بیهوشی؛ ستون خاموش نظام سلامت، نیازمند توجهی دوباره
شفاآنلاین »سلامت» روز جهانی بیهوشی فرصتی ارزشمند برای بازخوانی جایگاه حیاتی رشته‌ای است که شاید در نگاه عمومی چندان دیده نشود، اما در تمام لحظات حساس و بحرانی درمان، حضوری مؤثر و تعیین‌کننده دارد. این روز یادآور ثبت نخستین بیهوشی موفق در تاریخ پزشکی، در تاریخ ۱۶ اکتبر ۱۸۴۶ میلادی است؛ زمانی که آقای مورتون با استفاده از گاز اتر، برای نخستین بار امکان انجام جراحی بدون درد را فراهم کرد و مسیر نوینی را در علم پزشکی گشود.
در این روز، یاد و خاطره بزرگانی همچون زنده‌یاد استاد اسماعیل تشید، بنیان‌گذار بیهوشی آکادمیک در ایران، و مرحوم دکتر مهندس‌پور، بنیان‌گذار گروه بیهوشی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، گرامی داشته می‌شود؛ چهره‌هایی که با پایه‌گذاری علمی این رشته، نقش مهمی در توسعه درمان‌های پیشرفته ایفا کردند.
بیهوشی تنها به معنای «خواباندن» بیمار نیست. این رشته، ترکیبی از علم دقیق پزشکی و هنری پیچیده در مراقبت از جان انسان‌هاست. پیشرفت جراحی، در واقع پس از توسعه روش‌های ایمن بیهوشی ممکن شد. از نخستین ارزیابی‌های قبل از عمل، تا مدیریت شرایط بحرانی حین جراحی، انتخاب تکنیک بیهوشی متناسب با شرایط بالینی هر بیمار، و بازگرداندن هوشیاری بیمار در پایان جراحی، همگی زیر نظر متخصص بیهوشی انجام می‌شود.
نقش بیهوشی در جراحی‌های پیچیده و حتی در درمان‌های سرپایی و دردهای مزمن نیز انکارناپذیر است. بیماری که قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرد، به‌ویژه اگر دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا مشکلات قلبی باشد، بدون ارزیابی تخصصی بیهوشی در معرض خطرات جدی قرار دارد. در این موارد، ابتدا باید شرایط بالینی بیمار به تعادل برسد تا بتوان با اطمینان وی را تحت عمل قرار داد.
امروزه بیهوشی شاخه‌های متعددی پیدا کرده است؛ از بیهوشی قلب و اطفال گرفته تا بیهوشی زنان، کنترل درد و مراقبت‌های ویژه. فوق تخصص‌های مراقبت‌های ویژه به‌ویژه در بخش‌های ICU نقش حیاتی دارند؛ جایی که بیماران پس از عمل‌های سنگین یا در پی تصادف‌ها و شرایط بحرانی نیازمند مراقبت‌های پیچیده هستند.
در دوران بحران کووید-۱۹، در شرایطی که بسیاری از کادر درمان با ترس و اضطراب فاصله می‌گرفتند، این متخصصان بیهوشی و مراقبت‌های ویژه بودند که در خط مقدم، نزدیک‌ترین افراد به بیماران بودند. بسیاری از آنان جان خود را در این راه از دست دادند، اما ایستادگی کردند تا بیماران فرصت درمان داشته باشند.
با این حال، رشته بیهوشی در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی مواجه شده است. کم‌توجهی به تعرفه‌های این رشته و فشار کاری بالا، موجب کاهش علاقه پزشکان جوان برای ورود به این حیطه شده است. هم‌اکنون برخی از مراکز درمانی در شهرستان‌ها با کمبود شدید متخصص بیهوشی روبه‌رو هستند؛ بحرانی که اگر چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود، می‌تواند بر کیفیت ارائه خدمات درمانی تأثیر منفی بگذارد.
برای عبور از این بحران، نیازمند توجه ویژه سیاست‌گذاران و مسئولان نظام سلامت به جایگاه این رشته و حمایت مؤثر از متخصصین آن هستیم. بیهوشی نه یک بخش پنهان، بلکه یک ستون اصلی در نظام سلامت است. آینده این رشته در گرو حمایت، آموزش و ارزش‌گذاری شایسته‌ای‌ست که باید امروز رقم بخورد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز
