پوکی استخوان؛ دشمن خاموش سالمندی
شفاآنلاین »سلامت» با افزایش سن، بدن ما به آرامی تغییر می‌کند و یکی از بخش‌هایی که بیشترین تأثیر را از گذر زمان می‌پذیرد، استخوان‌ها هستند. پوکی استخوان، بیماری خاموشی که اغلب تا مراحل پیشرفته علائمی ندارد، می‌تواند تعادل و کیفیت زندگی سالمندان را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهد. اما خبر خوب این است که با پیشگیری مناسب، فعالیت بدنی و تغذیه صحیح می‌توان از بروز یا تشدید این بیماری جلوگیری کرد. در این گزارش، دکتر سعید طباطبایی آل‌طه، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات، نکات کلیدی برای محافظت از استخوان‌ها و حفظ سلامت سالمندان را تشریح می‌کند.
شیوع پوکی استخوان در سالمندان و زنان: واقعیتی خاموش و شایع
به گزارش شفاآنلاین دکتر سعید طباطبایی آل‌طه، متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات، در خصوص شیوع پوکی استخوان در سالمندان توضیح می‌دهد: «پوکی استخوان بیماری‌ای است که در تمام دنیا مخصوصاً سنین سالمندی است و هرچقدر سن متوسط جامعه افزایش پیدا می‌کند، این بیماری نیز بیشتر دیده می‌شود و در کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست.
این بیماری در سالمندان شایع‌تر است، زیرا پوکی استخوان یکی از اجزای طبیعی فرآیند پیری است و همان‌طور که قسمت‌های مختلف بدن دچار اضمحلال و فرایند پیری می‌شوند، استخوان‌ها نیز تحت تأثیر این پدیده قرار می‌گیرند.»
پوکی استخوان در خانم‌ها شایع‌تر است، زیرا آن‌ها میزان فعالیت بدنی محدودی دارند و زودتر در معرض فاکتورهای خطری قرار می‌گیرند که منجر به پوکی استخوان می‌شوند.
به‌طور مثال، در کشور ما خانم‌ها کمتر در معرض نور مستقیم خورشید قرار می‌گیرند و فعالیت بدنی مؤثر کمتری دارند. همچنین به‌صورت طبیعی تمایل چندانی به مصرف مواد لبنی و مشتقات آن ندارند و فعالیت بدنی‌شان نیز عمدتاً محدود به فعالیت‌های خانگی است.از طرفی، خانم‌ها در سن پایین‌تری نسبت به مردان دچار تغییرات هورمونی و یائسگی می‌شوند که این امر خود در شروع و تشدید بیماری پوکی استخوان مؤثر است.»
او تاکید می‌کند که تمامی این عوامل در کنار یکدیگر باعث می‌شود پوکی استخوان در سالمندان و به‌ویژه در بانوان، شایع‌تر باشد.
علائم هشداردهنده پوکی استخوان و اهمیت تشخیص زودهنگام
طباطبایی آل‌طه در خصوص علائم هشداردهنده پوکی استخوان و نحوه تشخیص زودهنگام آن توسط خانواده‌ها توضیح می‌دهد: «پوکی استخوان یک تهدید بالقوه است که در اکثریت مواقع، به‌ویژه در خانم‌هایی که بالای ۵۰ سال سن دارند، اتفاق می‌افتد. شدت و ضعف این بیماری می‌تواند با رعایت رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی مؤثر کاهش یابد، اما تقریباً می‌توان گفت که برای افراد بالای ۵۰ سال، به‌ویژه بانوانی که فعالیت بدنی نامناسب و رژیم غذایی ناکافی دارند یا زمینه بیماری دارند، پوکی استخوان مشاهده می‌شود.»
خانواده‌ها با آگاهی از این تهدید بالقوه و رعایت سبک زندگی مناسب می‌توانند زودتر متوجه علائم پوکی استخوان شوند و اقدامات پیشگیرانه را آغاز کنند.
ورزش‌های ساده برای حفظ تعادل و استحکام عضلات سالمندان
این متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات، در خصوص اهمیت فعالیت بدنی برای پیشگیری از پوکی استخوان و حفظ استحکام عضلات سالمندان می‌گوید: «پوکی استخوان بیماری‌ای است که معمولاً به صورت مخفیانه و بسیار موذی آغاز می‌شود و زمانی علائم آن بروز می‌کند که بدن بیشترین نیاز را به تراکم استخوان دارد. لذا زمانی فرد دچار علائم می‌شود که پوکی استخوان پیشرفته است. آگاه بودن از این موضوع که پوکی استخوان به یقین اتفاق خواهد افتاد، قبل از بروز علائم، باعث می‌شود اقدامات جدی‌تری برای پیشگیری انجام شود.»
او ادامه می‌دهد: «ما نمی‌توانیم جلوی فرآیند پیری یا یائسگی را بگیریم، اما می‌توان با فعالیت بدنی روزانه مؤثر، حداقل نیم ساعت در روز یا جمعاً سه تا چهار ساعت در هفته، و رعایت رژیم غذایی مناسب که شامل مصرف کافی لبنیات باشد، از بروز یا شدت بیماری جلوگیری کرد. مشورت با پزشکان متخصص داخلی، پزشک خانواده یا متخصصین تغذیه نیز در این مسیر مؤثر است.»
