نانو، پزشکی، هوا و فضا، مهندسی و ژنتیک سال‌هاست که ایران را تبدیل به قطب علمی منطقه کرده است. برخی پیشرفت‌های علمی ایران حتی در دنیا جزو برترین‌هاست. اینکه در فلان رشته علمی جزو پنج کشور برتر دنیا هستیم یا در بهمان موضوع فناورانه بر لبه دانش حرکت می‌کنیم و انحصار یکی دو کشور خاص را شکسته‌ایم، بار‌ها به گوش‌مان خورده است. اما آخرین آمارها، زنگ خطر جدی علمی را به صدا درآورده است.
رتبه علمی همه دانشگاه‌ها کاهشی شد
یوسف حجت،
سرپرست دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با ایسنا گفت: متأسفانه اخیراً در
رتبه‌بندی‌های جهانی شانگهای افت داشتیم؛ امیدوارم بتوانیم این وضعیت را
جبران کنیم. اصولاً در رتبه‌بندی اخیر جهانی همه دانشگاه‌های ایران افت را
تجربه کردند.
سرپرست دانشگاه تربیت مدرس خاطرنشان کرد: متأسفانه امروزه
تمام بودجه دانشگاه‌ها صرف یک سری فعالیت‌های روزمره همانند حقوق، دستمزد،
خوابگاه و غذا می‌شود و ما نمی‌توانیم این فعالیت‌ها را متوقف کنیم.
بنابراین اعتباراتی که برای پژوهش باقی می‌ماند در مقایسه با آنچه که در
سال‌های گذشته باقی می‌ماند، کمتر است.
اگرچه سرپرست دانشگاه تربیت
مدرس، کمبود بودجه را دلیل عقبگرد علمی ایران معرفی می‌کند، اما آن‌طور که
بررسی‌ها نشان می‌دهد، مباحث مالی همه مسئله نیست، چراکه در چند سال گذشته
همه کشور‌های جهان به خاطر فراگیری کرونا و وضعیت‌های جنگی مانند اوکراین -
روسیه، با افت‌وخیز‌های اقتصادی مواجه بوده‌اند.
مقالات باکیفیت ایرانی افت کرد
چند روز پیش حسین
افشین، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور هم طی سخنانی در خصوص وضعیت علمی
کشور به رکود موجود در تولید علم و مقالات علمی با ضریب تأثیر بالا اشاره
کرد و گفت: تعداد مقالات باکیفیت چاپ‌شده در سال‌های اخیر کاهش یافته است.
برای مثال، تعداد مقالات برتر در سال جاری به ۶۹ مورد رسیده، در حالی که در
سال‌های گذشته این عدد بسیار بالاتر بود. این نشان‌دهنده کاهش توانایی ما
در مرز‌های دانش جهانی است.
هفته گذشته نیز فهرست پژوهشگران پر استناد
یا Highly Cited Researchers در سال ۲۰۲۴ از سوی مؤسسه «کلاریویت» منتشر
شد. این فهرست که از سال ۲۰۱۴ به صورت سالیانه منتشر می‌شود، پژوهشگران
تأثیرگذار جهان را که در زمینه‌های مختلف علمی و علوم اجتماعی اثر
قابل‌توجه و گسترده‌ای نشان داده‌اند، معرفی می‌کند. بر اساس آخرین آمار
اعلام‌شده از سوی «کلاریویت»، تعداد پژوهشگران پراستناد ایران به سه نفر
رسیده که در طول سه سال این میزان کاهش شش‌برابری داشته است.
ریزش دانشگاه‌های دولتی در رتبه‌بندی جهانی
رتبه‌بندی
جدید QS هم نشان از افت جایگاه دانشگاه‌های دولتی ایران در سطح بین‌المللی
دارد. بررسی نتایج این رتبه‌بندی حاکی از کاهش امتیازات برخی از مطرح‌ترین
دانشگاه‌های کشور در شاخص‌هایی مانند پژوهش، اثرگذاری علمی و شهرت
بین‌المللی است.
رتبه‌بندی دانشگاهی QS جزو معتبرترین نظام‌های
رتبه‌بندی دانشگاهی است که هر سال از سوی شرکت کاکارلی سیموندز منتشر
می‌شود و معیار‌های مختلفی را برای ارزیابی دانشگاه‌ها به عنوان ملاک قرار
می‌دهد. این رتبه‌بندی بین سال‌های ۲۰۰۴- ۲۰۰۹ به صورت مشترک با رتبه‌بندی
تایمز منتشر شده است که پس از آن هر یک اقدام به انتشار رتبه‌بندی مستقل
کرده‌اند.
این آمار‌های ریزشی احتمالاً ادامه‌دار خواهد بود. دلیل آن
هم واضح است: خط‌مشی مشخص و راهبرد کلانی از سوی مسئولان وزارت علوم و
وزارت بهداشت برای بهبود این وضعیت ارائه نشده است. با گذشت چندماه از آغاز
کار دولت چهاردهم، حاشیه بیشتر در نهاد‌هایی که متولی علم ایران هستند
غلبه داشته است. بازگشت دانشجویان اخراجی، سرخط بیشتر اخباری است که در
چندماه گذشته از سوی نهاد‌های علمی و وزرای علمی ما رسانه‌ای شده است؛ بدون
بیان مطلب خاصی برای برون‌رفت از وضعیت رو به افول علمی ایران!
