۴۴ درصد مسمومیت‌ها در کشور تعمدی است

شفاآنلاین »سلامت» سال گذشته ۲۷۶ هزار و ۱۳۸ نفر در کشور دچار مسمومیت شدند. زندگی صنعتی و دسترسی آسان به انواع مواد شیمیایی، داروها، سموم و... بدون داشتن اطلاعات کافی از نحوه نگهداری، مصرف، عوارض، خطرات و هشدارهای مربوط به آن، شیوع مسمومیت‌های اتفاقی و تعمدی را به میزان قابل توجهی افزایش داده است. بنابراعلام سازمان غذا و دارو، از مجموع آمار مسمومیت‎های سال گذشته ۵/۳۸ درصد مسمومیت‌ها دارویی، ۲۲ درصد مسمومیت‌ با مواد اعتیادآور، ۷/۲۰ درصد مسمومیت با مواد شیمیایی و... است. آمار شش ماهه اول سال‌جاری نشان می‌دهد، طی این بازه زمانی ۱۲۸ هزار و ۵۵۹ نفر دچار مسمومیت شده‌اند.

به گزارش شفاآنلاین  دکتر فراز زندیه فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‎های بیمارستان لقمان حکیم با بیان اینکه هفته پیشگیری از مسمومیت‎ها این فرصت را ایجاد می‎کند که مردم نسبت به آنچه در دسترس‎شان است، آگاهی بیشتری پیدا کنند، به «ایران» می‎گوید: «پیشگیری از مسمومیت‎ها همیشه راحت‎تر و کم‎هزینه‌تر از درمان است. همه ساله با هدف ارتقای فرهنگ و دانش عمومی جامعه درباره پیشگیری از مسمومیت‌ها و در صورت بروز، انجام اقدامات اولیه و ضروری درمانی برای کاهش مرگ و میر ناشی از مسمومیت‌ها، اطلاع‌رسانی گسترده‎ای انجام می‎شود. بر اساس آمارها بیشترین مسمومیت چه عمدی و چه ناآگاهانه با مصرف دارو رخ می‎دهد. نکته مهم اینجاست، همکاران داروساز نباید داروی بدون نسخه را به افراد بفروشند. از طرفی مصرف عمدی دارو به نیت خودکشی را هم داریم، بنابراین خانواده‎ها باید نسبت به عزیزانشان آگاهی بیشتری داشته باشند. اگر فردی افکار خودکشی دارد، حتماً او را به سمت روانپزشک هدایت کرده و وارد مراحل درمان شوند.»
اگر چه بسیاری از این مسمومیت‌ها توسط گروه پزشکی کنترل شده و به مرگ منتهی نمی‎شود اما خسارات جبران‌ناپذیری را به پیکره اقتصاد، سلامت و بهداشت جسمی و روانی جامعه و خانواده‌ها وارد می‎کند. طبق آماری که سازمان غذا و دارو در اختیار «ایران» گذاشته، بیشترین مسمومیت منجر به فوت مربوط به دارو است. براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور در سال گذشته 10 هزار و 922 نفر و همچنین در پنج ماه اول سال‌جاری، 4 هزار و 232 نفر بر اثر بروز انواع مسمومیت‌ها جان باخته‌اند. بیشترین مسمومیتی که در سال‌ اخیر منجر به فوت شده است، مسمومیت ناشی از داروهاست، به این ترتیب در سال گذشته 5/42 درصد و در پنج ماه اول سال‌ جاری، 4/48 درصد از مرگ و میرها به دلیل مسمومیت با داروها اتفاق افتاده است.
براساس آنچه که سازمان غذا و دارو اعلام کرده، بیشترین مسمومیت در سال 1403، به ترتیب بنزودیازپین‌ها 4/33 درصد، داروهای مسکن غیرمخدر 9/16 درصد، داروهای ضدافسردگی 9 درصد، آنتی‌سایکوتیک‌ها 6/4 درصد، دیگوکسین و داروهای قلبی 5/3 درصد، آمفتامین و محرک‌هایCNS 2/3   درصد و آنتی بیوتیک 6/2 درصد است. حال آنکه مسمومیت با داروهای کنتراسپتیوها 3/1 درصد و کورتون 5/0 درصد شیوع کمتری دارند. 25 درصد مسمومیت‌ها هم با سایر داروها رخ داده است.
اگر از لحاظ منطقه‌ای به آمار مسمومیت‎ها بپردازیم، در سال 1403 بیشترین مسمومیت‌ دارویی به ترتیب در شهرهای تهران، اهواز، مشهد، کرج و لرستان گزارش شده است.

