر عوارض هورمون درمانی است.
هورمون درمانی برای زنان یائسه را می‌توان در هر زمانی انجام داد یا باید در فاصله اندکی پس از شروع یائسگی باشد؟
در صورتی که هورمون درمانی از حدود ۵۰ سالگی آغاز نشود، شروع آن بعد از قطع کامل قاعدگی به دلیل از بین رفتن گیرنده‌های استروژن در بافت‌های هدف توصیه نمی‌شود. به این جهت توصیه ما این است که از دوران قبل از یائسگی برای داشتن نظم قاعدگی از هورمون استفاده شود و این روش به گونه‌ای ادامه پیدا کند که هرگز زن احساس شروع یائسگی نداشته باشد.
از جمله روش‌های جایگزین هورمون درمانی، ذخیره بافت تخمدان فرد در سنین باروری و استفاده از هورمون‌های خود وی در دوران یائسگی است. لطفا در مورد این روش توضیح دهید.
در صورتی که زن در سنین باروری و قبل از کاهش ذخیره تخمدان‌ها اقدام به ذخیره بافت تخمدان خود کند، در سال‌های بعد که ذخیره استروژن تخمدانش کاهش می‌یابد، می‌تواند از هورمون‌های طبیعی خود به جای دارو بهره گیرد. در این روش به کمک لاپاراسکوپی حدود یک سانتی متر از بافت تخمدان جدا و به چند قطعه مجزا تبدیل می‌شود و در شرایط انجماد و در مایع ازت با قدرت برودت منهای ۱۹۷ درجه نگهداری می‌شود و سال‌ها می‌توان این بافت را در شرایط انجماد نگه داشت.
با توجه به مقالات ارائه شده پزشکی، هر قطعه منجمد شده تا حدود هشت سال می‌تواند نیاز زن را به هورمون استروژن برطرف کند و با توجه به اینکه حاوی هورمون‌های طبیعی خود فرد است، عوارض هورمون درمانی را ندارد. با شروع دوران یائسگی می‌توان بخش کوچکی از قطعه را در زیر پوست بازوی فرد کاشت و بعد از چند سال قطعه‌ای دیگر را جایگزین آن کرد.
منابع گیاهی مانند سویا که حاوی هورمون‌های زنانه هستند جایگزین سایر روش‌های درمانی می‌شوند؟
دارو‌های گیاهی در مواردی برای کاهش علائم وازوموتور مانند سرد و گرم شدن یا تنظیم خلقیات به کار برده می‌شوند. هرچند مشخص شده که سویا یا گیاهانی مانند آن می‌توانند مقدار کمی استروژن برای بدن تامین کنند، در این مورد که بتوانند نیاز بدن را به این هورمون به طور کامل برطرف کنند اطلاعاتی در دسترس نیست.
و پرسش آخر اینکه یائسگی تنها مختص زنان است؟
خیر. به یائسگی مردان آندوپوز گفته می‌شود. در حقیقت همان علائمی که در زنان به علت کاهش استروژن ایجاد می‌شود در مردان نیز با کاهش هورمون تستوسترون<Testosterone hormone> پدید می‌آید. علائمی مانند تغییرات رفتاری، عصبانیت، عرق کردن، گر گرفتن، احساس سرما، کاهش تمایلات جنسی، خستگی و به تدریج پیری زودرس، پوکی و شکستگی استخوان و حتی سرطان پستان.ماهنامه زنان امروز - بنفشه پورناجی
در مقابل در زبان فارسی، این حالت بدنی در زنان، در هیئتی مُعرب، به صفت فاعلی بدل شده و تکلیف زن را معلوم کرده است. واژه یائس پیش از هر چیز بار توصیفی یاس و ناامیدی به واسطه نابارور شدن، پا به سن گذاشتن، و جوانی از دست رفته را به سوگ نشستن دارد. گذشته از رویکرد سنتی و نگاه مردسالارانه‌ای که باب شدن این واژه معلول آن است، بار معنایی آن برای زنان فارسی زبان امروز توابع روان شناختی دارد.
