پزشکان جامعه‌محور، نیاز امروز نظام سلامت

شفاآنلاین>سلامت> آموزش پزشکی از تاثیر مولفه‌های اجتماعی موثر بر سلامت مردم، غافل مانده است. بسیاری از کارشناسان آموزش پزشکی اعتقاد دارند که تربیت پزشک جامعه‌نگر در اولویت دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار ندارد و به همین دلیل، رویه فعلی باید اصلاح شود.

کارشناسان می‌گویند تا وقتی نیروهای نظام سلامت را به صورت جامعه محور آموزش ندهیم، آموزش پزشکی کاربردی نخواهد داشت. یعنی مثلا آموزش پزشکی را به جای آموزش‌های مبتنی بر بیمارستان در رشته پزشکی و آموزش‌های مبتنی بر مطب دندانپزشکی در رشته دندانپزشکی، به سمت آموزش‌های جامعه محور ببریم. در حال حاضر آموزش علوم پزشکی در کشور ما چندان جامعه محور نیست. مثلا دانشجویان دندانپزشکی روی پیشگیری از مشکلات سلامت دهان و دندان، نقش و تاثیری ندارند؛ یا آموزش‌های دانشگاهی دانشجویان توانبخشی نیز با مسائل اجتماعی منطبق نیست. یعنی روی پیشگیری از مواردی که منجر به ناتوانی می‌شود، هیچ نقشی ندارند.
کرونا، سبک زندگی افراد و نحوه آموزش را تغییر داده است. کارشناسان می‌گویند همین تغییر مهم اجتماعی باید نمودی در آموزش پزشکی هم داشته باشد.
سمیه عبداللهی‌ثابت، متخصص پزشکی اجتماعی هم تاکید کرد: «سبک زندگی شامل شیوه مشخص و قابل مشاهده از زیستن ما و مجموعه رفتارهای ما است. قبل از همه‌گیری ویروس کرونا هم، متخصصان سلامت از سبک زندگی زیاد صحبت می‌کردند، منتها فرق آن زمان و این زمان در این است که به لطف واکسیناسیون و در اختیار بودن امکانات بهداشتی اولیه، مثل آب آشامیدنی سالم و بهداشتی و مراقبت‌های روتین در کودکان زیر پنج سال، جامعه جهانی بیماری‌های واگیر را کنترل کرده بود، اما الان مشکل عمده‌ حوزه سلامت، بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی است.»
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان ادامه داد: «آن زمان وقتی صحبت از سبک زندگی می‌کردیم بیشتر معطوف به رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی بود، ولی در همه‌گیری کرونا با یک بیماری مواجه شدیم که از یک شخص به چند شخص دیگر قابل سرایت است.»
وی خاطرنشان کرد: «به خاطر کرونا یاد گرفتیم که به جای تعطیلی مشاغل، کارها را با استفاده از تکنولوژی و نرم‌افزارهای موجود به صورت مجازی انجام بدهیم .ما در دوران کرونا یاد گرفتیم جلسات، کلاس‌های مدارس، دانشگاه‌ها و آکادمی‌های آموزشی را هم مجازی برگزار کنیم. اثر مثبت بزرگ دیگر این شرایط برای آینده، بهره‌وری و استفاده بیشتر از زمان‌هایی است که در خانه هستیم. در این راستا، شاهد افزایش آموزش‌های آنلاین و در دسترس بودن آموزش‌های مختلف به صورت مجازی و دیجیتال هستیم. همه ما در این مدت آموزش‌های آنلاین را تجربه کردیم و در موارد شغلی، تفریحی، هنری و سرگرم کننده توانستیم از فضای آنلاین و دیجیتال استفاده کنیم که یک تغییر مثبت است. خیلی‌ها تمایل داریم که بتوانیم تا حد امکان این موقعیتی که برای ما پیش آمده را به آینده هم، تعمیم دهیم.»
