دکتر احمد کوشا خبر داد
بیماریهای غیرواگیر جزو بیماریهای مزمن هستند. یعنی یک خصوصیت مهم بیماریهای غیر واگیر این است که اساس این بیماری‌ها از کودکی گذاشته شده و بتدریج در بدن زمینه‌هایش فراهم می‌شود و در نهایت در سنین بالا خودش را نشان می‌دهد.
شفاآنلاین>سلامت>آمارهای وزارت بهداشت و نقشه بیماری‌ها نشان می‌دهد امروز جمعیت بزرگی از
ایرانیان درگیر بیماریهای غیر واگیر هستند که خروجی این بیماری‌ها مرگ‌های
زودهنگام است.
به گزارش شفاآنلاین،کافی است به دور و بر خود نگاه کنید متوجه می‌شوید اغلب مردم یا با سکته قلبی و مغزی مرده‌اند یا به خاطر تصادفات و حوادث فوت کرده‌اند، یا سرطان گرفته‌اند یا با مرض قند یا دیابت دست به گریبانند. برخی از مردم هم همواره تنگی نفس، آسم یا برونشیت دارند. چقدر تا به حال شنیده‌اید که فلان‌کس با اینکه سن بالایی نداشت دچار سکته شده و فوت کرده است. مرگ زودهنگام عارف لرستانی، علی معلم و افشین یداللهی که در چند ماه گذشته بر اثر ایست قلبی فوت کردند نشان داد سکته‌های قلبی و مغزی با چراغ خاموش سراغ افراد جوان می‌آیند. امروز آمار بیماریهای واگیر به سمت بیماریهای غیر واگیر تغییر پیدا کرده و در واقع بیش از90 درصد مرگ و میرها منتسب می‌شود به رژیم غذایی ناسالم، کم تحرکی، مصرف سیگار و دخانیات و الکل. شکی نیست و مطالعات میدانی وزارت بهداشت هم نشان داده که ناهنجاری‌های بسیاری در سبک زندگی و تغذیه‌ای ما وجود دارد. نگاهی به هرم غذایی ایرانیان نشان می‌دهد، چربی و قند و شکر در رأس این هرم است که اضافه مصرف این اقلام در کنار 4 فاکتور خطر به افزایش بار بیماری‌ها منجر شده است. از این رو وزارت بهداشت همزمان با اجرای طرح تحول نظام سلامت کار سختی را در حوزه پیشگیری در اولویت برنامه‌های خود قرار داد. برای کاهش و کنترل بیماریهای غیر واگیر در کشور سند ملی پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر در کشور با تأیید رئیس جمهوری و ابلاغ معاون اول دولت یازدهم به همه دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شد. برنامه سند ملی پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر، کنترل بیماریهای غیر واگیر از جمله سرطان، بیماریهای قلبی- عروقی، فشار خون، دیابت و... را دستور کار خود قرار داده؛ بیماری‌هایی که طبق آمار در 90 درصد مرگ و میرهای کشور پای آنها هم در میان است. حالا با گذشت سه سال از اجرای طرح تحول؛ گزارش سازمان بهداشت جهانی حکایت از آن دارد، ایران در سال 95 توانست در رابطه با کنترل و اقداماتی که برای پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر انجام داده رتبه دوم را در دنیا کسب کند و بنا است در سال 2018 برنامه‌ها و فعالیت‌های وزارت بهداشت ایران به سازمان ملل گزارش داده شود. گفت‌و‌گوی ما درباره طرح تحول بهداشت و پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر با موضوع «طرح ایراپن» و تشخیص زودهنگام سرطان‌ها از جمله طرح‌های غربالگری وابسته به طرح تحول سلامت، با «دکتر احمد کوشا مدیر کل دفتر مدیریت بیماریهای غیر واگیر» در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
وزارت بهداشت در دومین سال اجرای طرح تحول نظام سلامت جهت تمرکزش را از سمت درمان بتدریج به سمت بهداشت و پیشگیری از ابتلا به بیماریهای غیر واگیر تغییر داد. چرا موضوع پیشگیری از شیوع بیماریهای غیرواگیر دار برای نخستین بار در این دولت اهمیت پیدا کرد؟
بیماریهای غیرواگیر جزو بیماریهای مزمن هستند. یعنی یک خصوصیت مهم بیماریهای غیر واگیر این است که اساس این بیماری‌ها از کودکی گذاشته شده و بتدریج در بدن زمینه‌هایش فراهم می‌شود و در نهایت در سنین بالا خودش را نشان می‌دهد. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که بیش از سه چهارم مرگ‌های زودرس حال حاضر در دنیا به دلیل بیماریهای غیر واگیر اتفاق می‌افتد که مهم ترین‌شان بیماریهای قلبی و عروقی، سرطان‌ها، بیماریهای ریوی مزمن و مشکلات روح و روان است البته تصادفات و مرگ و میر ناشی از سوانح و حوادث عوارض غیر واگیر‌ند که سلامت را درگیر می‌کند. نزدیک به 90 درصد مرگ و میرهای ما مربوط به بیماریهای غیر واگیر و سوانح و حوادث است. طبق آخرین آمار شیوع و علل بیماریهای غیر واگیر؛ 46 درصد مرگ‌ها بخاطر بیماریهای قلبی و عروقی(سکته‌های قلبی و مغزی)، 14درصد تصادفات، 13 درصد سرطان‌ها، 4 درصد بیماریهای ریوی مزمن، 2درصد دیابت و 11 درصد سایر بیماریهای غیر واگیر است.