یائسگی مرحله‌ای از زندگی است که همه زنان آن را در میانسالی تجربه می‌کنند. این دوران زن را به لحاظ فیزیولوژیکی و روانی دچار بحران‌های عمیقی می‌کند. اما اگر او با علم روز همراه شود و سوار بر مرکب دانش پا به این عرصه بگذارد، به طور قطع علاوه بر حفظ سلامت جسمانی، قادر به حفظ سلامت روان خود نیز خواهد بود. اینکه دوران یائسگی چیست و چگونه می‌توان آن را مدیریت کرد و در صورت طی شدن این دوران به روش سنتی و بدون مراجعه به پزشک، چه عواقبی در انتظار زن خواهد بود، موضوع گفت و گویی است که با دکتر ابوطالب صارمی، متخصص زنان و زایمان و فوق تخصص ناباروری، انجام داده ایم.
بلوغ در زنان چگونه رخ می‌دهد؟
دستگاه تولید مثل زن شامل مهبل و رحم و تخمدان هاست و پستان‌ها نیز متاثر از فرایند تولید مثل هستند. زمانی که این مجموعه فعالیتشان را شروع می‌کنند، آغاز دوره بلوغ است. اولین علامت بلوغ بزرگ شدن استخوان لگن دختر خانم هاست که اغلب به آن توجه نمی‌شود. دومین علامت جوانه زدن پستان و سومین علامت رشد مو‌های زهار است. پاسخ این پرسش که چگونه بلوغ شروع می‌شود، مانند داستان مرغ و تخم مرغ است که اول مرغ به وجود آمد یا تخم مرغ؟ یعنی اینکه شروع بلوغ ریشه فیزیولوژیک دارد یا ذهنی محل بحث است.
از نظر فیزیولوژیک می‌دانیم که بر اثر بلوغ، کورتکس مغز فرمان‌هایی برای غده هیپوتالاموس مغز صادر می‌کند و از آنجا دستورالعملی به هیپوفیز که تولیدکننده هورمون‌های محرک تخمدان است و در قاعده مغز قرار دارد ارسال می‌شود. سپس هیپوفیز دو هورمون به نام FSH و LH را که ماده اولیه تولید هورمون زنانه یا همان «استروژن» است ترشح می‌کند.
استروژن از تخمدان و سلول‌های دور تخمک ترشح می‌شود. مکانیسم تولید استروژن بسیار پیچیده و شگفت انگیز است. در واقع، برای تولید هورمون استروژن به میزان کافی، چندین دستگاه بدن باید با هم همکاری داشته باشند و هماهنگ کار کنند.
منظور از کافی مقداری است که نیاز قسمت‌های گوناگون بدن مانند پستان، پوست، دستگاه گوارش، دستگاه عصبی که مسئول تنظیم خلقیات یا رفتار است، دستگاه تولید مثل، و از همه مهم‌تر بافت استخوانی را تامین کند؛ بنابراین در صورتی که تولید بیشتر یا کمتر از حد نیاز باشد، مشکلاتی برای فرد ایجاد خواهدشد، مثل خونریزی، اشکالات گوارشی و حتی سرطان.
تخمک‌ها که از دوران جنینی در دختران شکل می‌گیرند در دوران بلوغ چه تغییراتی می‌کنند؟
همان طور که اشاره کردید، در دوران جنینی چند میلیون تخمک در داخل تخمدان به وجود می‌آید. به هنگام تولد، این تعداد به حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تقلیل پیدا می‌کند و در شروع بلوغ به ۴۰ هزار می‌رسد که اگر قدرت باروری را از سن ۱۶ تا ۴۰ یا ۴۲ سالگی در نظر بگیریم، این تعداد برای این مقطع زمانی کافی است.
در هر ماه تعدادی از این ذخیره، یعنی حدود ۴۰ تا ۶۰ عدد آن شروع به رشد می‌کند و در نهایت قوی‌ترین و بهترین آن‌ها که یک یا دو تخمک است از تخمدان رها می‌شود و در انتهای لوله فالوپ قرار می‌گیرد و سپس به داخل لوله هدایت و باعث تخمک گذاری می‌شود. بقیه تخمک‌ها نیز دچار استحاله می‌شوند و از بین می‌روند.
در شروع بلوغ و تولید هورمون زنانه (استروژن)، تخمدان‌ها و دستگاه‌ها و سلول‌های مختلف بدن دخیل هستند. بدین معنا که قبل از تولید استروژن از مولکول کلسترول، ابتدا پیش هورمون مردانه (آندروستدیون) که ماده اولیه مورد نیاز برای تولید استروژن است ترشح می‌شود.