تداخل دارویی در سالمندان را جدی بگیرید
نوع دیگر مسمومیت با دارو غیرعمدی و بیشتر برای کودکان و سالمندان اتفاق می‌افتد. دکتر زندیه در این باره می‎گوید: «شکل و ظاهر بعضی داروها کودکان را فریب می‎دهد و به عنوان اینکه شکلات یا اسمارتیز هستند، مصرف می‎شوند. مسمومیت با شوینده‎های خانگی هم جزو شایع‎ترین نوع مسمومیت در کودکان لحاظ می‎شود. همه سموم و محلول‎های اسیدی باید دور از دسترس اطفال باشد تا جلوی مصرف از جانب کودک گرفته شود. به غیر از کودکان، سالمندان هم با مصرف اشتباه دارو دچار مسمومیت می‎شوند. بعضی از سالمندان چندین دارو را با تجویز پزشک مصرف می‎کنند. گاهی اوقات همراه داروهای همیشگی مثلاً برای درد پا دارویی به توصیه دوست و آشنا می‌خورند که باعث تداخل دارویی و مسمومیت می‎شود. به همین دلیل توصیه می‎کنیم اگر افرادی دچار تداخل دارویی یا مسمومیت شدند با شماره 190 سازمان غذا و دارو یا 115 اورژانس تماس بگیرند تا عوارض دارو کنترل شود.»

21 درصد از مرگ‎های سال گذشته مربوط به مواد مخدر بود
بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی، سال گذشته 3/21 درصد و در پنج ماه اول سال‌جاری 6/21 درصد از مرگ و میرها به دلیل استعمال و عوارض ناشی از سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر و مواد محرک اتفاق افتاده است. براساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور، در سال 1403 و شش ماهه اول سال‌جاری 22 درصد از مراجعان مسمومیت به بیمارستان‌های سراسر کشور با مواد مخدر، محرک و اعتیادآور مسموم شده‌اند. طبق اعلام سازمان غذا و دارو، اصلی‌ترین مسمومیت با مواد مخدر و محرک که افراد به دلیل مصرف آن به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در سال 1403 مراجعه‌ کرده‌اند، با اختلاف زیاد مسمومیت با داروی متادون 9/46 درصد، ترامادول 8/15 درصد و تریاک 4/15 درصد مشاهده شده است و بعد از آن مسمومیت با مورفین 6/5 درصد، شیشه 5/5 درصد، حشیش 4 درصد، هروئین 8/1 درصد و سایر ترکیبات با 5 درصد در رده‌های بعدی قرار دارند. در سال 1403 بیشترین مسمومیت با مواد مخدر، محرک و اعتیادآور به ترتیب در شهرهای تهران، مشهد، اهواز، کرمان و بیرجند رخ داده است.

