سرمایه انسانی از جمله اصلی‌ترین مؤلفه‌های رشد و توسعه کشورها بوده و کاهش آنها در کشورهای در حال توسعه فرآیند توسعه و پیشرفت را به تعویق می‌انداز
شفاآنلاین>سلامت> سرمایه انسانی از جمله اصلی‌ترین مؤلفه‌های رشد و توسعه کشورها بوده و کاهش آنها در کشورهای در حال توسعه فرآیند توسعه و پیشرفت را به تعویق می‌اندازد. در سال‌های گذشته نمودار مهاجرت نخبگان در ایران روند صعودی داشته و ادامه این پدیده به صورت پیوسته، ایران را در آینده‌ای نزدیک با چالش‌های عظیمی روبه‌رو خواهد کرد.
به گزارش شفاآنلاین: طبق آخرین آمار ۳۷ درصد از دارندگان مدال در المپیادهای دانش‌آموزی ایران در بازه زمانی ۸۰ تا ۹۱ مهاجرت کرده‌اند. ۲۵ درصد از مشمولان بنیاد نخبگان و ۱۵ درصد از رتبه‌های زیر هزار کنکور سراسری نیز مقیم کشورهای دیگر هستند. آنها از بهتر شدن شرایط ناامید بودند. چمدان‌هایشان را بستند و مهاجرت از کشور را انتخاب کردند. این در حالی است که دبیرکل انجمن استعداد‌های برتر ایران دیروز گفته:« انجمن استعداد‌های برتر ایران ۶۵ هزار عضو دارد. از میان ۸۶ مدال‌دار المپیادی، ۸۲ نفر آنها مهاجرت کردند.»
آماری تلخ که اگرچه با اقدامات سال‌های اخیر معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برای بازگشت نخبگان، کمی از تلخی آن کم شده، اما شک نکنیم که غفلت از ادامه این روند، درصد مهاجرت جوانان تیزهوش و نخبه ما را بیشتر خواهد کرد. ۵۷ درصد در کشور ماندند اما … سالنامه ۱۴۰۰ «رصدخانه مهاجرت ایران» که توسط پژوهشکده دانشگاه شریف و به سفارش معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تدوین شده، موضوع مهاجرت المپیادی‌ها و رتبه‌های زیر هزار کنکور را بررسی کرده است. جامعه آماری این گزارش، ۲۷۶۵ برگزیده المپیادهای دانش‌آموزی سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۱ (کسب‌کنندگان مدال‌های طلا، نقره و برنز) بوده‌اند؛ دلیل بررسی آمار دهه ۹۰ هم این است که نخبگان آن سال‌ها به حدود یک دهه زمان برای تکمیل تحصیلات مدرسه و دانشگاه نیاز داشتند و حالا باید وضعیت مقیم بودن یا مهاجرت آنها را بررسی کرد. طبق این گزارش که به استناد آمار سال ۹۹ بنیاد ملی نخبگان تهیه شده است، اگرچه ۵۷ درصد از المپیادی‌های آن سال‌ها در کشور مانده‌اند اما ۲/۳۷ درصدشان مقیم خارج از کشورند و وضعیت اقامت ۲/۶ درصدشان هم مشخص نیست. البته این آمار درباره دانشجویان زیر رتبه هزار کنکور (برگزیدگان سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴) کمی قابل تحمل‌تر است، چراکه فقط ۴/۱۵ درصد آنها مقیم خارج از کشور هستند، اگرچه از نظر عددی، تعدادشان ۸۳۰۹ نفر است. ضمن آنکه وضعیت اقامت ۳۳۷۴ نفرشان هم مشخص نیست. افزایش میل به مهاجرت گروه‌های حرفه‌ای و استارت‌آپ‌ها در سال‌های اخیر طبق همین گزارش، در کنار تداوم میل المپیادی‌ها و رتبه‌های برتر کنکور به مهاجرت، طی سال‌های اخیر مهاجرت در بین گروه‌های حرفه‌ای و فعالان حوزه‌هایی مثل استارت‌آپ‌ها هم افزایش یافته که دلیل مهم آن، تحولات اقتصادی بوده است؛ این یعنی روند مهاجرت نخبگان علمی از کشور همچنان نگران‌کننده است.