حال در صورتی که این ماده به هر دلیلی زیاد تولید شود یا جذب سلول‌های تخمدان نشود، علائم ثانویه مردانه مانند جوش صورت، پررنگی مو‌های زهار و بدن، و حتی پررنگ و ضخیم‌تر شدن مو‌های صورت و پشت لب به همراه افزایش مقدار این مو‌ها در زنان به وجود می‌آید. این حالت در شروع یائسگی هم ایجاد می‌شود و به علت انجام نشدن فرایند تخمک گذاری، میزان این هورمون در خون افزایش می‌یابد که به صورت پرمویی و جوش صورت در زنانی که در این سن قرار دارند بروز می‌کند.
عوارض دوران قبل از یائسگی قطعا شدیدتر از علائم دوران یائسگی است. درواقع، در کوتاه مدت و شروع این دوران، کاهش ترشح استروژن عوارض بسیار شدید ایجاد می‌کند و فرد دچار تغییرات فشار خون، عصبانیت، زودرنجی و افسردگی می‌شود. عارضه دیگر بروز تغییرات وازوموتور است.
به این معنا که در این دوران، سیستم اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک به درستی کار نمی‌کند و از نظم خارج می‌شود، و این امر گاهی به طور نامنظم باعث گشاد شدن و در مواردی هم تنگی عروق می‌شود که ربطی به عوامل محیطی مثل سرما و گرما ندارد. به همین دلیل این افراد گاهی در زمستان دچار تعریق می‌شوند یا در تابستان احساس سرما می‌کنند. مجموعه این عوامل آثار منفی زیادی بر مسائل خانوادگی و اجتماعی فرد به جا می‌گذارد.
اما علائم کلی یائسگی شامل بدخلقی، عصبانیت، بی حوصلگی، سوءهاضمه، جوش زدن صورت، خشکی بدن، کاهش تمایل جنسی، گرگرفتگی یا احساس سرما، تغییرات (افزایش یا کاهش) فشار خون، و بی خوابی است. در این دوران زن احساس می‌کند در حال از دست دادن طراوت و زنانگی خود است و دچار زودرنجی و افسردگی می‌شود.
مرحله قبل از یائسگی، علاوه بر تغییرات فوق، شامل نوسانات قاعدگی هم می‌شود. به این صورت که قاعدگی‌ها نامنظم می‌شود و زودتر و دیرتر رخ می‌دهد. از طرف دیگر، مقدار و مدت زمان خونریزی هم تغییر می‌کند و گاهی همراه با درد شدید و دفع لخته و در مواقعی بسیار شدید است که موجب نگرانی زنان می‌شود.
در سنین یائسگی چه تغییراتی در بدن زن رخ می‌دهد که منجر به بی نظمی در عادت ماهیانه می‌شود؟
تا تخمک گذاری برقرار است، قاعدگی هم منظم است. در شروع یائسگی این نظم از بین می‌رود. قاعدگی به شکل نامنظم وجود دارد، ولی خونریزی ناشی از تخمک گذاری نیست و به دلیل اختلالات هورمونی و کمبود میزان استروژن رخ می‌دهد به عبارتی وقتی تخمک گذاری به طور فیزیولوژیک انجام نشود، یعنی مرحله دوم بعد از آزاد شدن تخمک که همان ترشح پروژسترون است اتفاق نیفتد، بافت آندومتر برای کاشته شدن جنین احتمالی یا ایجاد قاعدگی آماده نمی‌شود و افزایش ضخامت این بافت به دلیل انجام نشدن تخمک گذاری باعث ریزش نامنظم قسمت‌هایی از آن و خونریزی می‌شود.
سن شروع بائسگی معمولا چند سالگی است؟
همان طور که بلوغ تدریجی است، یائسگی نیز روندی تدریجی دارد. خاتمه یافتن تدریجی دوران باروری زنان باعث می‌شود که آنان کم کم به تغییرات فیزیولوژیک دوران یائسگی عادت کنند. در غیر این صورت با قطع ناگهانی ترشح هورمون‌ها چه بسا اعضای بدن دچار شوک می‌شدند و عوارض مرگباری به وجود می‌آمد. در مجموع، یائسگی با خاتمه فرایند تخمک گذاری آغاز می‌شود که زمان آن در جوامع و نژاد‌های گوناگون متفاوت است.