این متخصص پزشکی اجتماعی باتوجه به درس‌های کرونا گفت: «اگر بخواهیم از این دوران میراثی مثبت برای دوران پساکرونا داشته باشیم، باید اذعان کنیم که با وجود کرونا توجه به زندگی روزمره و رفتارهایی که در طول روز انجام می‌دهیم بیشتر شده و مهم‌تر از همه، سطح بهداشت عمومی افزایش یافته است.»
محمدعلی حیدرنیا، متخصص پزشکی اجتماعی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم به اهمیت پزشکی جامعه‌نگر و جای خالی آن در آموزش‌های دانشگاهی اشاره می‌کند و می‌گوید: «آموزش پزشکی، بخصوص برای دانشجویی که می‌خواهد پزشک عمومی باشد، باید حتما جامعه‌نگر باشد، اما این موضوع در کشور ما مغفول مانده است. در آموزش پزشکی جامعه‌نگر باید آموزش اصلی دانشجو در درمانگاه ها اتفاق بیفتد تا از نزدیک با بیماری‌های شایع در مردم و نحوه پیشگیری و درمان آنها آشنا شود، اما ما کاملا برعکس عمل می‌کنیم. یعنی دانشجوی پزشکی عمومی را به بیمارستان‌ها می‌فرستیم و درمان نمونه‌های نادر بیماری را به آنها آموزش می‌دهیم، در حالی که گاهی دانشجوی پزشکی عمومی با ساده‌ترین نمونه‌های بیماری مردم نیز آشنا نیست و آموزش درمانی در این حوزه‌ها را جدی نگرفته‌ایم. فدراسیون بین المللی آموزش پزشکی هم تاکید دارد که آموزش پزشک باید جامعه‌نگر باشد و پزشک عمومی در درمانگاه‌ها آموزش ببیند، اما ما در این مسیر، درست عمل نکرده‌ایم، حتی معتقدم برای آموزش نسخه‌نویسی پزشک هم درست عمل نشده است.»
پزشک جامعه محور بر مسائل اقتصادی و اجتماعی موثر بر سلامت مردم آگاهی دارد و ضمن حضور در دل اجتماع، نسخه‌هایی متناسب با وضعیت جامعه تجویز می‌کند. پزشک جامعه محور، فقط دارو تجویز نمی‌کند و یا فقط منتظر نمی‌ماند که بیمار به عمل جراحی نیاز پیدا کند. پزشک جامعه محور به خانه‌ها و پایگاه‌های بهداشت سر می‌زند، با مردم ارتباط تنگاتنگ دارد و با مشکلات اجتماعی مردم بیگانه نیست. پزشک اجتماع محور، حکم دیده‌بانی را دارد که ضمن اشراف به مشکلات جامعه، نسخه‌های بهداشتی و درمانی متناسب با وضعیت جامعه را تجویز می‌کند.
دانشجویان علوم پزشکی باید با مولفه‌های اجتماعی موثر بر سلامت آشنا شوند، در غیراین صورت از حل و فصل مشکلات بیماران و مدیریت بیماری‌ها در مملکت عاجز خواهند شد. پزشکان ما به خوبی با تشخیص بیماری‌های مختلف از حیث درمان و دارو آشنا هستند، اما بسیاری از مولفه‌های اجتماعی موثر بر آن بیماری از بعد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و سیاسی را نمی‌شناسند.
فرهاد جعفری، متخصص پزشکی اجتماعی و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد هم انتقاد می‌کند: «با وجود تاثیرات مثبتی که پزشکی اجتماعی می‌تواند بر ساختار نظام سلامت برجای بگذارد، اما این تخصص دانشگاهی در کشور ما مهجور مانده است. متخصصان رشته پزشکی اجتماعی چندان در مدیریت نظام سلامت به کار گرفته نمی‌شوند، زیرا هنوز این رشته برای خیلی از مردم، کارشناسان و حتی برخی مسئولان شناخته شده نیست و جایگاه شغلی آنها به درستی تعریف نشده است.»