مهاجرت پرستاران هم خسارت مادی دارد هم معنوی
شفاآنلاین »سلامت» کمبود شدید نیروی پرستاری در کشور به علت کمبود استخدام و نگهداشت ناکافی نیروها، به یکی از مشکلات اصلی نظام سلامت تبدیل شده است. در حال حاضر تعداد پرستاران در بیمارستان‌ها حدود نصف استاندارد جهانی است. حالا این پرستاران که عمدتاً زن هستند، مجبور به گذراندن حدود ۸۰ ساعت اضافه کاری اجباری برای ساعتی حدود ۸۵ هزار تومان می‌شوند. با وجود اینکه ایران در حوزه آموزش پرستاری خودکفاست، اما افزایش ظرفیت آموزشی پرستاری، در عمل به معنای هدیه دادن منابع ملی و بیت‌المال به کشورهای پیشرفته است. براساس گفتههای رئیس کل سازمان نظام پرستاری، تربیت هر پرستار برای کشور حدود ۵ میلیارد تومان هزینه دارد و این سرمایه اجتماعی به دلایل مختلف به کشورهایی مثل دانمارک، آلمان، آمریکا و سایر کشورها مهاجرت می‌کنند؛ یعنی بخشیدن پنج میلیارد به کشورهای دیگر. اما بعد از روی کار آمدن دولت چهاردهم، روند مهاجرت پرستارانی که طی چندین سال افزایشی بوده در دو سال گذشته کاهش پیدا کرد و براساس آمار درخواست گواهی صلاحیت حرفه‌ای این گروه از کادر سلامت ۳۵ درصد میل به مهاجرت در پرستاران کم شده است.
به گزارش شفاآنلاین جامعه 230 هزار نفری پرستاری به‌طور 24 ساعته در تمام ایام هفته، در خط مقدم نظام سلامت مشغول خدمت‌رسانی به مردم هستند. هنگامی که می‌گوییم جامعه پرستاری، یعنی طیف وسیعی از پرسنل سختکوش فوریت‌های 115 و پیش‌بیمارستانی که در تمام لحظات در جاده، خیابان و بیابان به ارائه خدمت مشغول هستند تا پرستارانی که در بیمارستان‌ها فعالیت می‌کنند، کمک‌پرستاران و افرادی که در اتاق عمل و هوشبری همواره در کنار دیگر پرسنل درمانی خدمت می‌کنند، همه جزو خانواده بزرگ پرستاری کشور هستند. دکتر احمد نجاتیان، رئیس کل سازمان نظام پرستاری در مورد چالشها و مشکلات پیش روی این گروه از جامعه میگوید: «ما حدود 160 هزار پرستار داریم و 230هزار نفر در جامعه پرستاری مشغول کار هستند، اما هر زمان بخواهیم در مورد کمبود نیروی پرستاری صحبت کنیم، نسبت پرستار به تخت را ملاک قرار میدهیم. اکنون نسبت پرستار به تخت در کشور حدود یک یا کمتر از یک است اما در کشورهای منطقه این عدد بین دونیم تا سه است و در برخی از کشورهای پیشرفتهتر این عدد به 4 و 5 هم می‌رسد.»
او با اشاره به شاخص استاندارد نیاز کشور به پرستار توضیح میدهد: «نیاز ما براساس اعلام وزارت بهداشت حدود 1.8 پرستار به تخت است که اگر به آن برسیم شاید بتوانیم هم خدمات مناسب‌تری را به مردم ارائه دهیم و هم مقداری از فشار کار پرسنلمان کاهش پیدا کند.»