سن یائسگی در ایران بین ۵۰ تا ۵۵ سالگی است. به طور معمول، تخمک گذاری بین ۴۰ تا ۴۵ سالگی خاتمه می‌یابد و از آن به بعد گه گاه تخمکی آزاد می‌شود. به همین دلیل شاهد حاملگی‌های اندکی در سنین حدود ۵۰ سالگی هستیم. در ۴۰ تا ۴۵ سالگی هم اگر تخمک گذاری انجام شود، به علت مناسب نبودن کیفیت تخمک ها، حاملگی موفق به ندرت مشاهده می‌شود. در صورتی که بارداری در این سنین (۴۵ به بالا) رخ دهد، احتمال آنومالی (ناهنجاری) جنین حدود ۴۰ درصد بیشتر از سایرین است.
یائسگی یک دوره بحرانی به لحاظ روانی شمرده می‌شود. دلیل بروز این بحران را در چه می‌دانید؟
کلمه یائسگی از یاس می‌آید. در حالی که اگر در جامعه در مورد یائسگی به درستی فرهنگ سازی شود، نگرش‌ها در این زمینه تغییر خواهد یافت. در حقیقت، اگر این دوران پیش از شروع مدیریت شود، مرحله‌ای از تکامل زن و دوران انتقال تجربه وی به جوان تر‌ها خواهد بود. از آنجا که زنان معمولا در سنین جوانی درگیری‌ها و نگرانی‌هایی دارند که در دوران یائسگی برطرف می‌شود، در این ایام از کیفیت زندگی بالاتری برخوردار می‌شوند. آنان دوران بلوغ را پشت سر می‌گذارند. سپس ازدواج می‌کنند و معمولا در چند سال اول، به دلیل نگرانی از باردار شدن، قرص مصرف می‌کنند و ممکن است دچار عوارضی شوند.
از سوی دیگر، اغلب اوقات به دلیل ترس از حاملگی، مسائل زناشویی برای زنان ایجاد نگرانی می‌کند تا جایی که کمتر به رضایت کامل جنسی می‌رسند. در این ایام اگر فرزندی به دنیا آورده باشند، درگیر شیردهی می‌شوند و ایفای وظایف مادری فرصتی برای رسیدگی به جسم و روان خودشان باقی نمی‌گذارد. اما در مرحله یائسگی که تخمک گذاری متوقف می‌شود، ترس از بارداری در زن از بین می‌رود و فرزند کوچکی هم در میان نیست که از مادر انرژی بگیرد؛ بنابراین دغدغه‌های زن تا حد زیادی از بین می‌رود.
از سوی دیگر وی به دلیل کسب تجربه فراوان قادر است در اجتماع نقش آفرینی کند. البته همه این‌ها مستلزم آن است که وضعیت جسمی و روانی زن مدیریت شود و وی آمادگی ورود به این مرحله از زندگی را داشته باشد. در غیر این صورت، عملا گوشه گیر می‌شود و اغلب تمایل دارد با خودش تنها باشد و خود را در خانه حبس کند و از اجتماع فاصله بگیرد.
اینجاست که واژه «یاس» مصداق پیدا می‌کند. اگر این فرهنگ را ایجاد کنیم که در این دوران، تازه شکوفایی زن آغاز می‌شود، آنگاه می‌توانیم از نیروی کار این قشر عظیم در قالب کارشناس و اهل فن بهره ببریم. به عبارت دیگر، نیروی بالقوه‌ای که با نام غلط یائسگی همچنان بالقوه مانده، تبدیل به نیروی بالفعل خواهدشد.
به فرهنگ سازی در این زمینه اشاره کردید. برای گذر از بحران یائسگی تنها اقدام فرهنگی کافی است یا اینکه زنان نیازمند مراقبتهای پزشکی هم هستند؟
برای ایجاد این نگرش در زنان ابتدا نیازمند فرهنگ سازی هستیم. اینکه زنان آگاه شوند که یائسگی دوران شکوفایی شان است و برای حفظ سلامت خود، و نیز ایفای نقش در خانواده و جامعه، لازم است برای ورود به آن آمادگی‌هایی کسب کنند، نیازمند اطلاع رسانی در این حوزه به آنان است. پس از تغییر نگرش نسبت به پدیده یائسگی، به آنان توصیه می‌کنیم که برای غربالگری‌های لازم، حتما به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند.