محرمانگی اسرار اولویت کادر درمان در مسمومیت با الکل
مدتی است، مسمومیت ناشی از مصرف خوراکی مشروبات الکلی دست‌ساز و تقلبی بسیار شایع شده است. دکتر زندیه با بیان اینکه مسمومیت با مصرف الکل هم جزو موارد خطرناک مسمومیت محسوب می‎شود، می‎گوید: «نوشیدنی‎های دست‎ساز که با الکل‎های صنعتی ترکیب می‎شوند خیلی خطرناک است و حتی می‌تواند مرگ مصرف کننده را در پی داشته باشد. گاهی هم منجر به نابینایی، نارسایی کلیه و از بین رفتن کبد در افراد می‎شود. به همین دلیل همواره توصیه می‎کنیم، افراد نوشیدنی‎های الکلی را مصرف نکنند اما اگر مصرف کردند و دچار مسمومیت شدند، فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنند. گاهی افراد به دلیل ترس از مجازات‎های قانونی با شروع علائم مسمومیت با الکل به بیمارستان نمی‎روند و همین موضوع جانشان را به خطر می‎اندازد. به عنوان پزشک این اطمینان را به بیماران می‎دهم که اسرار آنها به هیچ عنوان از بیمارستان و مراکز درمانی بیرون نمی‎رود. محرمانگی اطلاعات بیماران یکی از اولویت‎های اصلی در بحث درمان است.» در سال گذشته بیشترین مسمومیت با الکل به ترتیب در شهرهای کرج، تهران، مشهد، مازندران و اهواز رخ داده است.

13 درصد از کل مرگ‌ها ناشی از مسمومیت با قرص برنج است
دکتر زندیه درباره آمار مسمومیت با قرص برنج می‎گوید: «قرص برنج از زمان‎های قدیم برای آفت‎زدایی در کیسه‎های برنج گذاشته می‎شد. اما گازی که این نوع سم آزاد می‎کند، بسیار خطرناک است. متأسفانه درمان قطعی برای این نوع مسمومیت وجود ندارد و آمار مرگ و میر بالایی هم دارد. در سال‌های گذشته با آمار نسبتاً بالای مسمومیت‌های ناشی از این عامل مواجه بوده‌ایم. حتی یک مورد مسمومیت با قرص برنج هم نباید داشته باشیم، چون توزیع و خرید و فروش این سم در سطح کشور ممنوع بوده و از سال 1385 واردات قرص برنج توسط وزارت جهاد کشاورزی ممنوع اعلام شده است. همچنین از سال 1390 قرص برنج از طرف ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، کالای ممنوعه به شمار می‌رود و خرید و فروش و استفاده آن مشمول مجازات می‎شود. اگر کسی قرص برنج بخورد، دچار مسمومیت خیلی شدید خواهد شد و در صورتی که سم از بدن وی خارج نشود، باعث مرگ می‌شود. همچنین استشمام بوی قرص برنج که در داخل کیسه‌های حبوبات و برنج نگهداری می‎شود هم به علت تصعید گاز خطرناک فسفین در محیط سبب مسمومیت و متعاقب آن مرگ می‎شود. اگر گاز متصاعد شده از قرص یا گرد برنج به صورت اتفاقی استنشاق شد، باید در لحظه و به سرعت فرد را به هوای آزاد منتقل و بدن او را گرم نگه داریم. باید مطمئن شویم که به راحتی نفس می‌کشد و سپس فرد را به مراکز درمانی و اورژانس انتقال بدهیم.»
از سال 1396 تعداد مرگ ناشی از این سم فسفید آلومینیوم یا همان قرص برنج روند صعودی داشته است. تعداد مسمومیت‌های ناشی از قرص برنج مراجعه‌کننده به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور در سال 1402،
1/1 درصد، سال گذشته یک درصد و در شش ماهه اول سال‌جاری 1/1 درصد از کل مسمومیت‌های مراجعه شده به بیمارستان‌ها را شامل می‌شود. آن طور که مسئولان غذا و دارو اعلام می‎کنند سال گذشته بیشترین مسمومیت‌ با قرص برنج به ترتیب در شهرهای تهران، مازندران، گیلان، اردبیل و کرج گزارش شده است. براساس اطلاعات سازمان غذا و دارو، مرگ و میر ناشی از مسمومیت به میزان 24 درصد در سال گذشته و 6/18 درصد در پنج ماهه اول سال 1404، ‌در اختیار انواع سموم از قبیل قرص برنج، سموم دفع آفات نباتی، جونده‌کش‌ها، سیانور، گاز مونوکسیدکربن و دیگر سموم بوده است. براساس آمار این سازمان در سال 1403 بیشترین مسمومیت‌ با سموم به ترتیب در شهرهای تهران، کرج، مشهد، اهواز و اردبیل گزارش شده است. همچنین قرص برنج در سال 1403 به تنهایی عهده‌دار 6/13 درصد از کل مرگ‌های ناشی از مسمومیت بوده است.
مشهد، اردبیل و تهران صدرنشین مسمومیت با مونوکسیدکربن
جولان قاتل خاموش در فصل سرما با تنفس مونوکسید کربن است؛ مسمومیتی که در سال گذشته، 8/7 درصد و در پنج‌ماهه اول سال‌ جاری 6 درصد مرگ‌ها را به دلیل مسمومیت به خود اختصاص داده است. براساس اعلام سازمان غذا و دارو، در سال 1403 بیشترین مسمومیت‌ با مونوکسیدکربن به ترتیب در شهرهای مشهد، اردبیل، تهران، تبریز و کرج گزارش شده است. این نوع مسمومیت ناشی از مونوکسیدکربن، به دلیل استفاده از وسایل گرمایشی گازسوز مانند بخاری، آبگرمکن و پکیج، در ایران بسیار شایع است.