حدود 100 هزار پرستار کم داریم
دکتر نجاتیان با بیان اینکه حدود 100 هزار نیروی پرستار کم داریم، میگوید: «مشکل کمبود نیروی پرستاری ما در ایران مانند بقیه کشورهای دنیا نیست. در حال حاضر از نظر آموزشی در وضعیت خوبی قرار داریم و سالانه تعداد زیادی فارغ‌التحصیل در این رشته از دانشگاه خارج می‌شوند. اما مشکل عمده ما در جذب و نگهداشت نیرو است. به‌خصوص بحث نگهداری که به چالش اصلی تبدیل شده است و اینکه بتوانیم به تعداد مورد نیاز استخدام داشته باشیم. اما همواره محدودیت‌های قوانین و سختگیری برخی از سازمان‌ها مانند سازمان اداری و استخدامی باعث شده است میزان استخدام و به کارگیری پرستاران خیلی محدود شود. به طور متوسط در چند سال گذشته هر سال 4 یا 5 هزار پرستار را جذب کردیم و این درحالی است که حدود 14 هزار فارغ‌التحصیل پرستاری در سال داریم. این آمار نشان میدهد، در جذب همین فارغ‌التحصیلان هم دچار مشکل هستیم. چون با فشار کاری زیادی که داریم یک سیکل معیوب ایجاد می‌شود. گاهی پرستاران تحت فشار شدید، مجبور به گذراندن اضافه کارهای اجباری تا 80 ساعت هستند و با این حجم بیمار غیراستاندارد برای هر پرستار بسیاری از آنها ترک خدمت می‌کنند.»
بر اساس آماری که سال گذشته وزارت بهداشت اعلام کرد، حدود 5 هزار نفر از پرستاران ترک خدمت کردهاند. او با بیان این موضوع به استراتژی چندوجهی اشاره میکند و میگوید: «با تأکید بر اینکه باید یک استراتژی چند وجهی برای نگهداشت نیروی فعلی که نیروی با تجربه‌مان محسوب می‌شود در نظر بگیریم، حتماً باید به مقوله استخدام و مزیت‌های شغلی پرستاری هم توجه شود.»
کاهش میل به مهاجرت میان کادر پرستاری
در آموزش پرستاران خودکفا هستیم، اما تبدیل به دریچهای برای آموزش و ارسال پرستاران به کشورهای دیگر شدیم. دکتر نجاتیان با بیان این مطلب توضیح میدهد: «با توجه به افزایش رشد سالمندی و خدماتی که این گروه از جامعه نیاز دارند همچنین رشد بیماریهای مزمن، نیاز به پرستار روز‌به‌روز در تمام دنیا در حال افزایش است. در حال حاضر مسابقهای در دنیا برای جذب پرستار راه افتاده است. به طوری که برخی کشورها متکی به آموزشهای کشورهای دیگر هستند. مثلاً کشورهای حوزه خلیج فارس، بیشتر پرستاران و نیروهای پرستاری‌شان نیروهای خارجی هستند. این کشورها در حوزه آموزش نتوانسته‌اند خوب عمل کنند. البته در آمریکا، کانادا و اروپا هم این شرایط وجود دارد. ایران جزو معدود کشورهایی است که تقریباً نیازی به پرستار خارجی ندارند چون در آموزش به طور کامل خودکفاست و بیش از نیاز، نیروی ماهر تربیت میکند. اما اکنون به دلایل مختلف با کمبود نیرو مواجه شدیم. یکی از دلایل آن مهاجرت نیروی ماهر است. طبق بررسیهای انجام شده هر پرستاری که مهاجرت میکند، حدود 5 میلیارد تومان سرمایه مادی از این کشور خارج می‌شود، به زبان ساده ما این مبلغ را به کشورهای دیگر اهدا می‌کنیم. پرستاران در ایران درس میخوانند، دورههای مهارتی میگذرانند و تبدیل به نیروی ماهر می‌شوند و از آنجا که ما امکانات جذب نداریم در یک پروسه کلاهبرداری بین‌المللی کشورهای پیشرفته سرمایه‌های کشورهایی مثل ما را به‌راحتی جذب می‌کنند و ما از این نیروها محروم میمانیم.»