این غربالگری برای اطمینان از سلامت و احیانا پیشگیری از بیماری‌هایی انجام می‌گیرد که اگر دیر تشخیص داده شوند، قابل درمان نخواهند بود. غربالگری‌ها شامل بررسی سلامت دستگاه تولید مثل (رحم و تخمدان ها)، پستان، کبد، دستگاه گوارش، قلب، استخوان‌ها و دیگر اعضای حیاتی بدن است که در تامین سلامت جسم و روان نقش دارند.
غربالگری و مراقبتهای خاص این دوران از چه سنی باید آغاز شود؟
از آنجا که یائسگی یک روند تدریجی است که از ۴۰ تا ۴۵ سالگی آغاز می‌شود، بهتر است که خانم‌ها حتما از این سن به بعد مورد غربالگری قرار گیرند. نیاز به این غربالگری در سنین کمتر نیز وجود دارد، اما در سنین بالای ۴۰ سال باید با فاصله کوتاه تری انجام شود. اگر در خانواده سابقه یائسگی زودرس یا احیانا سرطان وجود داشته باشد، این تعریف عوض می‌شود و لازم است فرد هر چه زودتر مسئله را با پزشک خود در میان بگذارد. در مجموع، از زمان شروع علائم یائسگی تا یائسگی قطعی، بین ۵ تا ۱۰ سال طول می‌کشد.
سن یائسگی هم مانند سن بلوغ در مناطق جغرافیایی مختلف و در میان نژاد‌های گوناگون متفاوت است؟
در نژاد قفقازی که ما متعلق به آن هستیم، سن بلوغ بین ۱۲ تا ۱۵ سال و سن یائسگی بین ۵۰ تا ۵۵ سال است. در مناطق گرمسیر مانند افریقا که سن بلوغ ۹ سالگی است، زنان در سنین ۴۰ تا ۴۵ سالگی یائسه می‌شوند و در کشور‌های اسکاندیناوی که سن بلوغ ۱۸ سال است، زنان در سنین بالای ۵۵ سال دچار یائسگی می‌شوند.
منظور از یائسگی زودرس چیست و چه علت‌هایی دارد؟
اگر یائسگی در سنین پایین‌تر از ۴۰ سالگی رخ دهد، به آن یائسگی زودرس اطلاق می‌شود. این عارضه می‌تواند به علل ژنتیکی یا عفونی منجر به تخریب تخمدان رخ دهد. جراحی و برداشتن تخمدان‌ها نیز فرد را دچار قطع عادت ماهیانه و یائسگی می‌کند.
آیا عوامل محیطی در ابتلا به یائسگی زودرس دخیل اند؟
بله. عوامل محیطی مانند آلودگی هوا، آلودگی صوتی، استرس‌های محیطی، نوع تغذیه به خصوص فقر تغذیه ای، و سبک زندگی قطعا در بروز یائسگی زودرس دخیل اند. پس برای پیشگیری از عوارض این پدیده باید تا حد ممکن از عوامل فوق دوری کرد.
مراقبتهای پزشکی در دوران یائسگی و پس از آن شامل چه مواردی است؟
تجربه چند ساله من نشان می‌دهد که باید به کمک درمان‌های خاص و طراحی روند مشاوره و درمان در جهت ایجاد قاعدگی‌های منظم برای زنان در معرض یائسگی، وضعیتی را ایجاد کرد که حتی تا ۶۰ سالگی یا بیشتر قاعدگی داشته باشند، تا جایی که هرگز متوجه یائسگی خود نشوند. در این صورت زنان دچار عوارض یائسگی از قبیل پوکی استخوان، بیماری قلبی، خشکی بدن، لک صورت ریزش مو و دیگر عوارض ناشی از کمبود هورمون زنانه (استروژن) نمی‌شوند و احساس تحلیل رفتن نخواهند کرد.