مسمومیت با گیاهان و قارچ‌های سمی
سال گذشته 7/0 درصد و در شش ماهه اول سال‌جاری یک درصد مسمومیت با گیاهان و قارچ‌های سمی رخ داده است. گاهی مسمومیت از طرقی شکل می‎گیرد که حتی تصور هم نمی‎کنیم. این فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت‎ با اشاره به گیاهانی که می‎توانند باعث مسمومیت شوند، می‎گوید: « درکشور ما گونه‎های متنوعی از گل و گیاه وجود دارد که برخی از آنها می‎توانند باعث مسمومیت شوند. مثل قارچ‎ها، گل خرزهره، گیاه انگشتانه، کرچک، گیاه شاه بزرگ و... که می‎توانند سمی باشند. به همین دلیل هر گیاهی که در طبیعت مشاهده کردید، مصرف نکنید چون برخی از گیاهان شبیه به گیاهان خوراکی اسفناج یا سیر هستند، اما سمی بوده و مصرف آن می‎تواند خیلی خطرناک باشد.»

60 درصد مسمومیت‎ها در مردان رخ می‎دهد
براساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور، به لحاظ پراکندگی سنی مسمومان مراجعه کننده به بیمارستان 90 درصد بزرگسال و 10 درصد کودکان زیر ۱۲ سال هستند. در این بین 60 درصد از مراجعه کنندگان مرد و 40 درصد زن هستند و بیشتر مرگ‌های ناشی از مسمومیت در کشور در مردان اتفاق می‌افتد. به نقل از سازمان پزشکی قانونی کشور، 78 درصد از موارد مرگ ناشی از مسمومیت در مردان و 22 درصد آن در زنان رخ می‎دهد. همچنین 44 درصد مسمومیت‌ها تعمدی و 56 درصد مسمومیت‌ها اتفاقی است.

شیر و آبلیمو مسمومیت را درمان نمی‌کنند
اگر مسمومیت رخ داد چه اقداماتی را می‎توانیم برای کاهش خطرات مسمومیت انجام دهیم. دکتر زندیه متخصص سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‎ها توضیح می‎دهد: «درمان‎های خانگی مثل خوراندن شیر و آبلیمو به فردی که دچار مسمومیت شده به هیچ عنوان کمک کننده نیست و حتی ممکن است، مصرف این مایعات شدت مسمومیت را افزایش بدهد. همچنین دیده می‎شود در مسمومیت دارویی فرد را مجبور به استفراغ می‎کنند، این کار می‎تواند ترشحات معده را به ریه برساند و خطرات جدی برای بیمار به همراه داشته باشد. به همین دلیل تأکید می‎کنم، فردی که دچار مسمومیت شده را به هیچ وجه به استفراغ مجبور نکنید. بهترین کمک به بیمار، تماس با 115 یا رساندن او به مراکز درمانی است.»