آگاهی لازمه پیشگیری از مسمومیتهای دارویی
شفاآنلاین »سلامت» هفته پیشگیری از مسمومیت ها از اول تا هفتم آبان هر سال برگزار می شود و در این هفته به روال هر ساله در سراسر کشور، تمرکز بر اطلاع رسانی، آگاهی بخشی و آموزش پیشگیری از مسمومیت در کودکان و مسمومیت ناشی از داروها، سموم دفع آفات، مواد شیمیایی، سوء مصرف مواد و داروهای روانگردان، گازها و به ویژه منواکسید کربن و قارچ های سمی است.
به گزارش شفاآنلاین پیشگیری از مسمومیت‌ها با شعار «با پیشگیری آگاهانه از وقوع مسمومیت‌ها، زندگی را ایمن‌تر کنیم» و با هدف کاهش مرگ و میر ناشی از مسمومیت‌ها از یکم تا هفتم آبان سال جاری در سطح کشور در حال اجراست.
محوریت اقدامات نظام سلامت در این رابطه، اطلاع رسانی، آگاهی بخشی و آموزش عمومی نحوه پیشگیری از مسمومیت ها از جمله ایمن سازی منازل، محل های کار، مدارس و مهدهای کودک و آموزش و نحوه استفاده صحیح از فرآورده های دارویی و شیمیایی است.
بر اساس داده های سازمان جهانی بهداشت، در سال ۲۰۱۲ حدود ۱۹۳ هزار و ۴۶۰ نفر در سراسر جهان تنها بر اثر مسمومیت غیر عمد جان باختند که از این مرگ و میرها، ۸۴ درصد در کشورهای کم درآمد و متوسط رخ داده بنابراین یکی از شایعترین علل مرگ و میر در تمام دنیا مسمومیت است.
تحقیق و بررسی مرگ و میر ناشی از مسمومیت ها در اتخاذ تصمیمات و بهبود استانداردهای لازم برای پیشگیری از حوادث ناگوار، نقش مهمی را ایفا می کند.
با توجه به همیت این موضوع با «مرتضی نبیئی متخصص، داروساز بالینی و مدیر اداره پایش و نظارت بر مصرف فراورده های سلامت معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی زنجان» گفت و گو کرده است.
مرتضی نبیئی متخصص، داروساز بالینی
ایرنا: شایعترین مسمومیت ها کدامند و چه گروه های سنی در معرض خطر آنها هستند؟
شایعترین مسمومیت های کنونی در جهان مسمومیت هایی دارویی به شمار می رود که دو گروه سنی یعنی اطفال و سالمندان بیشتر در معرض خطر آنها قرار دارند.
امروزه بسیاری از داروها برای بزرگسالان مورد استفاده قرار می گیرد و اگر اطفال به اشتباه از این نوع فرآورده ها استفاده کنند، ممکن است به مسمومیت دچار شوند.
علت اصلی این مسمومیت ها استفاده ناآگاهانه و تصادفی از داروهای بزرگسالان است. اطفال به دلیل جثه کوچک و وزن کم، نیازمند مقدار بسیار پایین‌تر دارو هستند و هرگونه اشتباه در میزان مصرف می‌تواند منجر به مسمومیتهای جدی شود.
همچنین مسمومیتهای ناخواسته دارویی نیز می تواند در کودکان رخ دهد به دلیل کنجکاوی و نبود آگاهی یا مشاهده مصرف افراد ممکن است داروهای موجود در دسترس را به صورت تصادفی مصرف کنند که این امر خطرناک است و می‌تواند عواقب جدی و حتی مرگبار داشته باشد.
از طرفی سالمندان نیز در معرض خطر مسمومیتهای دارویی قرار دارند زیرا این گروه معمولا چندین بیماری همزمان دارند مانند آلزایمر، فشار خون، مشکلات روانپزشکی، قلبی عروقی، روماتولوژی، گوارشی و تنفسی که برای هر کدام داروهای مختلفی مصرف می‌کنند.
تداخل دارویی بین این داروها، ضعف کلیه و کبد که در سالمندان بیشتر است و کاهش توانایی بدن در دفع دارو می‌تواند به تجمع دارو در بدن و مسمومیت منجر شود.
علاوه بر این، فراموشی مصرف دارو یا اشتباه در مقدار مصرفی به دلیل اختلالات شناختی، خطر مسمومیت را افزایش می‌دهد بنابراین سالمندان همچنین بیشتر مستعد عوارض ناشی از مسمومیتهای دارویی هستند.
ایرنا: آمار دقیقی از میزان مسمومیت هایی دارویی در استان وجود دارد؟
اطلاعات دقیقی در مورد میزان مسمومیت دارویی وجود ندارد البته آماری در خصوص میزان مراجعه به بیمارستان ها و مراکز درمانی وجود دارد، اما بسیاری از موارد در طولانی‌مدت با مصرف نادرست داروها رخ می‌دهد و ممکن است گزارش نشود.