به عوارض یائسگی ناشی از کمبود استروژن اشاره داشتید. کاهش این هورمون چگونه سبب پوکی استخوان می‌شود؟
از آنجا که برای ساخت و ساز وجود هورمون و کلسیم و ویتامین D لازم است و بستر استخوانی را استروژن تامین می‌کند، در صورت کاهش هورمون استروژن، بافت استخوانی تحلیل می‌رود و استخوان شروع به پوک شدن و درد شدید می‌کند و در نهایت ممکن است با کوچک‌ترین ضربه‌ای بشکند. این امر با توجه به اینکه می‌تواند منجر به زمین گیر شدن فرد شود، یکی از مسائل مهم زندگی زنان به شمار می‌رود.
از طرف دیگر، با توجه به کمبود ویتامین D در برخی کشور‌ها از جمله کشور ما، امکان بروز پوکی استخوان در زنانی که کمتر نور خورشید دریافت می‌کنند افزایش می‌یابد. نور خورشید منبع تامین ویتامین D است. افزایش سن نیز از دیگر علل پوکی استخوان به شمار می‌رود. در بدن همه ما به طور طبیعی ماده‌ای به نام آپومورفین ترشح می‌شود که ده برابر از مورفین قوی‌تر است.
کاهش تولید استروژن سبب می‌شود که در سنین بالاتر حرکت عضلات و مفاصل با درد همراه شود و این درد تسکین پیدا نکند. برای مقابله با این کاهش هورمون، علاوه بر مصرف دارو‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن، ورزش نیز توصیه می‌شود. ورزش سبب افزایش ترشح آندورفین در بدن می‌شود که نوعی مورفین طبیعی است و کاهش درد را در بدن به همراه دارد.
کاهش هورمون استروژن چه پیامد‌های دیگری دارد؟
از آنجا که استروژن باعث بهبود عملکرد قلب و عروق می‌شود، در صورتی که خانم‌ها در دوران یائسگی این هورمون را دریافت نکنند، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی در آنان افزایش می‌یابد. دستگاه گوارش همنیاز به استروژن دارد. اغلب زنانی که استروژن استفاده نمی‌کنند دچار نفخ شدید می‌شوند. خشکی دستگاه تناسلی نیز از دیگر پیامد‌های کاهش استروژن است که مقاربت دردناک را به دنبال دارد. به همین دلیل زنان یائسه معمولا از عمل زناشویی واهمه دارند.
از دیگر پیامد‌های کاهش ترشح استروژن افزایش احتمال ابتلا به سرطان رحم و سرطان آندومتر است. همچنین مقالاتی منتشر شده که در آن‌ها بر نقش استروژن در جلوگیری از ابتلا به آلزایمر و زوال عقل و تاثیر کاهش ترشح این هورمون در کاهش عملکرد کورتکس مغز تاکید شده است.
هورمون‌هایی که برای ایجاد قاعدگی در افراد یائسه تجویز می‌شوند چه عملکردی دارند؟
برای این زنان معمولا دو هورمون استروژن و پروژسترون تجویز می‌شود. همان طور که اشاره شد، استروژن هورمون زنانه است که در پیشگیری از عوارض پیری کاربرد دارد. هورمون پروژسترون سبب می‌شود که سلول‌های آندومتر (بافت تشکیل شده در رحم در طی چرخه قاعدگی که با ریزش آن در هر ماه، قاعدگی اتفاق می‌افتد) با کمک دارو، تقلیدی از فیزیولوژی دستگاه تولید مثل را داشته باشند.
پس در صورتی که برای زنی فقط هورمون استروژن- بدون پروژسترون- تجویز شود، علاوه بر احتمال لکه بینی و خونریزی‌های نامرتب، احتمال اینکه تغییرات ناشی از استروژن در او تبدیل به سرطان آندومتر بشود افزایش می‌یابد؛ بنابراین اگر در کنار استروژن، پروژسترون هم تجویز شود، به دلیل تقلید از روند فیزیولوژی، رحم در معرض خطر قرار نمی‌گیرد و هورمون استروژن مورد نیاز بدن هم بدون دغدغه تامین می‌شود. اما در صورتی که رحم فرد برداشته شده باشد، نیازی به تجویز پروژسترون نیست. اگر هورمون درمانی قبل از شروع یائسگی و برای تنظیم قاعدگی آغاز شود، طبیعی است که قاعدگی می‌تواند تا ۶۰ سالگی هم ادامه یابد.
