قاتل وحشی!
شفاانلاین»سلامت» مرگ دو خواهر بر اثر مصرف قارچ سمی سال گذشته خبرساز شد؛ حادثه‌ای غم‌انگیز برای خانوادهای که مسمومیت چهار نفر را به دنبال داشت و منجر به مرگ دو خواهر شد. مادر خانواده ناآگاهانه با چیدن قارچ از کنار زمین چمن به گمان خودش صبحانه خوشمزه‌ای درست کرد، اما در پایان خاطره تلخی را رقم زد. به گفته سخنگوی اورژانس، سال گذشته مصرف قارچ‌های سمی رشدی پنج برابری در مقایسه با مدت مشابه یعنی سال 1402 داشت. در مدت زمان هشتم فروردین تا پنجم خرداد سال گذشته۲۳۳ نفر به دلیل مصرف قارچ‌های سمی یا همان قارچ وحشی دچار مسمومیت شده‌اند و متأسفانه دو نفر از مصرفکنندگان در تهران، جانشان را از دست داده‌اند.
به گزارش شفاآنلاین دکترحسن نوری ساری معاون آموزشی سازمان اورژانس کشور با بیان اینکه از دوازدهم فروردین ماه سال‌جاری تاکنون آمار مسمومیت‌ها با قارچ‌های خود رو، افزایش یافته است، می‌گوید: «در روزهای اخیر 30 نفر مسموم شده‌اند که این آمار نسبت به بازه زمانی مشابه سال گذشته پنج برابر افزایش داشته که این یک زنگ خطر است. همه ساله در فصل بهار مخصوصاً در ماههای فروردین، اردیبهشت و اوایل خرداد به علت باران‌های بهاری و رعد وبرق رشد قارچ‌های وحشی زیاد می‌شود و دقیقاً فصلی است که مردم تمایل بسیاری برای طبیعتگردی دارند. متأسفانه در این دوره مسمومیت با قارچ سمی بسیار دیده می‌شود، مردمیکه ناآگاهانه به سمت چیدن و خوردن این نوع قارچ‌ها میروند بدون اینکه از سمی بودنش باخبر باشند.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا از روی شکل ظاهری قارچ‌ها می‌توان تشخیص داد که یک قارچ سمی است یا نه، توضیح میدهد: «شاید شکل ظاهری قارچ‌های سمی مشخص باشد، اما نمیتوانم بگویم که قارچ‌های دیگر سمی نیستند. یعنی تشخیص دقیق خیلی سخت است، همین موضوع باعث شده برخی از مردم با این تصور که قارچ‌ها را می‌شناسند، وقتی قارچی در طبیعت می‌بینند، فکر می‌کنند سمی نیست یا اگر مشکلی داشته باشد، وقتی می‌پزد و حرارت می‌بیند، در صورت سمی بودن، سم از بین می‌رود. اما بیشتر سمومی که در قارچ‌ها وجود دارند، نسبت به حرارت مقاوم است. یعنی اگر قارچ را کباب کنید یا داخل آش و سوپ چند ساعت هم بپزید، سم این‌گونه قارچ‌ها از بین نمی‌رود.»
مسمومیت بعد از مصرف قارچ‌های سمی هم علائم مشخصی ندارد که بتوان سمی بودن آنها را تشخیص داد. موضوعی که دکتر نوری به آن اشاره می‌کند: «بر اساس علائم هم نمیتوان متوجه شد که قارچ مصرف شده خطرناک است یا نه، چون تنوع آنها بسیار زیاد است. قارچ‌های موسکاری وقتی خورده می‌شوند، از نیم ساعت تا دو ساعت بعد فرد مصرف کننده شروع به عرق کردن می‌کند، بعد از آن علائمی مثل تهوع و استفراغ خودش را نشان میدهد و دفع مایعات زیاد می‌شود. یعنی عرق زیاد، آبریزش بینی، اشک ریختن شدید، افزایش ادرار و وضعیت شکم به سمت اسهال پیش می‌رود که فرد باید فوراً به بیمارستان منتقل شود، بعد از درمان هم معمولاً مشکلی پیش نمیآید. اما برخی از قارچ‌های سمی علائم متفاوتی دارند. علائم این قارچ‌های سمی کشنده و خطرناک، معمولاً 8 ساعت بعد از مصرف شروع می‌شود. عوارض مصرف این قارچ‌ها خیلی خطرناک است چون حتی بعد از درمان، زمانی که افراد فکر می‌کنند حالشان خوب شده و دیگر مشکلی ندارند، بعد از یک هفته با آسیب بسیار شدید کبدی به بیمارستان مراجعه می‌کنند یا متأسفانه جانشان را از دست می‌دهند.»