35 درصد کاهش دریافت گواهی صلاحیت حرفه‌ای در حوزه پرستاری داشتیم. یعنی آمار مهاجرت کاهش پیدا کرده است. رئیس کل سازمان نظام پرستاری در اینباره میگوید: «در دو سال گذشته آمار مهاجرت کاهشی بوده است و این موضوع علل مختلفی دارد. یکی از دلایل آن شرایط داخلی کشور بوده که بهتر شده است. البته مباحث اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کلان کشور در این امر بی‌تأثیر نبوده است. حتی میزان جذبی هم که کشورهای خارجی دارند در این آمار بی‌اثر نیست. مثلاً دانمارک اخیراً اعلام کرده است، دیگر پرستار ایرانی نمیپذیرد. اگر پرستاران امیدوار باشند در آینده ارتقای شغلی شامل حالشان می‌شود و امکانات رفاهی هم خواهند داشت و می‌توانیم به ماندگاری آنها در عرصه سلامت کشور امیدوار باشیم.»
افزایش مبلغ اضافه کاری پرستاری
دکتر نجاتیان با اشاره به اقدامات دولت چهاردهم در بحث معیشت پرستاران میگوید: «سال گذشته دولت گامهای خوبی در حوزه معیشتی کادر سلامت برداشت. اما متأسفانه میزان تورم بیش از این حرکات بود. در پایان سال 1403 دولت علی‌رغم همه محدودیتهایی که داشت، اضافه کار را به حدود 2.8 دهم برابر افزایش داد. یعنی در گذشته هر پرستار ساعتی حدود 30 هزار تومان برای اضافه کاری دریافت می‌کرد، امروز ساعتی حدود 85 هزار تومان دریافت میکند. نکته مهم این است که اضافه کار از منابع عمومی دولت پرداخت می‌شود، بنابراین انتظارمان این است که در حوزه اضافه کار دیگر مطالبات و معوقاتی ایجاد نشود. امیدواریم در سال‌جاری این پرداختیها منظم‌تر هم شود. درست است که پرداخت‌های اضافه کاری و معوقات کارانه نسبت به دورهای قبل عقب‌افتادگی کمتری دارد، ولی همچنان هفت ماه معوقات کارانه داریم.»
رئیس کل سازمان نظام پرستاری به موضوع پرداخت مالیات برای درآمد پرستاران هم اشاره میکند و توضیح میدهد: «از طرفی اضافه کاری اجباری به پرستاران تحمیل می‌کنیم و از طرف دیگر از همان مبلغ کم اضافه کاری مالیات هم کسر می‌شود. مالیات بر درآمد به شکل پلکانی محاسبه می‌شود، اما در قانون بودجه سال گذشته این روش پلکانی از برخی مشاغل به دلایل شرایط خاص برداشته شده و مشمول مالیات 10درصد شدند. علی‌رغم پیگیری که سال گذشته کردیم، پرستاران جزو این گروه جای نگرفتند تا حداقل از مقداری معافیت مالیاتی برخوردار شوند. امسال پیشنهاد کردیم و دولت هم قبول کرده است که این مورد در بودجه امسال آورده شود. اگر نمیتوانیم در این حوزه درآمد پرستاران را بالا ببریم، می‌توانیم از محل مالیات‌ها کمی کمک حالشان باشیم.»
بحران نیروی پرستار
در استان‌های جنوبی
برخی از استان‌های کشور با بحران کمبود نیروی پرستاری روبه‌رو هستند، دکتر نجاتیان در اینباره میگوید: «استان‌های خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان با کمبود شدید نیروی پرستاری مواجه است، البته استان تهران هم جزو مناطق محروم کشور از بعد نیروی پرستاری است. در تهران به دلیل توسعه تختهای تخصصی و احداث بیمارستان‌ها نیاز به پرستار شدت بیشتری پیدا کرد. متأسفانه به دلیل شرایط مالی و گرانی مسکن که در استان تهران حاکم است، افراد کمتری به این شغل روی می‌آورند که برای رفع این چالش، رؤسای دانشگاه‌ها دست به کار شدند و در حال تأسیس پانسیون هستند.»