از نظر بار بیماری‌ها معیاری به نام دالی(DALY)داریم که سال‌های از دست رفته عمر با سال‌های سپری شده با ناتوانی را جمع می‌کنند و بسته به هر بیماریی مشخص می‌کنند که معیار دالی چه عددی است. برای مثال تصادفات بیشتر از بیماریهای قلبی و عروقی می‌کشد اما بار بیماری تصادفات بیشتر است چون هم در سنین جوانی بیشتر می‌کشد و ناتوان می‌کند در حالی که بیماریهای قلبی و عروقی در سنین بالا باعث مرگ می‌شوند بنابراین از نظر بار بیماری حوادث بار بیشتری در جامعه ایجاد می‌کند، بیماریهای قلبی و عروقی در رتبه دوم قرار دارند بیماریهای روان و کمردردها نیز ناتوانی زیادی ایجاد می‌کنند و در ردیف بالای بار بیماری‌ها قرار می‌گیرند. شیوع بیماریهای روان نیز در جامعه بالاست 23.6 درصد مردم به نوعی از یک مشکل روان رنج می‌برند. بیماریهای غیر واگیر برخلاف بیماریهای واگیر با آنتی بیوتیک و واکسن و دارو درمان نمی‌شوند یک بیمار قلبی و عروقی یا دیابت تا آخر عمر باید دارو مصرف کند یعنی وقتی فرد مبتلا شد فقط با نگهدارنده عوارض بیماری را می‌توان کنترل کرد. زمینه‌های بیماریهای غیر واگیر از دوران کودکی شروع می‌شود یعنی باید پیشگیری را از دوران کودکی شروع کنیم. برای مثال تغذیه با شیر مادر در پیشگیری از چاقی در بزرگسالی مؤثر است یا اگر مادر در دوران حاملگی از شرایط تغذیه‌ای، جسمی و روحی مناسب برخوردار باشد در سلامت آینده کودک و بروز بیماری‌ها نقش دارد در واقع پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر از زمان جنینی شروع می‌شود.
یکی از شاخصه‌هایی که در طرح تحول سلامت جهت بهبود کیفی افراد به آن توجه شده، پیشگیری و کنترل ۴ بیماری از جمله دیابت، بیماریهای قلبی و عروقی، آسم و سرطان است که طبق آمار سالانه جان هزاران ایرانی را می‌گیرند البته سازمان بهداشت جهانی نیز روی آن متمرکز شده است. در این زمینه چه اقداماتی انجام دادید؟
اگر وزارت بهداشت در پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر می‌خواهد موفق باشد باید تمامی دوره‌های سنی را در نظر بگیرد. یعنی پیشگیری، تشخیص بموقع و مراقبت بموقع باید از زمان کودکی شروع شود به همین دلیل ما ضمن آنکه مثلاً در مورد فواید تغذیه با شیر مادر به مردم آموزش می‌دهیم سعی می‌کنیم مصرف شیر خشک در کشور مدیریت شده باشد همچنین در سه سال گذشته بر اساس راهنمایی‌های سازمان بهداشت جهانی سند پیشگیری و کنترل بیماریهای غیر واگیر را در وزارت بهداشت تدوین و در شورای عالی سلامت مصوب کردیم و از طریق رئیس جمهوری به همه دستگاه‌ها جهت اجرا ابلاغ شد. بر پایه این سند 13 هدف را به تأسی از اهداف سازمان بهداشت جهانی مشخص کردیم. هدف محوری کاهش مرگ و میر زود رس یا مرگ و میر زیر 30 تا 70 سال به میزان 25درصد تا سال 2025 میلادی است. یعنی قرار شده تا سال 1404 مرگ و میر زودرس ناشی از بیماریهای غیر واگیر را 25 درصد کاهش دهیم. روز به روز در سنین پایین مردم سکته می‌کنند یا سرطان می‌گیرند برای پیشگیری از این مرگ و میرها باید اقداماتی انجام دهیم یعنی باید بتوانیم 20 درصد کم تحرکی، 30درصد مصرف نمک 30 درصد مصرف دخانیات، 25 درصد پر فشاری خون، 10درصد مصرف الکل، 20 درصد مرگ و میر ناشی از حوادث ترافیکی و 10درصد مرگ ناشی از مصرف مواد مخدر را کاهش دهیم. همچنین 20 درصد دسترسی به درمان بیماران روانی را فراهم کنیم. علاوه بر این باید مصرف چربی‌های ترانس را در روغن خوراکی و محصولات غذایی به صفر برسانیم، دریافت دارو و مشاوره را برای حداقل 70 درصد مردم جهت پیشگیری از حمله‌های قلبی و سکته‌های مغزی فراهم کنیم و دسترسی به تکنولوژی‌ها و داروهای اساسی برای درمان بیماریهای غیر واگیر را در بخش خصوصی و دولتی به 80 درصد افزایش دهیم.
