متهمان ردیف اول حساسیت را بهتر بشناسید

به گزارش شفا آنلاین،آنقدر درباره حساسیت تنفسی و آسم و آلرژی گفته‌ایم و نوشته‌ایم و شنیده‌اید و خوانده‌اید که شاید کمی خسته‌کننده شده باشد، ولی این معضل آنقدر شایع و بزرگ است که شاید ارزشش را داشته باشد که باز هم به آن پرداخته شود.

بیماری‌های زیادی نیستند که برای آنها روز جهانی اختصاص داده شده باشد. آسم و آلرژی در همه جای دنیا و در همه اقوام و نژادها وجود دارند و برای تقویت آگاهی‌های عمومی و تاکید بر نقش آموزش و پیشگیری در کنترل این بیماری، از سوی سازمان بهداشت جهانی روز ششم می ‌برابر با ۱۶ اردیبهشت به‌عنوان روز جهانی آسم و آلرژی نامگذاری شده است.

چرا آلرژی اینقدر شایع است؟

آلرژی ناشی از واکنش‌های درونزاد بدن خود ماست. داستان از آنجا شروع می‌شود که بدن همه ما به دستگاهی برای مقابله با عوامل خارجی و ناشناس تجهیز شده است. این عوامل ناشناس ممکن است ویروس، باکتری، قارچ، انگل یا حتی سلول‌های سرطانی باشند.

مسلما نقش این دستگاه محافظت از بدن، جلوگیری از ابتلا به بیماری‌ها و گاهی کمک به بهبود بیماری‌هاست. دستگاه ایمنی به مواد و ترکیبات شیمیایی که وارد بدن می‌شوند هم واکنش نشان می‌دهد. این مواد ممکن است از راه دهان، بینی یا حتی پوست وارد بدن شوند.

تا اینجای کار همه چیز مرتب و مطلوب است. مشکل از زمانی شروع می‌شود که دستگاه ایمنی در مقابله با مواد خارجی کمی زیاده‌روی کند و چنان واکنشی از خود نشان دهد که در کنار برخورد با ماده خارجی، بدن خودمان را هم تحت‌تاثیر قرار دهد و عملا خودش باعث بیماری شود. به اختلالاتی که در اثر فعالیت بیش‌ازحد و خارج از کنترل دستگاه ایمنی ایجاد می‌شوند، افزایش حساسیت می‌گویند که چهار نوع مختلف دارد: شایع‌ترین آنها هم، نوع یک است که همان آلرژی معروف و موضوع بحث ماست.

ماجرای آلرژی از واردشدن یک ماده خارجی به بدن و مواجه‌شدن آن با سلول‌های دستگاه ایمنی آغاز می‌شود. اولین برخورد بین این دو، فقط موجب حساس‌شدن سلول‌های ایمنی می‌شود و واکنش قابل‌توجهی به‌دنبال ندارد. ولی از برخورد دوم به بعد، هربار که برخوردی بین این دو رخ دهد واکنش‌های شدیدی در پی خواهد داشت.

آیا همه افراد سلول‌های ایمنی حساسی دارند و دچار آلرژی می‌شوند؟

واقعیت این است که هرچند جزییات مربوط به واکنش‌های آلرژیک تا حدود زیادی مشخص شده است، ولی چندین سوال اولیه و اساسی هنوز بی‌پاسخ باقی مانده‌اند. می‌دانیم که برخی مواد و ترکیبات شیمیایی توانایی زیادی در تحریک سلول‌های ایمنی و ایجاد آلرژی دارند.

به این مواد، حساسیت‌زا یا آلرژن می‌گویند. بارزترین مثال، گرده گل‌ها و مواد و ترکیبات گیاهی هستند که عامل اصلی بروز آلرژی فصلی در بهار محسوب می‌شوند. حشرات و سایر بندپایان، مو و ترشحات پوست بعضی حیوانات و تعدادی از مواد خوراکی و داروها از آلرژن‌های معروف هستند. ولی خبر بد این است که عملا هر چیز، واقعا هر چیز که دور و بر خود می‌بینید می‌تواند یک آلرژن باشد. دستگاه ایمنی شماست که تصمیم می‌گیرد به آن واکنش نشان بدهد یا نه.

دستگاه ایمنی همه افراد، حساس نیست. برخی به هیچ ماده‌ای حساسیت نشان نمی‌دهند و اصلا نمی‌دانند آلرژی چیست. در برخی افراد یک یا دو ماده موجب واکنش دستگاه ایمنی می‌شوند و در برخی افراد، طیف وسیعی از مواد خارجی می‌توانند دستگاه ایمنی را تحریک کنند.