زمانی هم می‌رسد که به دلیل افزایش سن، گیرنده‌های سلول‌های آندومتر پاسخ نخواهند داد و خونریزی ایجاد نمی‌شود یا به حداقل تقلیل می‌یابد. در صورت قطع کامل خونریزی، می‌توان پروژسترون را از رژیم درمانی قطع کرد.
اما اگر خانمی مایل به قاعده شدن تا این سن نباشد و خواستار قطع قاعدگی بدون عمل جراحی خارج کردن رحم یا سوزاندن آندومتر شود، می‌توان تجویز دارو را به گونه‌ای مدیریت کرد که قاعدگی به تدریج و به همان حدود سن طبیعی یائسگی محدود شود. البته بار‌ها دیده شده که خانم‌ها با قطع قاعدگی احساس خلا و کمبود پیدا کرده اند که در این موارد توصیه می‌شود قبل از آنکه تصمیم زن اجرا شود، مشاوره روان پزشکی انجام گیرد.
هورمون درمانی احتمال ابتلا به سرطان را افزایش نمی‌دهد؟
برخلاف باور مردم، به نظر من فواید جایگزینی هورمون استروژن در شروع یائسگی که ترشح آن کم شده یا به صورت ناقص در بدن تولید می‌شود از ضررش بیشتر است. در اینکه استروژن باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان پستان می‌شود غلو شده است. به لحاظ آماری، احتمال بروز سرطان پستان در زنان ۱۱ درصد برآورد شده است و هورمون‌های استروژن تنها باعث افزایش دو درصدی این آمار می‌شود، یعنی ۱۱ درصد به ۱۳ درصد افزایش می‌یابد.
هرچند که این آمار هم قابل تفسیر است و به دلیل آنکه جمعیت کافی در آن مورد مطالعه قرار نگرفته اند، جای انتقاد بسیاری دارد. از طرفی حتی اگر بپذیریم که استروژن دو درصد خطر سرطان پستان را افزایش می‌دهد، نباید این نکته را هم فراموش کنیم که خودداری از تجویز استروژن باعث عوارض گوناگونی از جمله کاهش کیفیت زندگی می‌شود که در برخی موارد از ابتلا به سرطان پستان هم وخیم‌تر خواهد بود. البته به کسانی که هورمون درمانی می‌کنند توصیه می‌شود حتما بررسی پستان را جدی بگیرند و هر شش ماه یک بار غربالگری شوند.
هورمون درمانی را برای همه زنان یائسه تجویز می‌کنید؟
خیر. افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن از قبیل ام اس، بیماری‌های کبدی، زخم معده، واریس، گلوکوم (آب سیاه چشم)، و فشار خون بالا، و همچنین اشخاص معتاد و الکلی و سیگاری گزینه‌های خوبی برای هورمون درمانی به شمار نمی‌روند. این گروه پیش از اقدام به هورمون درمانی باید با پزشک مشورت کنند. حتی چه بسا هورمون برای برخی افراد سم باشد. مثلا برای کسی که سرطان دارد نباید استروژن تجویز کرد.
پیش از شروع هورمون درمانی، ابتلا به چه بیماری‌هایی در زنان باید بررسی شود؟ و عوارض هورمون درمانی در زنان به چه شکل‌هایی بروز می‌یابد؟
پس از گرفتن شرح حال و سوابق خانوادگی و ارثی هر فرد و آگاهی از چگونگی عملکرد دستگاه‌های بدن، داروی متناسب با وضعیت وی تجویز می‌شود. مدت درمان را پزشک مدیریت می‌کند تا بیمار بتواند دارو را بدون عوارض تحمل و مصرف کند. همه زنان باید پیش از تجویز هورمون از نظر مواردی همچون چربی و فشار خون مورد بررسی قرار گیرند. همچنین لازم است از آنان آزمایش کبد و کلیه به عمل آید و عکس ریه گرفته شود.