با توجه به این برنامه ملی باید تا سال 2025 با ادغام برنامه‌های کنترل و پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر 25 درصد از میزان بروز و مرگ و میر بیماریهای قلبی و عروقی، دیابت، سکته، سرطان، بیماریهای روانی و تصادفات رانندگی کم شود. به نظر شما این اقدام محقق می‌شود؟
بیماریهای غیر واگیر ریشه در فرهنگ ما دارند. 4 فاکتور خطر شامل رژیم غذایی ناسالم، کم تحرکی، مصرف سیگار و دخانیات و الکل همگی جزو فاکتورهای خطرند. بنا است 4 فاکتور خطر و 4 بیماری غیر واگیر بیماری قلبی و عروقی، سرطان، دیابت و بیماریهای مزمن تنفسی را طبق راهنمایی‌های سازمان بهداشت جهانی کنترل کنیم. اغلب اینها ریشه در رفتار ما دارند.مردم در وهله اول باید رفتار‌شان را تغییر دهند که نیاز به آموزش دارد. البته ورزش، تغذیه سالم و کاهش تصادفات نیاز به امکانات دارد و این به هماهنگی با خارج بخش‌ها نیازمند است. بخاطر همین وزارت بهداشت در چند سال گذشته تفاهمنامه‌هایی را با وزارتخانه‌های مختلف بسته تا به ایجاد رفتار سالم در جامعه کمک کنند. در کنار اینها باید قوانینی بنویسیم تا بر اساس آنها مواجهه مردم با فاکتورهای خطر کم شود در این زمینه اقدامات خوبی انجام شد مثلاً مشخص کردیم نمک باید 30 درصد کاهش پیدا کند. ما حدود 11 گرم نمک در روز مصرف می‌کنیم که بیشترین مصرف نمک در نان است استاندارد نمک نان قبلاً 2 تا3 درصد و در سه سال گذشته این مقدار را به یک درصد کاهش دادیم. مراکز بهداشتی و درمانی روستاها و شهرها مجهز به دستگاه‌هایی شده‌اند که نمک نان را تست می‌کنند در کنار این قند موجود در نوشابه‌های گازدار و آبمیوه‌های صنعتی را به 10 درصد کاهش می‌دهیم جالب است بدانید پیش از این استاندارد قند کف داشت ولی سقف نداشت یعنی هر اندازه شکر بیشتر اضافه می‌کردیم به این مفهوم بود که کم فروشی نکرده‌ایم یعنی از یک میزانی نباید قند نوشابه‌ها و آبمیوه‌ها کمتر می‌شد. در کنترل مصرف دخانیات اقدامات خیلی خوبی انجام شده است ما الان حدود 13درصد میزان مصرف دخانیات را در دو جنس داریم. منع مصرف در اماکن عمومی اجرا شد هم اینک مردم در بسیاری از رستوران‌ها، اتوبوس و... سیگار مصرف نمی‌کنند. برنامه منع تبلیغ دخانیات را داریم، شما هیچ جایی نمی‌توانید ببینید سیگار تبلیغ کنند حتی اقداماتی در حال انجام است که بسته‌بندی‌های سیگار ساده باشد منتها در بحث مالیات سیگار توفیق چندانی برای افزایش قیمت سیگار نداشته‌ایم.افزایش قیمت سیگار در دنیا یکی از استراتژی‌های خوب است که دانش‌آموز نتواند با پول توجیبی‌اش سیگار بخرد. ما عرضه دخانیات را در مراکز عرضه ساماندهی می‌کنیم یعنی خواربارفروشی‌ها و سوپرمارکت‌های مشخصی فقط باید دخانیات عرضه کنند و باید 100 متر از مدارس فاصله داشته باشند و نخ فروشی نکنند همچنین دخانیات در مراکز عرضه نباید در معرض دید باشد این برنامه را شروع کردیم و ادامه خواهیم داد. در زمینه پیشگیری از چاقی نیز سند کم تحرکی نوشته شده و تفاهمنامه‌هایی را با وزارت ورزش و جوانان و بویژه با آموزش و پرورش داریم چرا که توسعه بازی‌های رایانه‌ای موجب شده چاقی با سرعت بیشتری توسعه پیدا کند. متأسفانه چاقی در کودکان با سرعت بیشتری در بین دانش‌آموزان توسعه پیدا می‌کند. واقعاً نگران سلامت آینده کودکان هستم ممکن است سلامت این کودکان در آینده از پدران‌شان هم کمتر باشد. در مورد مصرف الکل حدود 100 مرکز بهداشتی و درمانی در سراسر کشور راه‌اندازی شده کسانی که ابراز می‌کنند مصرف الکل دارند برای ترک به این مراکز مراجعه می‌کنند. سیستم بهداشتی یک خصوصیت خیلی مهم دارد اینکه برخلاف سایر سیستم‌ها هر اندازه از مرکز دورتر می‌شود قوی‌تر می‌شود. مردم شهرهای بزرگ نظام بهداشتی را بواسطه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی نمی‌شناسند اما وقتی به مراکز محروم می‌رویم نقش مرکز بهداشتی درمانی قوی و پر رنگ می‌شود و پزشک، پرستار و بهورز و مراقبان سلامت حضور فعال دارند در این دوره مراکز بهداشتی در روستاها و حاشیه شهرها نیز بشدت تقویت شدند. مردم باید بدانند به مراکزی که برای واکسن کودکان مراجعه می‌کنند همین مراکز از این به بعد قرار است برای پیشگیری از بیماری‌ها نیز اقداماتی انجام دهند.
همزمان با اجرای طرح تحول بهداشت طرح «ایراپن» برای کنترل چهار بیماری غیر واگیر که بیشترین ضربه را به افراد می‌زند در چهار شهرستان از جمله شهرضا، نقده و مراغه و بافت آزمایش شد، این طرح به منظور شناسایی افراد در معرض خطر چهار بیماری اجرا شد ارزیابی شما از این طرح برای پیشگیری از مرگ‌های زودرس در سنین جوانی چیست؟
ما برنامه‌ای را برای رسیدن به هدف پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر در کشور به دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی به نام «ایراپن» داریم. در پروتکل «ایراپن» برای شناسایی قبل از ابتلا به بیماری و ایجاد عارضه در فرد، باید مداخلاتی برای توسعه نیافتن بیماری صورت گیرد. ایراپن در چهار شهرستان از جمله شهرضا، نقده، مراغه و بافت در کرمان اجرا شد. در این طرح پزشک، ماما و بهورز با انجام آزمایش‌هایی برای همه افراد خطر بروز بیماریهای قلبی و عروقی و دیابت را در ۴۰ سال پیش‌بینی می‌کنند. این برنامه بتدریج در کشور توسعه پیدا می‌کند اما باید همه مردم همکاری کنند چون سهم مردم در پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر 75 درصد است 20 تا 25 درصد سیستم بهداشتی و وزارت بهداشت می‌تواند نقش ایفا کند منتها ما در فرهنگ‌سازی رفتار سالم نیز وارد شده‌ایم مثلاً برای اینکه جلوی خطر سکته‌های قلبی و مغزی را بگیریم خطرسنجی سکته‌های قلبی و مغزی را انجام می‌دهیم. یعنی افراد بالای 30 سال را به خانه‌های بهداشت و پایگاه‌های سلامت دعوت می‌کنیم اندازه دور کمر، سابقه بیماری در افراد درجه یک خانواده و آزمایش قند و کلسترول خون و فشار خون را اندازه‌گیری می‌کنیم و این اطلاعات را در جدول می‌گذاریم، داده حاصل از آن میزان احتمال ابتلای فرد به سکته‌های مغزی و قلبی را در 10 سال آینده نشان می‌دهد. وزارت بهداشت مصمم است جلوی سکته‌های مغزی و قلبی و حتی سرطان‌ها را در سنین جوانی بگیرد. برای این کار خطرسنجی را شروع کردیم یعنی به مراجعه‌کنندگان می‌گوییم هر چند شما در ظاهر هیچ نشانه‌ای از بیماری ندارید اما چون چاق هستید و فشار خون بالایی دارید و سیگار مصرف می‌کنید، کارت قرمز می‌گیرید و بالای 30 درصد در معرض بیماریهای قلبی و عروقی هستید. دارندگان کارت قرمز باید داروی «استاتین» مصرف کنند اگر میزان خطر بالا باشد 3 ماه بعد دوباره بیمار کنترل می‌شود. هم اینک کارشناس روان، تغذیه، مشاوره ترک اعتیاد و رفتارهای پرخطر در 1290 مرکز جامع خدمات سلامت و 3841 پایگاه سلامت در شهرها و حاشیه شهرها به مردم مشاوره می‌دهند.