مصرف مداوم و مقدار نامناسب داروهای مسکن قوی ممکن است در طول زمان به نارسایی کلیه منجر شود که تشخیص آن در ابتدا دشوار است و امکان دارد به علل دیگر نسبت داده شود بنابراین بخش عمده‌ای از مسمومیت ها و آسیب‌های دارویی به‌ویژه در مواردی که علائم زودرس و کوتاه‌مدت ظاهر نمی‌شود، ممکن است نادیده گرفته شود و حتی به مراکز درمانی نیز مراجعه ای نشود.
بیشترین مسمومیت ها در کودکان بر اثر مصرف داروی استامینوفن رخ می دهد و از مرگبارترین و کشنده‌ترین مسمومیت ها که نگرانی بسیار زیادی در خصوص آن وجود دارد مخدرها و محرک‌هاست.
با توجه به روند رو به افزایش مصرف فرآورده‌های محرک و اعتیادآور در جامعه به ویژه میان نوجوانان، این نوع مسمومیت‌ها خطرات جدی و کشنده‌ای دارد.
داروهای مخدر مانند متادون، تریاک و ترامادول در صورت مصرف نادرست می‌تواند مرگبار باشد مثلا یک دوز اشتباه از متادون در کودکان می‌تواند منجر به مرگ شود.
همچنین استفاده از ترامادول در یک دوز نیز می تواند خطرات جدی داشته باشد، مصرف این داروها در بزرگسالان و نوجوانان چه به صورت مقطعی و چه مداوم، خطرات جدی ایجاد می‌کند.
علاوه بر آن باید به مسمومیت مصرف الکل به ویژه الکل‌های تقلبی و مشروبات حاوی متانول که باعث بروز مشکلات جدی مانند نارسایی کلیه، کوری‌های شدید و مرگ شده نیز اشاره کرد.
این نوع مسمومیت‌ها به دلیل شدت و شیوع آنها، نگرانی زیادی را در جامعه و میان متخصصان ایجاد کرده است.
در مجموع مسمومیت های دارویی بر اثر مصرف نادرست یا تصادفی به‌ویژه در گروه‌های سنی حساس، یکی از چالش‌های مهم سلامت عمومی است که به آگاهی‌سازی و کنترل دقیق‌تر نیاز دارد.
ایرنا: آیا همه مسمومیت ها نیاز به درمان دارد؟
خیر، بسیاری از مسمومیت ها اصلا فهمیده نمی شود و بخش دیگری که متوجه و درک می شود اقدامی توسط بیمار برای درمان آن صورت نمی گیرد و خودبه‌خود برطرف می‌شود.
برای درصد پایینی از مسمومیت ها به مراکز درمانی مراجعه و فقط علائم آنها پایش می‌شود و اقدام درمانی مداخله‌گرانه صورت نمی گیرد.
اما درصد بسیار کمی از مسمومیت ها به ویژه مسمومیت های دارویی به درمان نیاز دارد که در این موارد هم معمولا اقدامات خاص و مداخلات درمانی انجام نمی‌شود، بلکه فقط مراقبت‌های نظارتی صورت می‌گیرد.
در مجموع، بیشتر موارد مسمومیت های دارویی به صورت خودبه‌خود برطرف می‌شود و نیاز به مداخلات درمانی جدی ندارد.
ایرنا: خانواده ها چه نکاتی را در خصوص مسمومیت ها مورد توجه قرار دهند؟
نکات بسیاری درباره ایمنی مصرف داروها در میان خانواده‌ها و مراقبت از گروه‌های مختلف سنی وجود دارد که مورد تاکید است.
داروهای مخصوص بزرگسالان نباید در دسترس کودکان قرار گیرد، زیرا ممکن است کودکان به صورت تصادفی یا عمدی دارو را باز کرده و مصرف کنند که می‌تواند خطرناک باشد.
همچنین، خانواده‌ها باید از نگهداری داروهای عادی در مقابل دید کودکان جلوگیری کنند، چون کودکان تقلیدپذیرند و ممکن است قرص‌های مصرفی والدین را برداشته و در دهان بگذارند که این عمل خطرناک است.
توصیه بر این است که خانواده‌هایی که نوجوانانی دارند که دچار مشکلات رفتاری، اضطرابی یا مشکوک هستند، حتما با پزشک یا داروساز درباره علائم کودک صحبت کنند تا احتمال مصرف مواد محرک یا مخدر بررسی شود و آگاهی خانواده‌ها درباره علائم مصرف این مواد می‌تواند راهگشا باشد.
برای افراد مسن، تأکید بر این است که حتما لیستی از داروهای مصرفی خود یا خانواده‌شان را تهیه کرده و همیشه همراه داشته باشند، تا پزشک بتواند سوابق دارویی فرد را بررسی کند و از تداخل دارویی جلوگیری کند.
همچنین، خانواده‌ها باید از بسته‌بندی‌های مخصوص داروها استفاده کنند که زمان مصرف هر دارو مشخص باشد، تا از مصرف نادرست یا بیش از حد دارو جلوگیری شود.
این اقدامات به منظور حفظ ایمنی و جلوگیری از خطاهای دارویی در خانواده‌ها توصیه شده است.
