فقر آموزشی در ایران
شفاانلاین»جامعه سالهاست که گزارش‌های پراکنده و به بیرون درزکرده سالنامه‌های آماری آموزش و پرورش دست به دست می‌شود. گزارش‌هایی که به دلیل مشخص نبودن مرجع حداقل برای کار علمی کمتر امکان استناد داشت. مرکز پژوهش‌های مجلس ۲۰ اردیبهشت گزارشی درباره فقر آموزشی منتشر کرده است با مدیریت خانم دکتر وحیدمنش. گزارش به وضعیت فقر آموزشی و ارتباط آن با فقر درآمدی خانوارها می پردازد. آموزش به عنوان یکی از عوامل کلیدی رشد اقتصادی، اجتماعی و فردی، نقش مهمی در ارتقای سرمایه انسانی و شکستن چرخه فقر دارد. گزارشی که بعد از مدت‌ها داده‌های دقیق و بسته‌بندی شده در فرم مشخصی ارائه شده و به قدری گزارش دقیق و بدون حاشیه‌رویست که می‌بایست کامل و تمام خوانده شود. همین ابتدا خواندنش را به همه علاقمندان به موضوعات اجتماعی پیشنهاد می‌کنم. برخی از آمارهای مورد توجه و نمودارهای قابل ملاحظه را اینجا به تفکیک عرضه می‌کنم. متن کامل گزارش نیز تقدیم می‌شود.
در مقایاس جهانی: طبق گزارش یونسکو (۲۰۲۳) ۲۵۰میلیون کودک و نوجوان در جهان به مدرسه نمی روند که ۱۶درصد از جمعیت کودکان و نوجوانان را تشکیل می‌‌دهند. در مقطع دبستان، از هر ۱۰کودک در جهان یک نفر به مدرسه نمی رود. این آمار در منطقه شمال آفریقا و غرب آسیا در تمام مقاطع تحصیلی ۱۲.۲ درصد و نزدیک به ۱۵میلیون نفر بوده است و نزدیک به ۱۰ درصد کودکان (حدود ۶ میلیون) به دبستان نمی روند
آمارهای جهانی نشان می دهد که در ایران حدوداً ۹۸درصد کودکان در مقطع ابتدایی به مدرسه می روند که این میزان ۲ درصد بهتر از میانگین خاورمیانه و ۸ درصد بهتر از میانگین کشورهای با درآمد متوسط پایین است. اگرچه آمارهای رسمی اخذ شده از وزارت آموزش و پرورش نشان میدهد که میانگین پوشش تحصیلی در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲در مقطع ابتدایی ۹۵.۸ درصد است.
ازجمله شاخص های موجود برای سنجش کیفیت آموزش و ارزیابی دستیابی به آموزش، داده های آزمون تیمز و پرلز است. آزمون تیمز، دانش ریاضی و علوم دانش‌‌آموزان را در دو مقطع کلاس چهارم و هشتم در سراسر جهان ارزیابی و مطالعه می کند. ایران نیز در این ارزیابی بین المللی شرکت داشته و آخرین آزمون آن مربوط به سال ۲۰۲۳(۱۴۰۲-۱۴۰۱) است. نمره کل ریاضی ایران در مقطع چهارم، ۴۲۰ بوده که کمتر ازنقطه معیار ۵۰۰ بوده و بین ۵۸ کشور در جایگاه ۵۳ قرار گرفته است. این نمره نسبت به نمره سال ۲۰۱۹ که ایران ۴۴۳ بود ۲۳ نمره کاهش داشته است. عملکرد دانش آموزان ایرانی در سال ۲۰۱۹نشان داده است که ۳۲ درصد از دانش آموزان در آزمون ریاضی پایه چهارم، نمره های کمتر از ۴۰۰ داشتند، درحالی که میانگین بین المللی آن ۸ درصد بود. این در حالی است که در سال ۲۰۲۳عملکرد دانش آموزان نشان می دهد که ۴۱ درصد از آنان به نمره دانش پایه ریاضی۴۰۰ نرسیده اند.
آزمون پرلز همچون آزمون تیمز در سطح بین المللی صورت می گیرد و توانایی خواندن و درک مطلب را در پایه چهارم می سنجد و مقایسه می کند. آخرین داده های آزمون پرلز در سال ۲۰۲۱منتشر شده که با توجه به شرایط کرونا، این ارزیابی از دانش آموزان در ایران با یک سال تأخیر در سال ۲۰۲۲(۱۴۰۱) صورت گرفته است.
نتایج این آزمون در ایران نشان می دهد که ۵۹ درصد از دانش‌‌آموزان به پایین ترین معیار و یا بالاتر از ۴۰۰ رسیده اند و درواقع ۴۱ درصد از دانش‌‌آموزان در سواد خواندن حتی به پایین ترین معیار بین المللی ۴۰۰ نرسیده اند. درحالی که میانگین بین المللی آن ۶ درصد است یعنی تنها ۶ درصد دانش‌‌آموزان پایه چهارم به پایین ترین معیار بین المللی نرسیده اند.
مقایسه میانگین نمرات دانش آموزان می تواند معیاری برای سنجش کیفیت آموزش و دستیابی به آموزش باشد. شکل ۲۰ مقایسه میانگین نمره دروس رشته های نظری در امتحان نهایی از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳ را نشان می دهد. روند سال های اخیر نشان می دهد که میانگین نمرات کشوری روندی نزولی دارد و رشته ادبیات و علوم انسانی نسبت به سایر رشته ها وضعیت نامناسب تری دارد.
در گزارشی از مرکز پژوهش های مجلس، ۳۴.۴ درصد از پذیرفته شدگان کنکور سال ۱۴۰۲ در نمونه تصادفی، از دهک های ۹و ۱۰ درآمدی بودند. درحالی که تنها ۹.۱ درصد از پذیرفته شدگان از دهک ۱ و ۲ بودند که نشان دهنده رابطه درآمد خانوار و پذیرفته شدن درکنکور است.
این بررسی نشان داده است که ۵۴ درصد رتبه های برتر زیر ۳ هزار کنکور از دهک های ۹و ۱۰هستند و فقط۳.۴ درصد از دانشجوهای ورودی سال تحصیلی ۱۴۰۲از دهک های یک و دو هستند. میانگین وزنی هزینه آموزش نسبت به کل هزینه های خانوار در کشور به تفکیک شهری و روستایی را از سال ۱۳۹۱تا ۱۴۰۲نشان می دهد. به طورکلی در کشور، میانگین وزنی هزینه آموزش نسبت به کل هزینه های خانوار از سال ۱۳۹۷کاهشی شده که با روند افزایش فقر و افزایش سهم
خوراک نیز منطبق است. در سال ۱۳۹۷ هزینه آموزش ۴.۷۲ درصد بوده و به۱.۰۱ درصد در سال ۱۴۰۲رسیده است.
میانگین بودجه آموزش و پرورش از بودجه دولت و نسبتش با جهان و کشورهای مختلف است. نمادی از عدالت‌ورزی و توسعه پایدار. تعداد بازماندگان از تحصیل را نشان میدهد. تعداد و روند این بازماندگان قابل تامل است./ سایت انجمن جامعه‌شناسی
