آزار کلامی کودکان؛ آسیبی خاموش اما مخرب‌تر از حد تصور

شفاآنلاین »سلامت» تحقیر و توهین کلامی آسیب‌زننده‌اند؛ به‌ویژه زمانی که از سوی والدین، معلم یا مربی صورت گیرد. اگر در محیطی بزرگ شده‌اید که فریاد زدن و ناسزا طبیعی بوده، شاید آن را روشی معمول و حتی مؤثر برای انضباط بدانید. اما برای کودکان، این رفتار می‌تواند آسیب عاطفی عمیقی با پیامدهای طولانی‌مدت ایجاد کند.

به گزارش شفاآنلاین پژوهش‌ها نشان می‌دهد آزار کلامی می‌تواند

• عزت‌نفس کودک را تضعیف کند

• توانایی او در اعتماد و ایجاد رابطه را مختل کند

• بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی اثر منفی بگذارد، و حتی به اندازه آزار جسمی یا جنسی، او را در معرض خطر افسردگی و اضطراب قرار دهد.

توهین کلامی چیست؟

اگر رفتارهای زیر تکرار شود، ممکن است کودک در معرض آزار کلامی قرار داشته باشد:

۱. ناسزا، تحقیر و توهین مستقیم

مانند گفتن «تو احمقی»، «بچهٔ بدی هستی»، «ارزشی نداری».

۲. انتقاد غیرمستقیم

تحقیر کودک در صحبت با همسرتان نیز آسیب‌زننده است. حتی اگر مستقیماً خطاب به او نباشد، کودک آن را می‌شنود و احساس می‌کند هدف حمله قرار گرفته است.

۳. رد کردن یا تهدید به ترک

جملاتی نظیر «کاش به دنیا نمی‌اومدی» یا «می‌برمت فرزندخواندگی» حس ناامنی و طرد شدن ایجاد می‌کند.

۴. تهدید به آسیب بدنی

حتی اگر عملی نشود، پژوهش‌ها نشان می‌دهند والدینی که زیاد فریاد می‌زنند، احتمال بیشتری برای ضربه زدن دارند. این تهدیدها ترس و بی‌اعتمادی ایجاد می‌کند.

۵. تهمت و سرزنش

مانند «این خانواده به‌خاطر تو نابود شده» یا «اگر تو نبودی، زندگی‌ام بهتر بود».

۶. طعنه و تمسخر

جملاتی مثل «چه باهوش!» بعد از ریخته شدن آبمیوه روی فرش، کودک را تحقیر می‌کند.

۷. توهین به همسر در برابر کودک

تحقیقات نشان می‌دهد دیدن پرخاشگری کلامی بین والدین، بیش از خشونت فیزیکی بین آنها برای کودک آسیب‌زا است.

شیوع آزار کلامی

مطالعه‌ای در دانشگاه نیوهمپشایر نشان داد ۶۳ درصد والدین آمریکایی حداقل یک رفتار پرخاشگری کلامی با کودک داشته‌اند.اما طبق داده‌های خدمات حفاظت از کودکان، فقط ۶ درصد گزارش‌ها شامل «بدرفتاری عاطفی» است. احتمالاً دلیل این اختلاف، دشواری تشخیص و اثبات آزار کلامی نسبت به آزار فیزیکی است.

نشانه‌های آزار کلامی در کودکان

۱. تصویر منفی از خود

گفتن جملاتی مثل «من احمقم» یا کناره‌گیری، غمگینی و افسردگی می‌تواند نشانه کاهش عزت‌نفس باشد.

۲. رفتارهای خودویرانگر

مانند بریدن پوست، آسیب رساندن به خود یا رفتارهای پرخطر.

۳. رفتارهای ضد اجتماعی

مطالعات نشان می‌دهد این کودکان ممکن است پرخاشگری بیشتری نسبت به همسالان نشان دهند.

۴. کندی رشد یا تأخیر رشدی

مشکل در ارتباطات اجتماعی، پسرفت تحصیلی، مشکل در ایجاد دوستی یا رفتارهای واپسگرایانه مانند مکیدن شست و شب‌ادراری.

آیا توهین کلامی پیامد بلندمدت دارد؟

بله. کودکان آسیب‌دیده ممکن است در آینده:

• قربانی سوءرفتار شوند،

• خود رفتار آزارگرانه داشته باشند،

• دچار افسردگی، خودآزاری یا اضطراب شوند.

چرا ممکن است کنترل خشم برایم سخت باشد؟

گاهی والدین ناخواسته حرف‌هایی می‌زنند که از گفتنشان پشیمان می‌شوند. اگر این اتفاق مداوم است، باید از متخصصان کمک بگیرید.

دلایل رایج رفتارهای کلامی آسیب‌زننده:

• ندانستن روش‌های صحیح ارتباط و انضباط

• باور به اینکه «محبت سخت» ضروری است

• ناتوانی در مدیریت احساسات

• تجربه آزار کلامی در کودکی

چگونه از آزار کلامی نسبت به فرزندم جلوگیری کنم؟

• در لحظات عصبانیت تایم اوت بگیرید؛ چند دقیقه از موقعیت فاصله بگیرید.

• فقط روی مشکل فعلی تمرکز کنید، نه مجموعه‌ای از ناراحتی‌های انباشته.

• احساسات خود را در خلوت با فرد مورد اعتماد در میان بگذارید.

• از روش T.H.I.N.K. پیشنهادی آکادمی اطفال آمریکا استفاده کنید:

  • توجه به احساسات خود

  • همدلی با کودک

  • یافتن نگاه متفاوت به موقعیت

  • نگوش دادن به کودک

  • کنش آگاهانه و همراه با عشق

مطالعه‌ای نشان داده والدینی که این روش را تمرین می‌کنند، در مدیریت خشم موفق‌تر هستند.

چگونه از آزار کلامی دیگران نسبت به فرزندم جلوگیری کنم؟

به روابط کودک با بزرگسالان دیگر توجه کنید:معلمان، مربیان، پرستاران و حتی والدین دیگر کودکان ممکن است ناخواسته به کودک آسیب کلامی وارد کنند.

به علائم اضطراب، کابوس‌های شبانه، شب‌ادراری و ترس از مدرسه توجه کنید.

در صورت لزوم با مشاور یا متخصص اطفال مشورت کنید. اگر آزار از سوی یک مربی یا معلم رخ می‌دهد، محل کلاس یا گروه را تغییر دهید و موضوع را به مسئولان اطلاع دهید.

اگر در مکان عمومی شاهد آزار کلامی کودک باشیم، چه کنیم؟

رویارویی مستقیم می‌تواند وضعیت را بدتر کند. بهترین کار کمک به آرام شدن فضاست.

می‌توانید با لحنی همدلانه چیزی مانند این بگویید:

«گاهی نمی‌دانیم در این موقعیت‌ها چه کار کنیم، درسته؟»

این جمله نه‌تنها چالش‌برانگیز نیست، بلکه می‌تواند خشم بزرگسال را کاهش دهد و تمرکز او را از کودک بردارد.
هدف فقط حمایت لحظه‌ای از کودک است، نه اصلاح رفتار والدین.