یکی دیگر از بسته‌های طرح تحول در حوزه بهداشت و پیشگیری برنامه پیشگیری و کنترل سه نوع سرطان شایع دهانه رحم، روده بزرگ و پستان است. برای اینکه مرگ و میر ناشی از این سه نوع سرطان را کاهش دهیم چه باید کرد؟
برنامه پایش و مراقبت عوامل خطر غیر واگیر از جمله سرطان در سطح شبکه شامل مداخلات فردمحور برای ترک سیگار، کاهش وزن، کم تحرکی و... از سال 94 شروع شد. مثلاً در شبکه‌های بهداشت مشاوره تغذیه و ورزش می‌دهیم یا حتی برای مصرف‌کنندگان سیگار و الکل مشاوره روانشناسی می‌دهیم. پس از انجام مشاوره مراجعه‌کنندگان سه ماه بعد به شبکه مراجعه می‌کنند ممکن است فردی که کارت قرمز گرفته بود و در جاده خطر قرار داشت دوباره به جاده سلامت برگردد.(4 نوع کارت قرمز، زرد، سبز و نارنجی میزان خطر ابتلا به بیماریهای غیر واگیر را نشان می‌دهند) چنانچه عوامل خطر ابتلا به بیماریهای غیر واگیر زیر 10 باشد کارت سبز دریافت می‌کنند. البته این به معنای سلامت کامل نیست مثلاً ممکن است فرد بخاطر نارسایی مادرزادی در جدار قلب در اثر فشار خون بالا دچار مرگ زودهنگام شود. برخی سرطان‌ها را حتی اگر هم زود تشخیص دهیم چون سرعت سیر بالایی دارند فرصت پیشگیری نداریم ولی برخی سرطان‌ها را که البته شیوع بالایی نیزدارند اگر بموقع متوجه شویم می‌توان جلوی رشد سلول‌های سرطانی را گرفت. تشخیص زود هنگام سه نوع سرطان شایع را بویژه در افراد با علائم مشکوک در برنامه داریم. از جمله سرطان‌های پستان (با معاینه بالینی)، دهانه رحم (تست پاپسمیر و HPV)و روده بزرگ یا کلورکتال (FIT)در چهارشهرستان شهرضا، نقده و مراغه و بافت آزمایش شده‌اند. البته هم اینک امکانات تست این سرطان‌ها را در مراکز بهداشتی و درمانی فراهم می‌کنیم و مردم در سنین مختلف برای انجام آزمایش دعوت می‌شوند مثلاً در مورد سرطان کلورکتال افراد 50 تا 70 سال را دعوت می‌کنیم و با یک سری سؤال و بررسی تشخیص می‌دهیم که آیا فرد در مرحله اولیه سرطان است یا خیر؟ با ارجاع به پزشک متخصص فرد در مراحل اولیه درمان شده و مانع پیشرفت می‌شود. تست سرطان پستان در دستور همه دانشگاه‌ها قرار گرفته و در مرحله گذار قرار داریم یعنی آزمایشگاه‌ها و دستگاه‌ها را تجهیز می‌کنیم.
چند وقت پیش گزارش‌هایی از سوی دانشگاه علوم پزشکی تهران منتشر شد که نشان می‌داد بیماریهای ریوی جزو 10 علت اصلی مرگ و میر تهرانی‌ها است. هرچند باید بپذیریم ثمرات پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر دیر به بار می‌نشیند اما به طور کلی در سند پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر (Non-communicable diseases)چه برنامه‌ای برای کنترل بیماریهای ریوی دارید؟
در راستای اجرای طرح تحول بهداشت قسمت دیگر کاری که بصورت آزمایشی انجام می‌دهیم در مورد بیماریهای ریوی مزمن است. سازمان بهداشت جهانی تأکید کرده 4 بیماری از جمله آسم (Asthma)را باید کنترل کنیم. طبق آخرین بررسی‌ها 10 درصد کودکان و نوجوانان و 9 درصد بالغان به درجاتی از آسم مبتلا هستند. آسم جزو بیماریهای مزمن متناوب است. 4 درصد علل مرگ و میر بیماریهای ریوی مزمن‌اند از این جهت در 6 شهرستان نقده، شهرضا، بافت، مراغه، قزوین و کاشان این برنامه را آزمایش کرده‌ایم. در اینجا بهورزها و مراقبان سلامت در روستاها و شهرها که سطح اول ارائه‌کنندگان خدمات هستند چند سؤال از مراجعه‌کنندگان می‌پرسند اگر این علائم مثبت باشد به پزشک ارجاع می‌دهند و پزشک اقدامات درمانی لازم را انجام می‌دهد علاوه بر این، پزشک، بیمار را دوباره به بهورز و مراقبان سلامت ارجاع می‌دهد تا روند مصرف دارو و خودمراقبتی را پیگیری کنند.ایران
به گزارش شفاآنلاین،کافی است به دور و بر خود نگاه کنید متوجه می‌شوید اغلب مردم یا با سکته قلبی و مغزی مرده‌اند یا به خاطر تصادفات و حوادث فوت کرده‌اند، یا سرطان گرفته‌اند یا با مرض قند یا دیابت دست به گریبانند. برخی از مردم هم همواره تنگی نفس، آسم یا برونشیت دارند. چقدر تا به حال شنیده‌اید که فلان‌کس با اینکه سن بالایی نداشت دچار سکته شده و فوت کرده است. مرگ زودهنگام عارف لرستانی، علی معلم و افشین یداللهی که در چند ماه گذشته بر اثر ایست قلبی فوت کردند نشان داد سکته‌های قلبی و مغزی با چراغ خاموش سراغ افراد جوان می‌آیند. امروز آمار بیماریهای واگیر به سمت بیماریهای غیر واگیر تغییر پیدا کرده و در واقع بیش از90 درصد مرگ و میرها منتسب می‌شود به رژیم غذایی ناسالم، کم تحرکی، مصرف سیگار و دخانیات و الکل. شکی نیست و مطالعات میدانی وزارت بهداشت هم نشان داده که ناهنجاری‌های بسیاری در سبک زندگی و تغذیه‌ای ما وجود دارد. نگاهی به هرم غذایی ایرانیان نشان می‌دهد، چربی و قند و شکر در رأس این هرم است که اضافه مصرف این اقلام در کنار 4 فاکتور خطر به افزایش بار بیماری‌ها منجر شده است. از این رو وزارت بهداشت همزمان با اجرای طرح تحول نظام سلامت کار سختی را در حوزه پیشگیری در اولویت برنامه‌های خود قرار داد. برای کاهش و کنترل بیماریهای غیر واگیر در کشور سند ملی پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر در کشور با تأیید رئیس جمهوری و ابلاغ معاون اول دولت یازدهم به همه دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شد. برنامه سند ملی پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر، کنترل بیماریهای غیر واگیر از جمله سرطان، بیماریهای قلبی- عروقی، فشار خون، دیابت و... را دستور کار خود قرار داده؛ بیماری‌هایی که طبق آمار در 90 درصد مرگ و میرهای کشور پای آنها هم در میان است. حالا با گذشت سه سال از اجرای طرح تحول؛ گزارش سازمان بهداشت جهانی حکایت از آن دارد، ایران در سال 95 توانست در رابطه با کنترل و اقداماتی که برای پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر انجام داده رتبه دوم را در دنیا کسب کند و بنا است در سال 2018 برنامه‌ها و فعالیت‌های وزارت بهداشت ایران به سازمان ملل گزارش داده شود. گفت‌و‌گوی ما درباره طرح تحول بهداشت و پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر با موضوع «طرح ایراپن» و تشخیص زودهنگام سرطان‌ها از جمله طرح‌های غربالگری وابسته به طرح تحول سلامت، با «دکتر احمد کوشا مدیر کل دفتر مدیریت بیماریهای غیر واگیر» در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
وزارت بهداشت در دومین سال اجرای طرح تحول نظام سلامت جهت تمرکزش را از سمت درمان بتدریج به سمت بهداشت و پیشگیری از ابتلا به بیماریهای غیر واگیر تغییر داد. چرا موضوع پیشگیری از شیوع بیماریهای غیرواگیر دار برای نخستین بار در این دولت اهمیت پیدا کرد؟
بیماریهای غیرواگیر جزو بیماریهای مزمن هستند. یعنی یک خصوصیت مهم بیماریهای غیر واگیر این است که اساس این بیماری‌ها از کودکی گذاشته شده و بتدریج در بدن زمینه‌هایش فراهم می‌شود و در نهایت در سنین بالا خودش را نشان می‌دهد. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که بیش از سه چهارم مرگ‌های زودرس حال حاضر در دنیا به دلیل بیماریهای غیر واگیر اتفاق می‌افتد که مهم ترین‌شان بیماریهای قلبی و عروقی، سرطان‌ها، بیماریهای ریوی مزمن و مشکلات روح و روان است البته تصادفات و مرگ و میر ناشی از سوانح و حوادث عوارض غیر واگیر‌ند که سلامت را درگیر می‌کند. نزدیک به 90 درصد مرگ و میرهای ما مربوط به بیماریهای غیر واگیر و سوانح و حوادث است. طبق آخرین آمار شیوع و علل بیماریهای غیر واگیر؛ 46 درصد مرگ‌ها بخاطر بیماریهای قلبی و عروقی(سکته‌های قلبی و مغزی)، 14درصد تصادفات، 13 درصد سرطان‌ها، 4 درصد بیماریهای ریوی مزمن، 2درصد دیابت و 11 درصد سایر بیماریهای غیر واگیر است.
