چالش مغز خسته

برای مغز خسته چه اتفاقی می‌افتد؟
به گزارش شفاآنلاین مطالعه‌ای جدید در دانشگاه بوستون، به سرپرستی دکتر لاورا لوئیس و دکتر زینونگ یانگ، نشان می‌دهد وقتی مغز خسته است و توجه ما پراکنده می‌شود، موجی از مایع مغزی ــ نخاعی (CSF) از مغز خارج می‌شود و پس از بازگشت تمرکز، دوباره بازمی‌گردد. به گفته دکتر لوئیس: «این لحظات فقط ناشی از بی‌فعال بودن نورون‌ها نیست‌؛ تغییرات قابل‌توجهی در جریان مایع مغز نیز رخ می‌دهد که احتمالا نقش حیاتی در نگهداری مغز دارد.» 
برای بررسی این موضوع، ۲۶ داوطلب تحت آزمایش قرار گرفتند. هر داوطلب دو بار اسکن شد: یک‌بار بعد از یک شب خواب طبیعی و یک‌بار هم پس از یک شب کامل بیداری. در طول آزمایش، آنها همزمان با دستگاه MRI کلاه EEG (کلاهی که هنگام ثبت نوار مغزی از آن استفاده می‌شود) به سر داشتند تا فعالیت الکتریکی مغز و تغییرات فیزیولوژیکی ثبت شود. در این شرایط، از شرکت‌کنندگان خواسته شد به صداها یا تصاویر روی صفحه واکنش سریع نشان دهند تا افت توجه در لحظه واقعی قابل مشاهده باشد. 
 
نتایج چه بود؟
نتایج واضح بود: پس از کم‌خوابی، سرعت واکنش افراد کاهش پیدا می‌کرد و گاهی هیچ پاسخی ثبت نمی‌شد. جالب‌تر این‌که این لحظات افت توجه با تغییرات فیزیولوژیکی قابل‌توجهی همزمان بود. اسکن‌ها نشان داد موج مایع مغزی ــ نخاعی دقیقا پس از شروع لحظه پراکندگی ذهن از مغز خارج می‌شود و تقریبا یک ثانیه پس از بازگشت توجه دوباره به‌ جای خود بازمی‌گردد.چنین فرآیندی شبیه آن چیزی است که درخواب عمیق برای پاک‌سازی مغز ازضایعات متابولیک اتفاق می‌افتد. 
تحقیقات نشان داد که مردمک چشم حدود ۱۲ثانیه پیش از خروج مایع منقبض می‌شود و پس از پایان لحظه افت توجه، دوباره به اندازه طبیعی بازمی‌گردد. همزمان، ضربان قلب و نرخ تنفس نیز کاهش می‌یابند. این مشاهدات نشان می‌دهد مغز هنگام کم‌خوابی سعی می‌کند میان عملکرد شناختی فعال و فعالیت‌های نگهداری حیاتی که معمولا در خواب رخ می‌دهند، تعادل برقرار کند. 
دکتر یانگ توضیح می‌دهد:«این همان زمانی است که مغزتلاش می‌کندیک مکث کوتاه داشته باشدتاخودرا بازسازی کند.» 
 
ایستگاه اجباری مغز
پروفسور بیل ویزدن، مدیر مؤسسه تحقیقات زوال عقل معتقد است: «این مطالعه نشان می‌دهد که کم‌خوابی چه تغییرات عمیقی درمغز ایجاد می‌کند.هنوز مشخص نیست آیااین جریان مایع،مکانیسمی محافظتی است یانشانه‌ای از آسیب به مغز.» 
دکتر ریا کودوساکی از دانشگاه لندن می‌گوید: «این تغییرات، رویدادهایی ساختاری و زیستی هستند که شبیه به آغاز خواب عمل می‌کنند. لحظات افت توجه صرفا انفعالی نیستند، بلکه فرآیندی محسوب می‌شوند که به مغز اجازه می‌دهد استراحتی کوتاه داشته باشد و امور نگهداری ضروری را انجام دهد.»
او این پدیده را مانند «ایستگاه‌های اجباری» توصیف می‌کند: مغز موقتا تمرکز خود را از محیط بیرون برمی‌دارد تا کارهای مهم داخلی‌اش انجام شود.  این یافته‌ها دوباره بر اهمیت خواب کافی و باکیفیت تأکید می‌کنند. بدون خواب مناسب، مغز نمی‌تواند فعالیت‌های نگهداری روزانه، از‌جمله پاک‌سازی ضایعات سلولی و بازسازی سیناپس‌ها را انجام دهد. نتیجه آن، افزایش خطاهای شناختی، کاهش تمرکز و خستگی ذهنی مداوم است. علاوه‌براین، مکانیسم مذکور می‌تواند توضیح دهد چرا افرادی که شب‌ها کم می‌خوابند، در محیط‌های کاری یا آموزشی دچار خطاهای ناگهانی می‌شوند، یا رانندگان خسته بیشتر در معرض تصادف هستند. این فرآیند نشان می‌دهدحتی درحالت بیداری، مغزنیاز دارد برای عملکرد مؤثر، بازه‌هایی کوتاه از استراحت را داشته باشد. 

خاموش‌شدن ذهن
لحظات افت توجه کوتاه در شرایط کم‌خوابی رایج‌ است و می‌تواند خطرناک باشد. خروج موقت مایع مغزی ــ نخاعی در این لحظات رخ می‌دهد، همان‌گونه که در خواب عمیق برای پاک‌سازی مغز دیده می‌شود. تغییرات فیزیولوژیکی همزمان مانند کاهش ضربان قلب، تنفس و انقباض مردمک، نشان‌دهنده مکانیسمی هدفمند در مغز است. این مکانیسم می‌تواند فرآیند حفاظتی مغز باشد‌؛ مغز در حین بیداری فرصتی کوتاه برای استراحت و بازسازی پیدامی‌کند. اهمیت خواب کافی و باکیفیت برای حفظ تمرکز، عملکرد شناختی و سلامت مغز برجسته می‌شود.