وقتی کسی قارچ سمی میخورد، چه کنیم؟
معاون آموزشی سازمان اورژانس کشور می‌گوید: «بهترین کار این است که ظرف نیم ساعت اول فردی که قارچ سمی خورده را با تحریک ته حلق مجبور به استفراغ کنند تا قارچ دفع شود. اما اگر نیم ساعت از زمان خوردن آن گذشته بود حتماً به درمان نیاز دارد. معمولاً قارچ بعد از نیم ساعت از معده گذشته و وارد دستگاه گوارش می‌شود و حتی اگر هیچ علامتی هم نداشته باشید، باید به مراکز درمانی مسمومیت مراجعه کنید. قارچ‌های بسیار خطرناک معمولاً توسط زغال جذب می‌شوند به همین دلیل ما زغال فعال به بیمار میدهیم تا قارچ‌ها را جذب و از بدن دفع کند، این فرصت بسیار خوبی برای درمان است که مردم نباید از دست بدهند.»
قاشق نقره معیار تشخیص سم نیست
تعداد مراجعه‌کنندگان به بیمارستان‌ها در اثر مسمومیت با قارچ سمی نشان‌دهنده درصد بالای قربانیان و شایع بودن این مسمومیت در کشور است. دکتر رویا رحیمی کارشناس غذا و دارو با بیان اینکه در بسیاری از موارد مسمومیت ناشی از مصرف خوراکی قارچ‌های خود رو و سمی، منجر به فوت، نارسایی کبد و بستری شدن در بیمارستان شده است، می‌گوید: «مسمومیت ناشی از مصرف قارچ‌های خودرو در ساکنان مناطق غربی، کوهستانی یا مرطوب کشور بیشتر است که عمده این موارد با آموزش عمومی و اطلاعرسانی و ارائه هشدار بموقع قابل پیشگیری خواهد بود. شناسایی انواع خوراکی قارچ از انواع سمی فقط بر اساس خصوصیات ظاهری مانند شکل، رنگ، بو، قوام و مزه مشکل است و فقط توسط متخصصان و کارشناسان مجرب قارچ‌شناسی و گیاه‌شناسی امکان‌پذیر است. بنابراین به توصیه‌های برخی از افراد عادی در تشخیص انواع سمی از انواع خوراکی قارچ توجه نکنید.»
به گفته او حتی مصرف بعضی از قارچ‌ها توسط پرندگان و سایر جانوران اهلی و وحشی نشان دهنده غیرسمی بودن قارچ برای انسان نیست.
دکتر رحیمی درباره برخی از روشهای سنتی تشخیص قارچ سمی می‌گوید: «معیارهای سنتی مانند تغییر رنگ قاشق نقره در اثر تماس با قارچ، یا وجود حشرات در اطراف قارچ و محل رویش قارچ معیار علمی و صحیحی برای تشخیص سمی نبودن قارچ در همه موارد نیست. به همین دلیل مردم باید توجه داشته باشند، هرگز قارچ‌ها را به صورت خام و به مقدار زیاد مصرف نکنند. هر چند در برخی موارد حرارت ممکن است برخی از مواد سمی موجود در قارچ‌ها را از بین ببرد. با وجود این برخی از سموم موجود در قارچ‌های سمی، مقاوم به گرما بوده و در اثر فرآیندهای آمادهسازی غذا مانند؛ کباب کردن، آب پز، سرخ و بخارپز کردن قادر به تخریب کامل مواد سمی موجود در قارچ نمی‌شود.»
دکتر رحیمی با تأکید بر اینکه انتقال سریع بیمار مسموم به یک مرکز درمانی تخصصی مسمومیت‌ها امکان درمان موفقیت‌آمیز را افزایش میدهد، می‌گوید: «هرگونه تأخیر در رساندن فرد مسموم باعث افزایش احتمال شکست درمان و حتی مرگ بیمار می‌شود. بنابراین با مشاهده علائم و نشانه‌های بالینی اولیه بویژه از نوع تأخیری در فردی با سابقه مصرف خوراکی قارچ، از هرگونه خوددرمانی و درمان علامتی پرهیز کنید و بیمار را در اسرع وقت به بیمارستان منتقل کرده و در صورت امکان، نمونه باقی مانده قارچ مصرف شده توسط بیمار را برای شناسایی کادر پزشکی در بیمارستان به همراه داشته باشید.»
مراقب قاتل خوش خط و خال بهاری باشیم
خطر چیدن ناخواسته قارچ‌های سمی و مصرف و فروش آنها توسط دستفروشان و در نتیجه مسمومیت‌های ناشی از مصرف آن بار دیگر به یک تهدید جدی در جهان تبدیل شده است. در چند سال گذشته نیز مواردی از فوت ناشی از مصرف قارچ‌های خود رو در کشورمان گزارش شده است. موضوعی که دکتر فرشید رضایی سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت هم به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: « در سال ۱۳۹۷، بیش از هزار نفر در کشور به دلیل خوردن قارچ‌های سمی راهی بیمارستان شدند و متأسفانه تعدادی جان خود را از دست دادند. این آمار به روشنی نشان میدهد، آگاهی عمومی درباره تفاوت قارچ‌های خوراکی و سمی تا چه اندازه ضعیف است. هر چند در سی سال اخیر صنعت تولید قارچ بهداشتی در جهان 30 برابر شده و سرانه مصرف قارچ در جهان حدود ۴ تا ۵ کیلوگرم است، اما خیلی از مردم در ایران هنوز قارچ را به عنوان یک بخش مهم از غذای خود وارد سفره نکرده و سرانه مصرف قارچ خوراکی در کشور چیزی حدود یک کیلوگرم است.»