از نظر بار بیماری‌ها معیاری به نام دالی(DALY)داریم که سال‌های از دست رفته عمر با سال‌های سپری شده با ناتوانی را جمع می‌کنند و بسته به هر بیماریی مشخص می‌کنند که معیار دالی چه عددی است. برای مثال تصادفات بیشتر از بیماریهای قلبی و عروقی می‌کشد اما بار بیماری تصادفات بیشتر است چون هم در سنین جوانی بیشتر می‌کشد و ناتوان می‌کند در حالی که بیماریهای قلبی و عروقی در سنین بالا باعث مرگ می‌شوند بنابراین از نظر بار بیماری حوادث بار بیشتری در جامعه ایجاد می‌کند، بیماریهای قلبی و عروقی در رتبه دوم قرار دارند بیماریهای روان و کمردردها نیز ناتوانی زیادی ایجاد می‌کنند و در ردیف بالای بار بیماری‌ها قرار می‌گیرند. شیوع بیماریهای روان نیز در جامعه بالاست 23.6 درصد مردم به نوعی از یک مشکل روان رنج می‌برند. بیماریهای غیر واگیر برخلاف بیماریهای واگیر با آنتی بیوتیک و واکسن و دارو درمان نمی‌شوند یک بیمار قلبی و عروقی یا دیابت تا آخر عمر باید دارو مصرف کند یعنی وقتی فرد مبتلا شد فقط با نگهدارنده عوارض بیماری را می‌توان کنترل کرد. زمینه‌های بیماریهای غیر واگیر از دوران کودکی شروع می‌شود یعنی باید پیشگیری را از دوران کودکی شروع کنیم. برای مثال تغذیه با شیر مادر در پیشگیری از چاقی در بزرگسالی مؤثر است یا اگر مادر در دوران حاملگی از شرایط تغذیه‌ای، جسمی و روحی مناسب برخوردار باشد در سلامت آینده کودک و بروز بیماری‌ها نقش دارد در واقع پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر از زمان جنینی شروع می‌شود.
یکی از شاخصه‌هایی که در طرح تحول سلامت جهت بهبود کیفی افراد به آن توجه شده، پیشگیری و کنترل ۴ بیماری از جمله دیابت، بیماریهای قلبی و عروقی، آسم و سرطان است که طبق آمار سالانه جان هزاران ایرانی را می‌گیرند البته سازمان بهداشت جهانی نیز روی آن متمرکز شده است. در این زمینه چه اقداماتی انجام دادید؟
اگر وزارت بهداشت در پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر می‌خواهد موفق باشد باید تمامی دوره‌های سنی را در نظر بگیرد. یعنی پیشگیری، تشخیص بموقع و مراقبت بموقع باید از زمان کودکی شروع شود به همین دلیل ما ضمن آنکه مثلاً در مورد فواید تغذیه با شیر مادر به مردم آموزش می‌دهیم سعی می‌کنیم مصرف شیر خشک در کشور مدیریت شده باشد همچنین در سه سال گذشته بر اساس راهنمایی‌های سازمان بهداشت جهانی سند پیشگیری و کنترل بیماریهای غیر واگیر را در وزارت بهداشت تدوین و در شورای عالی سلامت مصوب کردیم و از طریق رئیس جمهوری به همه دستگاه‌ها جهت اجرا ابلاغ شد. بر پایه این سند 13 هدف را به تأسی از اهداف سازمان بهداشت جهانی مشخص کردیم. هدف محوری کاهش مرگ و میر زود رس یا مرگ و میر زیر 30 تا 70 سال به میزان 25درصد تا سال 2025 میلادی است. یعنی قرار شده تا سال 1404 مرگ و میر زودرس ناشی از بیماریهای غیر واگیر را 25 درصد کاهش دهیم. روز به روز در سنین پایین مردم سکته می‌کنند یا سرطان می‌گیرند برای پیشگیری از این مرگ و میرها باید اقداماتی انجام دهیم یعنی باید بتوانیم 20 درصد کم تحرکی، 30درصد مصرف نمک 30 درصد مصرف دخانیات، 25 درصد پر فشاری خون، 10درصد مصرف الکل، 20 درصد مرگ و میر ناشی از حوادث ترافیکی و 10درصد مرگ ناشی از مصرف مواد مخدر را کاهش دهیم. همچنین 20 درصد دسترسی به درمان بیماران روانی را فراهم کنیم. علاوه بر این باید مصرف چربی‌های ترانس را در روغن خوراکی و محصولات غذایی به صفر برسانیم، دریافت دارو و مشاوره را برای حداقل 70 درصد مردم جهت پیشگیری از حمله‌های قلبی و سکته‌های مغزی فراهم کنیم و دسترسی به تکنولوژی‌ها و داروهای اساسی برای درمان بیماریهای غیر واگیر را در بخش خصوصی و دولتی به 80 درصد افزایش دهیم.
با توجه به این برنامه ملی باید تا سال 2025 با ادغام برنامه‌های کنترل و پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر 25 درصد از میزان بروز و مرگ و میر بیماریهای قلبی و عروقی، دیابت، سکته، سرطان، بیماریهای روانی و تصادفات رانندگی کم شود. به نظر شما این اقدام محقق می‌شود؟
بیماریهای غیر واگیر ریشه در فرهنگ ما دارند. 4 فاکتور خطر شامل رژیم غذایی ناسالم، کم تحرکی، مصرف سیگار و دخانیات و الکل همگی جزو فاکتورهای خطرند. بنا است 4 فاکتور خطر و 4 بیماری غیر واگیر بیماری قلبی و عروقی، سرطان، دیابت و بیماریهای مزمن تنفسی را طبق راهنمایی‌های سازمان بهداشت جهانی کنترل کنیم. اغلب اینها ریشه در رفتار ما دارند.مردم در وهله اول باید رفتار‌شان را تغییر دهند که نیاز به آموزش دارد. البته ورزش، تغذیه سالم و کاهش تصادفات نیاز به امکانات دارد و این به هماهنگی با خارج بخش‌ها نیازمند است. بخاطر همین وزارت بهداشت در چند سال گذشته تفاهمنامه‌هایی را با وزارتخانه‌های مختلف بسته تا به ایجاد رفتار سالم در جامعه کمک کنند. در کنار اینها باید قوانینی بنویسیم تا بر اساس آنها مواجهه مردم با فاکتورهای خطر کم شود در این زمینه اقدامات خوبی انجام شد مثلاً مشخص کردیم نمک باید 30 درصد کاهش پیدا کند. ما حدود 11 گرم نمک در روز مصرف می‌کنیم که بیشترین مصرف نمک در نان است استاندارد نمک نان قبلاً 2 تا3 درصد و در سه سال گذشته این مقدار را به یک درصد کاهش دادیم. مراکز بهداشتی و درمانی روستاها و شهرها مجهز به دستگاه‌هایی شده‌اند که نمک نان را تست می‌کنند در کنار این قند موجود در نوشابه‌های گازدار و آبمیوه‌های صنعتی را به 10 درصد کاهش می‌دهیم جالب است بدانید پیش از این استاندارد قند کف داشت ولی سقف نداشت یعنی هر اندازه شکر بیشتر اضافه می‌کردیم به این مفهوم بود که کم فروشی نکرده‌ایم یعنی از یک میزانی نباید قند نوشابه‌ها و آبمیوه‌ها کمتر می‌شد. در کنترل مصرف دخانیات اقدامات خیلی خوبی انجام شده است ما الان حدود 13درصد میزان مصرف دخانیات را در دو جنس داریم. منع مصرف در اماکن عمومی اجرا شد هم اینک مردم در بسیاری از رستوران‌ها، اتوبوس و... سیگار مصرف نمی‌کنند. برنامه منع تبلیغ دخانیات را داریم، شما هیچ جایی نمی‌توانید ببینید سیگار تبلیغ کنند حتی اقداماتی در حال انجام است که بسته‌بندی‌های سیگار ساده باشد منتها در بحث مالیات سیگار توفیق چندانی برای افزایش قیمت سیگار نداشته‌ایم.افزایش قیمت سیگار در دنیا یکی از استراتژی‌های خوب است که دانش‌آموز نتواند با پول توجیبی‌اش سیگار بخرد. ما عرضه دخانیات را در مراکز عرضه ساماندهی می‌کنیم یعنی خواربارفروشی‌ها و سوپرمارکت‌های مشخصی فقط باید دخانیات عرضه کنند و باید 100 متر از مدارس فاصله داشته باشند و نخ فروشی نکنند همچنین دخانیات در مراکز عرضه نباید در معرض دید باشد این برنامه را شروع کردیم و ادامه خواهیم داد. در زمینه پیشگیری از چاقی نیز سند کم تحرکی نوشته شده و تفاهمنامه‌هایی را با وزارت ورزش و جوانان و بویژه با آموزش و پرورش داریم چرا که توسعه بازی‌های رایانه‌ای موجب شده چاقی با سرعت بیشتری توسعه پیدا کند. متأسفانه چاقی در کودکان با سرعت بیشتری در بین دانش‌آموزان توسعه پیدا می‌کند. واقعاً نگران سلامت آینده کودکان هستم ممکن است سلامت این کودکان در آینده از پدران‌شان هم کمتر باشد. در مورد مصرف الکل حدود 100 مرکز بهداشتی و درمانی در سراسر کشور راه‌اندازی شده کسانی که ابراز می‌کنند مصرف الکل دارند برای ترک به این مراکز مراجعه می‌کنند. سیستم بهداشتی یک خصوصیت خیلی مهم دارد اینکه برخلاف سایر سیستم‌ها هر اندازه از مرکز دورتر می‌شود قوی‌تر می‌شود. مردم شهرهای بزرگ نظام بهداشتی را بواسطه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی نمی‌شناسند اما وقتی به مراکز محروم می‌رویم نقش مرکز بهداشتی درمانی قوی و پر رنگ می‌شود و پزشک، پرستار و بهورز و مراقبان سلامت حضور فعال دارند در این دوره مراکز بهداشتی در روستاها و حاشیه شهرها نیز بشدت تقویت شدند. مردم باید بدانند به مراکزی که برای واکسن کودکان مراجعه می‌کنند همین مراکز از این به بعد قرار است برای پیشگیری از بیماری‌ها نیز اقداماتی انجام دهند.
همزمان با اجرای طرح تحول بهداشت طرح «ایراپن» برای کنترل چهار بیماری غیر واگیر که بیشترین ضربه را به افراد می‌زند در چهار شهرستان از جمله شهرضا، نقده و مراغه و بافت آزمایش شد، این طرح به منظور شناسایی افراد در معرض خطر چهار بیماری اجرا شد ارزیابی شما از این طرح برای پیشگیری از مرگ‌های زودرس در سنین جوانی چیست؟
ما برنامه‌ای را برای رسیدن به هدف پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر در کشور به دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی به نام «ایراپن» داریم. در پروتکل «ایراپن» برای شناسایی قبل از ابتلا به بیماری و ایجاد عارضه در فرد، باید مداخلاتی برای توسعه نیافتن بیماری صورت گیرد. ایراپن در چهار شهرستان از جمله شهرضا، نقده، مراغه و بافت در کرمان اجرا شد. در این طرح پزشک، ماما و بهورز با انجام آزمایش‌هایی برای همه افراد خطر بروز بیماریهای قلبی و عروقی و دیابت را در ۴۰ سال پیش‌بینی می‌کنند. این برنامه بتدریج در کشور توسعه پیدا می‌کند اما باید همه مردم همکاری کنند چون سهم مردم در پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر 75 درصد است 20 تا 25 درصد سیستم بهداشتی و وزارت بهداشت می‌تواند نقش ایفا کند منتها ما در فرهنگ‌سازی رفتار سالم نیز وارد شده‌ایم مثلاً برای اینکه جلوی خطر سکته‌های قلبی و مغزی را بگیریم خطرسنجی سکته‌های قلبی و مغزی را انجام می‌دهیم. یعنی افراد بالای 30 سال را به خانه‌های بهداشت و پایگاه‌های سلامت دعوت می‌کنیم اندازه دور کمر، سابقه بیماری در افراد درجه یک خانواده و آزمایش قند و کلسترول خون و فشار خون را اندازه‌گیری می‌کنیم و این اطلاعات را در جدول می‌گذاریم، داده حاصل از آن میزان احتمال ابتلای فرد به سکته‌های مغزی و قلبی را در 10 سال آینده نشان می‌دهد. وزارت بهداشت مصمم است جلوی سکته‌های مغزی و قلبی و حتی سرطان‌ها را در سنین جوانی بگیرد. برای این کار خطرسنجی را شروع کردیم یعنی به مراجعه‌کنندگان می‌گوییم هر چند شما در ظاهر هیچ نشانه‌ای از بیماری ندارید اما چون چاق هستید و فشار خون بالایی دارید و سیگار مصرف می‌کنید، کارت قرمز می‌گیرید و بالای 30 درصد در معرض بیماریهای قلبی و عروقی هستید. دارندگان کارت قرمز باید داروی «استاتین» مصرف کنند اگر میزان خطر بالا باشد 3 ماه بعد دوباره بیمار کنترل می‌شود. هم اینک کارشناس روان، تغذیه، مشاوره ترک اعتیاد و رفتارهای پرخطر در 1290 مرکز جامع خدمات سلامت و 3841 پایگاه سلامت در شهرها و حاشیه شهرها به مردم مشاوره می‌دهند.