او تاکید می‌کند: «فعالیت بدنی ساده‌ای که سالمندان می‌توانند انجام دهند، پیاده‌روی است؛ زیرا باعث وارد آمدن وزن به پاها شده و به حفظ تعادل و استحکام عضلات کمک می‌کند. روش‌های مختلف انجام این فعالیت‌ها با توجه به سن و شرایط جسمانی وجود دارد که می‌توان با متخصصین طب ورزشی و پزشکان مشورت کرده و برنامه‌ای مناسب تدوین کرد تا ان‌شاءالله مؤثر واقع شود.»
اهمیت تغذیه در پیشگیری از پوکی استخوان
طباطبایی آل‌طه در توضیح نقش تغذیه در پیشگیری از پوکی استخوان می‌گوید: «ترکیبات مواد غذایی اکثراً حاوی کلسیم هستند، اما آنچه سرشار از کلسیم بوده و می‌تواند به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک کند، لبنیات است. لبنیات به اشکال مختلف از جمله کشک، دوغ، پنیر و ماست، نسبت به دیگر مواد غذایی کلسیم بیشتری دارند و مصرف منظم آن‌ها مؤثر است.»
او تاکید می‌کند: «از سوی دیگر، مصرف موادی مانند نوشابه‌های گازدار به دلیل ترکیبات شیمیایی موجود در آن‌ها، جذب کلسیم توسط استخوان را مختل می‌کند و باید از آن پرهیز شود. نوشابه‌های گازدار برای رشد استخوان بسیار مضر بوده و می‌توانند زمینه‌ساز پوکی استخوان باشند؛ این خطر در سنین کودکی به یک شکل و در سن بزرگسالی به شیوه‌ای دیگر نمود پیدا می‌کند.»
فعالیت بدنی سالمندان؛ ضرورت و ایمنی
طباطبایی آل‌طه درباره باور برخی سالمندان مبنی بر پرهیز از فعالیت زیاد می‌گوید: «فعالیت زیاد یک اصطلاح نسبی است؛ آنچه برای یک فرد زیاد محسوب می‌شود، ممکن است برای فرد دیگر کم باشد. اما آنچه مسلم است، انجام فعالیت روزانه مؤثر و مفید بر اساس سن، جثه و شرایط بدنی فرد اهمیت دارد.»
او ادامه می‌دهد: «برای اینکه سالمندان بتوانند فعالیت بدنی داشته باشند و همزمان از آسیب به مفاصل جلوگیری کنند، تقویت قوای عضلانی ضروری است. هرچه بافت عضلانی سالم‌تر و قوی‌تر باشد، به حفظ استخوان‌ها و پیشگیری از آسیب مفاصل کمک می‌کند. توصیه ما این است که فعالیت بدنی را با ساده‌ترین حرکت‌ها، مانند پیاده‌روی، آغاز کنند و همزمان از ورزش‌ها و نرمش‌های قدرتی متناسب با سن خود، تحت نظر کارشناس مربوطه، بهره ببرند. این رویکرد هم از آسیب حین فعالیت جلوگیری می‌کند، هم سلامتی جسمی را تقویت می‌کند و بیماری‌هایی مانند فشار خون و دیابت را کنترل کرده و در نهایت به پیشگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند.»
پیاده‌روی روزانه؛ فواید و رعایت ایمنی برای سالمندان
این متخصص جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات، درباره فواید پیاده‌روی روزانه و نحوه انجام صحیح آن توضیح می‌دهد: «پیاده‌روی روزانه باید مرتب و مستمر انجام شود و به‌عنوان یک فعالیت روزانه در نظر گرفته شود. فعالیت شدید و یک‌باره نمی‌تواند اثر پیشگیری‌کننده داشته باشد و حتی ممکن است به بدن آسیب برساند.»
او تاکید می‌کند: «پیاده‌روی باید هر روز انجام شود و بسته به سن و شرایط فرد با سرعت مناسب باشد. شیب ملایم مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما شیب تند، چه به‌صورت سربالایی و چه سراشیبی، می‌تواند مضر باشد. انتخاب کفش مناسب نیز بسیار اهمیت دارد تا فشار به پاشنه و انگشتان پا کاهش یابد و مفاصل در امان بمانند.»
در صورتی که فرد دچار مشکلات کهنسالی است، استفاده از چوب یا عصا توصیه می‌شود؛ این اقدام به کاهش آسیب به مفاصل کمک قابل توجهی می‌کند.
فیزیوتراپی و تمرینات خانگی برای سالمندان
طباطبایی آل‌طه درباره نقش فیزیوتراپی و تمرینات خانگی در پیشگیری از پوکی استخوان توضیح می‌دهد: «فعالیت فیزیوتراپی به‌طور مستقیم برای جلوگیری از پوکی استخوان وجود ندارد. در واقع، اقدامات فیزیوتراپی و توان‌بخشی از طریق افزایش قوای عضلانی و افزایش دامنه حرکات باعث می‌شوند مفاصل آسیب نبیند و فرد فعالیت بدنی سالم‌تری داشته باشد. به این طریق، هم از آسیب مفاصل و هم از تشدید پوکی استخوان جلوگیری می‌شود.»
او تاکید می‌کند: «فیزیوتراپیست به‌طور مستقیم عمل نمی‌کند، بلکه مانند یک معلم عمل می‌کند و سرمشق‌هایی در قالب ورزش‌ها و فعالیت‌ها ارائه می‌دهد. این اقدامات با کاهش درد به بیمار کمک می‌کند تا فعالیت بدنی خود را گسترش دهد و این فعالیت بدنی توسعه‌یافته باعث افزایش قوای جسمانی، هم از نظر قلبی-ریوی و هم از نظر عضلانی، می‌شود. این عوامل در مجموع به فرد کمک می‌کنند تا زمینه‌های بروز پوکی استخوان و تشدید آن را کنترل کند.»