پسرفت خطرناک علمی
در همین حال علیرضا شریفی‌یزدی- آسیب‌شناس اجتماعی- با اشاره به اینکه مهاجرت نخبگان برای آینده ایران تبعات سنگینی دارد می‌گوید: در پی افزایش مهاجرت نخبگان بانک ژنی خوب ایران روزبه‌روز لاغرتر از قبل می‌شود. این روزها ژن‌های باهوش و افرادی که در سطح جهانی نخبه‌اند را به دلایل مختلف همانند مسائل اقتصادی، اجتماعی و کمبود امکانات رشد علمی از دست می‌دهیم. با مهاجرت نخبگان این را هم باید در نظر گرفت که نسل‌های آینده آنها را هم از دست می‌دهیم. بنابراین بانک هوشی ایران روزبه‌روز لاغرتر شده است. در نتیجه براساس مطالعات متوسط هوش ایرانی‌ها طی ۴۰ سال گذشته شیب نزولی داشته است.
به گفته وی این در حالی است که بعد از مهاجرت نخبگان مدیران، اساتید دانشگاه و سیاستگذاران انسان‌های متوسط و با ضریب هوشی پایین‌تری می‌شوند. وقتی افراد تحصیلکرده و فوق‌تخصص مهاجرت کنند طبیعتا مشکلات کشور افزایشی می‌شود و از طرفی حل این معضلات بدون آنها غیرممکن می‌شود. اگر افراد دارای تخصص در ایران بمانند و برای آبادی کشور تلاش کنند، قطعا گره‌ای از مشکلات باز می‌شود. اما این در صورتی است که دولت امکانات لازم را برای آنها مهیا کند وگرنه به دلیل فشارهای اقتصادی و اجتماعی موجود آنها برای زندگی بهتر به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند. در حال حاضر هم وضعیت مدیریت ایران رو به سقوط است. به نظرم یکی از مشکلات اخیر جامعه هم همین موضوع است که انسان‌های متوسط جای انسان‌های بزرگ را تصاحب کردند. چه‌بسا به زودی دانشگاه‌های ما هم همین وضعیت را پیدا می‌کند. ما می‌توانیم اساتید بسیار خوبی در دانشگاه‌ها داشته باشیم ولی به دلایل مختلف و با این شیوه گزینش استادان خبره و توانمندی را در آینده نخواهیم داشت. چه‌بسا چنین امری در حوزه پزشکی، علوم رفتاری، علوم انسانی و علوم پایه نیز صادق است. به طورکلی مهاجرت‌ها برای آینده کشور خطرناک است. چراکه اصولا حل معضلات کشور باید به دست نخبگان حل شود. اما وقتی آنها خارج می‌شوند، دیگر برنمی‌گردند.
این آسیب‌شناس اظهار کرد: طبیعتا وقتی در کشوری فرار مغزها و مهاجرت نخبگان صورت می‌گیرد، به لحاظ علمی پیشرفت چندانی در آینده نخواهیم داشت. چه‌بسا روزبه‌روز پسرفت هم می‌کنیم. بنابراین در این مقوله دولت باید شرایطی را برای نخبگان مهیا کند تا آنها اگر برای ادامه تحصیل خارج می‌شوند حداقل برای خدمت بازگردند.
نخبگان برای فرصت‌های بهتر می‌روند
حسین ایمانی‌جاجرمی جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه نخبگان راهی جز مهاجرت برای ساختن زندگی بهتری ندارند، بیان کرد: مهاجرت نخبگان را باید از دو نگاه بررسی کرد؛ یکی اینکه جهانی شدن فرصت ادامه تحصیل و کار در کشورهای دیگر را افزایش داده است. دیگری اینکه ۹۰ درصد این نخبگان زمانی که برای ادامه تحصیل خارج می‌شوند، دیگر برای کار به ایران بازنمی‌گردند. طبیعتا برای این افراد فرصت‌های شغلی متناسب با درآمدهای بیشتر در کشورهای دیگر وجود دارد. با این حال دولت نمی‌تواند از خروج آنها جلوگیری کند ولی می‌تواند شرایط را به گونه‌ای مهیا کند که نخبگان بعد از اتمام درس به ایران بازگردند. این در حالی است که در واقعیت شرایط کاری مناسبی برای آنها در ایران وجود ندارد.
