آسمان می‌بارد یا ال‌نینو!

تغییر میدان‌های فشار هوا سبب تغییر در سمت باد شده و از سرعت باد شرقی حاره‌ای ابتدا کاسته می‌شود و سپس وزش باد مخالفی از سمت آسیا به امریکا شکل می‌گیرد که باعث گسترش و انتقال آب‌های گرم سطحی اقیانوسی به سمت سواحل امریکای مرکزی و جنوبی می‌شود.

طبیعتاً به دلیل گستره عظیم اقیانوس آرام که حدود 10 هزار کیلومتر است و البته فقدان دیدبانی‌های هواشناسی در گذشته، شناخت این روند تنها در نیمه دوم قرن بیستم میسر شد. البته قبل از آن تغییرات متقابل الک دولکی فشار هوا در «داروین» استرالیا و جزیره «تاهیتی» در جنوب اقیانوس آرام شناخته شده بود که در محافل هواشناسی تحت نام نوسان جنوبی یا s. o نامگذاری شده بود و ال‌نینو- لانینا در واقع دو وجه رفتاری نوسان جنوبی یا ENSO است.

چرا باید ال‌نینو را بشناسیم
اما اهمیت شناخت این پدیده برای شناخت آب و هوای زمین چیست؟ در شرایط عادی، آب و هوای اطراف اقیانوس آرام توسط شرایط عمومی گردش جو تعیین می‌شود. در فاز سرد یا لانینا طوفان‌های جوی در نواحی شرق آسیا مانند اندونزی، فیلیپین، جنوب چین و استرالیا بیشتر می‌شود، اما در فازگرم یا ال‌نینو طوفان‌های جوی و بارش‌های زیاد سواحل غربی امریکا بویژه امریکای مرکزی و جنوبی تشدید می‌شود.

با توجه به تأثیرات گسترده این نوسان اقیانوسی، کشورهای اطراف اقیانوس آرام از جمله امریکا، ژاپن، چین، اندونزی و فیلیپین و حتی هندوستان و استرالیا ناچار به ایجاد سامانه‌های بسیار گسترده دیدبانی و مانیتورینگ مربوط به فشار هوا، دمای آب و سمت و سرعت وزش باد روی اقیانوس آرام هستند و امروزه با دقت قابل قبولی موفق به پیش‌بینی این نوسان شده‌اند.

ال‌نینو معمولاً در دوره‌های 2 تا 7 ساله ظاهر می‌شود و هر ال‌نینو از شدت و دوام خاص خود پیروی می‌کند و با ال‌نینو دیگری قابل مقایسه نیست. اما آیا ال‌نینو روی کشور ما تأثیر می‌گذارد؟

تأثیر ال‌نینو بر اقلیم ایران
به دلیل گستردگی نوسان جنوبی گردش عمومی اتمسفر زمین کشور ماهم تحت تأثیر این نوسان قرار می‌گیرد و هوای غرب آسیا و از جمله کشور ما از اهرم‌های عمومی هوای زمین و اهرم‌های دورپیوند، مربوط به اقیانوس اطلس شمالی به نام NAO و اقیانوس هند به نام MJO مادن ژولین تأثیر می‌پذیرد اما این تأثیر به‌صورت مستقیم نیست و بنابراین قوی‌تر از عوامل و اهرم‌های کنترل‌کننده دیگر آب و هوایی نمی‌تواند باشد.
پایان نامه‌ها و مطالعات پژوهشی مربوط به تأثیر ال‌نینو روی کشور ما نتایج یکسانی را نشان   نمی‌دهند و به همین دلیل با  آنکه این پدیده و شناخت دوره‌های آن عملاً دغدعه همه سازمان‌های هواشناسی در کشورهای مختلف است اما این دغدغه در همه جا یکسان نیست.

پیش‌بینی‌های بلند مدت فصلی از ابتدای تابستان برای منطقه ما نشان دهنده افزایش بارش در شروع پاییز بود که البته می‌تواند تحت تأثیر ال‌نینو هم بوده باشد اما بارندگی‌های پاییزه سال‌جاری را نباید غیر عادی تلقی کرد، چراکه عملاً بعد از یک دوره خشکسالی 15 ساله در غرب کشور امسال با پاییزی نرمال و عادی مواجه شده‌ایم.

سیل در کوهستان و طبیعت در سال‌جاری هم آنچنان که عنوان می‌شود خسارت‌زا نبود. همچنانکه آبگرفتگی داخل شهرها را نباید به حساب غیرعادی بودن بارندگی‌ها گذاشت. می‌توان گفت ضعف سازه‌های مهندسی و هدایت نشدن آب‌های سطحی یا هدایت آب‌های سطحی به داخل کانال‌های کوچک فاضلاب، علت بیشتر تخریب‌ها و خسارات بود و فرو چاله‌هایی که در داخل شهرهایی چون ایلام ایجاد شد نیز بیشتر به دلیل پرکردن دره‌های داخل شهری با خاک و نخاله‌های ساختمانی و روکش کردن آن با آسفالت همراه با زیرسازی‌های غیرفنی برای ایجاد معبرها و خیابان‌های داخل شهری بوده است.

زمستان غیرعادی در پیش نیست
براساس آخرین برآوردهای سازمان هواشناسی کشور، زمستانی غیرعادی از نظر میزان بارندگی و دمای هوا در پیش نداریم. اما در هر حال زمستان فصل سرماست و سرما جزو لاینفک فصل زمستان است.
بنابراین ممکن است در این فصل نیز با دوره‌های چند روزه هوای بسیار سرد و بارش زیاد مواجه شویم که طبیعی است و بهترین نحوه مدیریت آن هم استفاده از امکانات قابل قبول سازمان هواشناسی کشور در پیش‌بینی این پدیده‌هاست. با وجود این پیش‌بینی‌ها که از چند روز قبل از سرما و بارش شدید اعلام می‌شود زمان کافی برای مدیریت انرژی و تردد در جاده‌های شریانی و مدیریت‌های شهری وجود خواهد داشت، البته همه دستگاه‌های اجرایی دولتی و خصوصی نیز برای گذراندن زمستان به طور طبیعی تمهیدات ویژه‌ای دارند.

  بنابراین به نظر نمی‌رسد فراتر از این تمهیدات طبیعی اقدامی لازم باشد و اعتبار دیگری به‌صورت احتیاطی هزینه شود.

مدیریت اقلیم یکپارچه نیست
نکته مهمی که در پایان باید بدان اشاره شود اینکه برای مدیریت مؤثر و پیش از آن دریافت تصویری شفاف از اقلیم خود و رهایی از آرای چندگانه در مسائل مهم مدیریت آب، خشکسالی و تغییر اقلیم نیازمند یکپارچه‌سازی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری سامانه هواشناسی هستیم، چراکه درحال حاضر مجموعه‌های متفاوت با مدیریت‌ و امکانات متفاوتی در این زمینه فعالیت دارند که نه تنها کمکی در جهت هم‌افزایی هم نمی‌کنند بلکه همان تصویر شفاف را نیز مخدوش می‌سازند.  ایران

مهندس طالب حیدری رئیس اداره هواشناسی استان کردستان