او درباره فروش قارچ‌های خود رو و بی‌نام و نشان توسط محلی‌ها توضیح میدهد: «به محض بارش باران گروهی از فروشندگان دستفروش و روستاییان برای چیدن گیاهان کوهی و قارچ عازم دشت و کوه می‌شوند که میل به مصرف قارچ کوهی چندان پایین نیست. برای این پارادوکس ظاهری لازم است شرکت‌ها و افراد تولیدکننده قارچ بهداشتی تلاش بیشتری در مورد مصرف قارچ و فرهنگ غذایی سالم انجام دهند. باوجود مصرف پایین قارچ در خانوار ایرانی نکته جالب آن است که به دلیل بازدهی اقتصادی بسیار بالای پرورش قارچ و پیش‌نیازهای بسیار کم، تولید قارچ در کشور ما بسیار بالاست و جزو ۱۰ کشور اول جهان هستیم.»
چین به تنهایی ۸۰ درصد بازار قارچ جهان را با سالانه بیش از ۵ میلیون تن در اختیار دارد و پس از چین، ایتالیا، آمریکا، هلند، لهستان، اسپانیا و فرانسه قرار دارند و سپس ایران در این لیست دیده می‌شود. پس از کشور ما، اسم کانادا و انگلستان به ترتیب جزو تولیدکنندگان برتر جهانی مشاهده می‌شود. دکتر رضایی درباره خطرناک‌ترین قارچ‌های سمی دنیا نیز می‌گوید: « خطرناک‌ترین قارچ‌های جهان از خانواده «آمانیتا» هستند، بویژه گونه‌هایی مانند آمانیتا فالوئیدس - مرگبارترین قارچ جهان و عامل ۹۰ درصد از مرگ و میر ناشی از مسمومیت با قارچ-، آمانیتا ورنا و آمانیتا ویروزا است، این قارچ‌ها نیز حاوی سم «آمانیتین» هستند که حتی با جوشاندن، خشک کردن یا شست‌و‌شو از بین نمی‌رود. این سم با حمله به کبد و کلیه، می‌تواند در کمتر از یک هفته موجب نارسایی حاد اندام‌ها و مرگ شود. براساس تحقیقات، مسمومیت با آمانیتا می‌تواند ۲۰ تا ۶۰ درصد به مرگ بیمار منجر شود و نجات یافتن تنها با پیوند فوری کبد ممکن است و به همین دلیل نجات بیمار بسیار دشوار است.»
با این اوصاف دوره بیماری مسمومیت با قارچ‌های سمی را می‌توان به دو مرحله تقسیم کرد. سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت توضیح میدهد: « در مرحله اول گاهی سریع یعنی در عرض ۲۰ دقیقه رخ میدهد و گاهی آهسته و در عرض ۶ تا ۲۴ ساعت پس از مصرف علائم پیدا می‌شوند. علائمی شامل تهوع، استفراغ شدید، دل‌پیچه، اسهال و سردرد که در گونه‌های سمی کم خطر این علائم پس از ۱۲ تا ۲۴ ساعت ممکن است، بهبود یابد. مرحله دوم مسمومیت با قارچ یعنی مرحله آسیب‌های جدی و کشنده حدود ۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد از یک بهبودی اولیه ظاهری رخ میدهد. یعنی خانواده بیمار فکر می‌کنند بیمار با گذراندن موج اول بیماری خوب شده است، اما غافل از آنکه سم به تدریج از روده وارد کبد و کلیه و قلب می‌شود و پس از آنکه بیمار به‌طور موقت احساس بهبودی می‌کند، آرامش فریبنده تمام می‌شود و پس از 3-2 روز، علائم مرگباری مانند یرقان، خونریزی داخلی، نارسایی کبد و کلیه ظاهر می‌شود. بدون درمان فوری، بیمار در کمتر از یک هفته جان خود را از دست میدهد.»
این مسئول توضیح میدهد، شباهت ظاهری قارچ‌های سمی مانند «لپیوتا برونیوینکارناتا» که عامل اغلب مسمومیت‌هاست، یا انواع آمانیتا، گاهی از نظر رنگ، شکل و حتی مزه کاملاً شبیه گونه‌های خوراکی است و افراد در‌هنگام چیدن، از دستفروش و کنار جاده خریدن یا حتی پس از خوردن ممکن است متوجه نشوند چه فاجعه‌ای را آغاز کرده‌اند./ایران