همان‌طور که گفته شد واکنش دستگاه ایمنی از برخورد دوم به بعد بروز می‌کند. با ارسال پیام‌هایی از طرف سلول‌های ایمنی تحریک‌شده، روندی از واکنش‌‌های پشت‌سر هم رخ می‌دهد که نهایتا به ترشح مواد التهاب‌زا و در راس آنها ماده‌ای به نام هیستامین می‌انجامد. تاثیر این مواد در بینی به‌صورت گرفتگی، آبریزش و ترشح است و در پوست موجب خارش، اگزما و کهیر می‌شود و در مجاری هوایی تحتانی و ریه‌ها باعث افزایش ترشحات، تنگی مجاری هوایی و نهایتا آسم خواهند شد.

هرچند همه مواد به‌صورت بالقوه می‌توانند آلرژی ایجاد کنند، ولی تعدادی از آنها با شیوع بیشتری در بیماران مبتلا به آلرژی شناسایی شده‌اند. در آلرژی‌های فصلی که در بهار تشدید می‌شوند، عمدتا ترکیبات گیاهی و مواد حاصل از گیاهان گل‌دار نقش دارند. در آلرژی‌های سالانه که ربطی به فصل خاصی ندارند معمولا گرد و غبار موجود در منازل و بندپایان بسیار ریزی از خانواده عنکبوتیان که «مایت» نامیده می‌شوند، متهم ردیف اول هستند.

آلرژی به داروها نیز شایع است و پنی‌سیلین و ترکیبات آن، شناخته‌شده‌ترین آلرژن هستند، هرچند عملا همه داروها می‌توانند عامل آلرژی باشند. در دستگاه تنفس فوقانی، بینی شایع‌ترین عضو درگیر در آلرژی است. درگیری بینی در زمینه آلرژی اصطلاحا رینیت آلرژیک نامیده می‌شود. عطسه و آبریزش بینی، اشک‌ریزش، قرمزی چشم‌ها و گرفتگی بینی از مشخص‌ترین علایم این بیماری هستند.

در دستگاه تنفس تحتانی و ریه‌ها، آلرژی منجر به انقباض غیرطبیعی عضلات ظریف جدار راه‌های هوایی می‌شود که حاصل آن تنگی راه‌های هوایی و در نتیجه، تنگی نفس و صدادارشدن فرآیند دم‌وبازدم است. افزایش ترشحات و تجمع آنها در مجاری هوایی، شرایط را حتی بدتر می‌کند. به تنگی برگشت‌پذیر راه‌های هوایی، بیماری آسم گفته می‌شود.

آلرژی، قابل کنترل است. داروهای مختلفی برای سرکوب واکنش‌های آلرژیک در مراحل مختلف در دسترس هستند. رده‌های مختلف آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای استروییدی استنشاقی، خوراکی و تزریقی برای کنترل انواع آلرژی به کار می‌روند. در مورد بیماری آسم، به جز کنترل مستقیم آلرژی می‌توان از داروهای بازکننده مجاری هوایی که عمدتا به‌صورت اسپری‌های استنشاقی هستند هم بهره گرفت. ولی موثرترین راه مقابله با آلرژی، جلوگیری از واردشدن مواد حساسیت‌زا به بدن است.

پرهیز از داروها و غذاهایی که حساسیت‌زا هستند یکی از راه‌های جلوگیری از ایجاد آلرژی است. مقابله با آلرژن‌های استنشاقی مشکل‌تر است و تا حدودی با استفاده از ماسک و خودداری از قرارگرفتن در محیط‌های دارای آلرژن امکان‌پذیر است. برخی از بیماران برای پرهیز از تماس مداوم با آلرژن‌ها مجبور می‌شوند خانه، محله یا حتی شهر محل زندگی خود را تغییر دهند.

در موارد نادری که آلرژی‌های بسیار شدید، زندگی طبیعی بیمار را مختل می‌کند، ممکن است بتوان با انجام یک‌سری آزمایش، ماده‌ای که باعث آلرژی می‌شود را تشخیص داد و با روشی موسوم به حساسیت‌زدایی، حساسیت بیمار را نسبت به آن ماده از بین برد یا حداقل کاهش داد. این روش در حال حاضر در همه بیماران قابل انجام نیست، ولی آینده روشنی دارد و این امید وجود دارد که با توسعه آن، قادر باشیم آلرژی‌های شدید و آزاردهنده را تا حد زیادی تحت کنترل خود درآوریم.