توصیه می‌شود این افراد هر شش ماه یک بار سونوگرافی رحم، ضمایم شکم، کبد و پستان و هر دو سال یک بار ماموگرافی انجام دهند. اگر زنان دارو را منظم مصرف نکنند، عوارض هورمون درمانی به شکل لکه بینی و خونریزی تظاهر پیدا می‌کند. از طرف دیگر، گاهی معده هورمون‌ها را تحمل نمی‌کند و فرد دچار حالت تهوع و استفراغ و سرگیجه می‌شود. خوشبختانه همه این موارد چاره دارد و با تغییر نوع دارو‌ها یا تجویز دارو‌های کمک کننده دیگر می‌توان مصرف دارو را قابل تحمل کرد.
در برخی موارد هم ممکن است مصرف هورمون‌ها باعث ضایعات کبدی شود که آزمایش‌های کبدی هر شش ماه یک بار با هدف بررسی همین موارد انجام می‌گیرد. افزایش دو درصدی احتمال ابتلا به سرطان پستان هم چنان که ذکر شد از دیگر عوارض هورمون درمانی است.
هورمون درمانی برای زنان یائسه را می‌توان در هر زمانی انجام داد یا باید در فاصله اندکی پس از شروع یائسگی باشد؟
در صورتی که هورمون درمانی از حدود ۵۰ سالگی آغاز نشود، شروع آن بعد از قطع کامل قاعدگی به دلیل از بین رفتن گیرنده‌های استروژن در بافت‌های هدف توصیه نمی‌شود. به این جهت توصیه ما این است که از دوران قبل از یائسگی برای داشتن نظم قاعدگی از هورمون استفاده شود و این روش به گونه‌ای ادامه پیدا کند که هرگز زن احساس شروع یائسگی نداشته باشد.
از جمله روش‌های جایگزین هورمون درمانی، ذخیره بافت تخمدان فرد در سنین باروری و استفاده از هورمون‌های خود وی در دوران یائسگی است. لطفا در مورد این روش توضیح دهید.
در صورتی که زن در سنین باروری و قبل از کاهش ذخیره تخمدان‌ها اقدام به ذخیره بافت تخمدان خود کند، در سال‌های بعد که ذخیره استروژن تخمدانش کاهش می‌یابد، می‌تواند از هورمون‌های طبیعی خود به جای دارو بهره گیرد. در این روش به کمک لاپاراسکوپی حدود یک سانتی متر از بافت تخمدان جدا و به چند قطعه مجزا تبدیل می‌شود و در شرایط انجماد و در مایع ازت با قدرت برودت منهای ۱۹۷ درجه نگهداری می‌شود و سال‌ها می‌توان این بافت را در شرایط انجماد نگه داشت.
با توجه به مقالات ارائه شده پزشکی، هر قطعه منجمد شده تا حدود هشت سال می‌تواند نیاز زن را به هورمون استروژن برطرف کند و با توجه به اینکه حاوی هورمون‌های طبیعی خود فرد است، عوارض هورمون درمانی را ندارد. با شروع دوران یائسگی می‌توان بخش کوچکی از قطعه را در زیر پوست بازوی فرد کاشت و بعد از چند سال قطعه‌ای دیگر را جایگزین آن کرد.
منابع گیاهی مانند سویا که حاوی هورمون‌های زنانه هستند جایگزین سایر روش‌های درمانی می‌شوند؟
دارو‌های گیاهی در مواردی برای کاهش علائم وازوموتور مانند سرد و گرم شدن یا تنظیم خلقیات به کار برده می‌شوند. هرچند مشخص شده که سویا یا گیاهانی مانند آن می‌توانند مقدار کمی استروژن برای بدن تامین کنند، در این مورد که بتوانند نیاز بدن را به این هورمون به طور کامل برطرف کنند اطلاعاتی در دسترس نیست.
و پرسش آخر اینکه یائسگی تنها مختص زنان است؟
خیر. به یائسگی مردان آندوپوز گفته می‌شود. در حقیقت همان علائمی که در زنان به علت کاهش استروژن ایجاد می‌شود در مردان نیز با کاهش هورمون تستوسترون<Testosterone hormone> پدید می‌آید. علائمی مانند تغییرات رفتاری، عصبانیت، عرق کردن، گر گرفتن، احساس سرما، کاهش تمایلات جنسی، خستگی و به تدریج پیری زودرس، پوکی و شکستگی استخوان و حتی سرطان پستان.ماهنامه زنان امروز - بنفشه پورناجی
مطالب مرتبط
نظرشما
آخرین اخبار