یکی دیگر از بسته‌های طرح تحول در حوزه بهداشت و پیشگیری برنامه پیشگیری و کنترل سه نوع سرطان شایع دهانه رحم، روده بزرگ و پستان است. برای اینکه مرگ و میر ناشی از این سه نوع سرطان را کاهش دهیم چه باید کرد؟
برنامه پایش و مراقبت عوامل خطر غیر واگیر از جمله سرطان در سطح شبکه شامل مداخلات فردمحور برای ترک سیگار، کاهش وزن، کم تحرکی و... از سال 94 شروع شد. مثلاً در شبکه‌های بهداشت مشاوره تغذیه و ورزش می‌دهیم یا حتی برای مصرف‌کنندگان سیگار و الکل مشاوره روانشناسی می‌دهیم. پس از انجام مشاوره مراجعه‌کنندگان سه ماه بعد به شبکه مراجعه می‌کنند ممکن است فردی که کارت قرمز گرفته بود و در جاده خطر قرار داشت دوباره به جاده سلامت برگردد.(4 نوع کارت قرمز، زرد، سبز و نارنجی میزان خطر ابتلا به بیماریهای غیر واگیر را نشان می‌دهند) چنانچه عوامل خطر ابتلا به بیماریهای غیر واگیر زیر 10 باشد کارت سبز دریافت می‌کنند. البته این به معنای سلامت کامل نیست مثلاً ممکن است فرد بخاطر نارسایی مادرزادی در جدار قلب در اثر فشار خون بالا دچار مرگ زودهنگام شود. برخی سرطان‌ها را حتی اگر هم زود تشخیص دهیم چون سرعت سیر بالایی دارند فرصت پیشگیری نداریم ولی برخی سرطان‌ها را که البته شیوع بالایی نیزدارند اگر بموقع متوجه شویم می‌توان جلوی رشد سلول‌های سرطانی را گرفت. تشخیص زود هنگام سه نوع سرطان شایع را بویژه در افراد با علائم مشکوک در برنامه داریم. از جمله سرطان‌های پستان (با معاینه بالینی)، دهانه رحم (تست پاپسمیر و HPV)و روده بزرگ یا کلورکتال (FIT)در چهارشهرستان شهرضا، نقده و مراغه و بافت آزمایش شده‌اند. البته هم اینک امکانات تست این سرطان‌ها را در مراکز بهداشتی و درمانی فراهم می‌کنیم و مردم در سنین مختلف برای انجام آزمایش دعوت می‌شوند مثلاً در مورد سرطان کلورکتال افراد 50 تا 70 سال را دعوت می‌کنیم و با یک سری سؤال و بررسی تشخیص می‌دهیم که آیا فرد در مرحله اولیه سرطان است یا خیر؟ با ارجاع به پزشک متخصص فرد در مراحل اولیه درمان شده و مانع پیشرفت می‌شود. تست سرطان پستان در دستور همه دانشگاه‌ها قرار گرفته و در مرحله گذار قرار داریم یعنی آزمایشگاه‌ها و دستگاه‌ها را تجهیز می‌کنیم.
چند وقت پیش گزارش‌هایی از سوی دانشگاه علوم پزشکی تهران منتشر شد که نشان می‌داد بیماریهای ریوی جزو 10 علت اصلی مرگ و میر تهرانی‌ها است. هرچند باید بپذیریم ثمرات پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر دیر به بار می‌نشیند اما به طور کلی در سند پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر (Non-communicable diseases)چه برنامه‌ای برای کنترل بیماریهای ریوی دارید؟
در راستای اجرای طرح تحول بهداشت قسمت دیگر کاری که بصورت آزمایشی انجام می‌دهیم در مورد بیماریهای ریوی مزمن است. سازمان بهداشت جهانی تأکید کرده 4 بیماری از جمله آسم (Asthma)را باید کنترل کنیم. طبق آخرین بررسی‌ها 10 درصد کودکان و نوجوانان و 9 درصد بالغان به درجاتی از آسم مبتلا هستند. آسم جزو بیماریهای مزمن متناوب است. 4 درصد علل مرگ و میر بیماریهای ریوی مزمن‌اند از این جهت در 6 شهرستان نقده، شهرضا، بافت، مراغه، قزوین و کاشان این برنامه را آزمایش کرده‌ایم. در اینجا بهورزها و مراقبان سلامت در روستاها و شهرها که سطح اول ارائه‌کنندگان خدمات هستند چند سؤال از مراجعه‌کنندگان می‌پرسند اگر این علائم مثبت باشد به پزشک ارجاع می‌دهند و پزشک اقدامات درمانی لازم را انجام می‌دهد علاوه بر این، پزشک، بیمار را دوباره به بهورز و مراقبان سلامت ارجاع می‌دهد تا روند مصرف دارو و خودمراقبتی را پیگیری کنند.ایران
نظرشما
آخرین اخبار