وی افزود: در هر صورت دولت باید بداند که ذخیره انسانی و نیروی توانمندی را از دست می‌دهد که قاعدتا به ضرر کشور است. ولی دولت باید این سوال را از خودش بپرسد که تاکنون چه شرایطی را برای این نخبگان مهیا کرده تا آنها در کشور بمانند! چه‌بسا در گذشته دور افرادی که برای ادامه تحصیل به خارج می‌رفتند، اکثر آنها به کشور بازمی‌گشتند ولی امروزه افرادی که از کشور می‌روند دیگر انگیزه‌ای برای بازگشت به کشور ندارند. چنین وضعیتی فاجعه علمی است.
وی افزود: در حال حاضر به دلیل شرایط مالی و اجتماعی علاوه بر نخبه‌ها، مردم عادی هم مهاجرت کردند. این امر یعنی از دست دادن نیروی انسانی. چه‌بسا امروزه تعداد چوپان‌ها هم کم شده، چون اکثریت آنها به دلیل درآمدهای دلاری به ارمنستان رفتند. بنابراین به نظرم جامعه مردم را مالی بار آورده است، نه اخلاقی.
این جامعه‌شناس اظهار کرد: وقتی افراد عادی برای کسب درآمد بهتر از کشور خارج می‌شوند، چه انتظاری از یک نخبه می‌توان داشت! در نتیجه تا زمانی که شرایط جامعه بهبود پیدا نکند، همین امر ادامه خواهد داشت. دنیای امروز، دنیای رقابت و جذب نیروی انسانی است. جلوگیری از مهاجرت نخبگان نیازمند اجرای فعالیت‌های فرهنگی و سیاستگذاری‌های اجرایی بوده و باید تمامی صنایع و بدنه اجرایی کشور موظف شوند چالش‌های خود را به صورت پروژه برای دانشگاه تعریف کنند و دانشجویان کارشناسی ارشد متخصص این رشته‌ها نیز از طریق صنایع و دستگاه‌های اجرایی تامین مالی شوند. این راهکار برد- برد باعث برطرف شدن چالش‌های عظیم صنایع و تامین نیازهای اولیه دانشجویان می‌شود. این راهکار تا حدودی می‌تواند از روند صعودی مهاجرت در کشور جلوگیری کند.
او ادامه داد: امروز باید دستگاه‌های اجرایی و صنایع کشور باور کنند نخبگان ما توانایی رفع چالش‌های عظیم را دارند. بهتر است اگر نخبه‌ای به صنعتی مراجعه کرد و راهکارها و چالش‌های آن صنعت را یافت، ضمانتی وجود داشته باشد که مدیر آن مجموعه بدون دلیل عقلانی، نخبه را پس نزند که این موضوع نیازمند همکاری بدنه اجرایی و قضایی کشور است.
نخبگان کشور از جمله قشر کم‌توقعی هستند که عاشق خدمت به کشور خود بوده و باید شرایط برای پیشرفت آنها مهیا شود. تضاد طبقاتی و ناعدالتی در توزیع ثروت باعث ایجاد ناامیدی و فشار روانی بر نخبگان می‌شود و این قشر از جامعه تصمیم می‌گیرند با مهاجرت به کشورهای خارجی توانایی خود را به جامعه اثبات کنند.
باید در این زمینه فرهنگ‌سازی شود تا جامعه، قشر نخبگان را بیشتر بپذیرد. قطعا این موضوع نقش تاثیرگذاری در جلوگیری از مهاجرت نخبگان ایفا خواهد کرد. بنابراین نخبه ایرانی بهانه‌گیر نیست بلکه مجبور می‌شود از کشورش مهاجرت کند؛ زیرا در صورتی که این قشر از جامعه پس از گذراندن دوران سخت تحصیل خود به اهداف مطلوب دست نیابد، ناامید و مجبور به ترک کشور می‌شود. به همین دلیل لازم است حمایت‌های لازم حین تحصیل از نخبگان انجام شود.روزنامه جهان صنعت
