سل؛ همچنان همراه بشر

شفاآنلاین »سلامت»  روز ۲۳ مهر هر سال همزمان با سالگشت درگذشت زکریای رازی، روز ملی مبارزه با سل اعلام شده است. بدین اتفاق مروری بر وضعیت این بیماری تقدیم می‌شود: 

از هنگامی که بررسی اجساد مومیایی مصربا فن‌آوری‌های نوین وجود سل ستون فقرات را نزد آن‌ها نمایان ساخت و تا سال ۱۸۸۲ که رابرت کخ باسیل سل را شناسایی کرد و از آن پس وعلی‌رغم تلاش‌های همه‌جانبه ملی و بین‌المللی، این بیماری همچنان همراه بشر امروزی است. اگرچه فراز و فرود به علت جنگ، قحطی، فقر، بیماری‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی بر بروز و شیوع این بیماری تأثیر گذاشته است، ولی حکایت همچنان باقیست. 

تقریبا ۱۰ میلیون نفر در سال در سطح جهانی گرفتار بیماری سل می‌شوند. این رقم از ۱۰/۱ میلیون در سال ۲۰۲۱ به ۱۰/۸ میلیون در سال ۲۰۲۳ رسیده است. برنامه‌ریزی شعارگونه برای پایان‌پذیری بیمارگیری سل تا سال ۲۰۳۰ توسط سازمان بهداشت جهانی طراحی شده و توسط همه کشورهای عضو سازمان ملل متحد مورد تایید قرار گرفته ولی دستیابی به آن، با عوامل بازدارنده جدی به‌ویژه در کشورهای فقیر و با درآمد متوسط مواجه است. 

طبق آمار نزدیک به ۱/۴ جمعیت بشر کنونی به میکرب سل آلوده هستند ولی سیستم ایمنی مانع از تبدیل آن به بیماری فعال می‌شود. خطر بیمار شدن در دوسال اول زندگی بیشتر است و در طول عمر نزدیک به ۵٪افراد، عفونت نهفته آنان به شکل بیماری فعال در می‌آید. از مبتلایان به سل، ۹۰٪افراد بالغ و مردان بیش از زنان گرفتار هستند. 

در صورت‌عدم درمان، تقریبا ۵۰٪مبتلایان فوت می‌کنند ولی با درمان موجود کنونی که ۴ تا ۶ ماه طول می‌کشد، ۸۵٪کاملا بهبود می‌یابند. مهمترین عوامل تأثیرگذار بر گسترش بیماری سل فقر، سوء‌تغذیه، عفونتHIV، استعمال دخانیات و دیابت هستند. ۵۶٪موارد سل در ۵ کشور شامل هند، اندونزی، چین، فیلیپین و پاکستان قرار دارند و در حال حاضر هنوز هم بیماری سل اصلی‌ترین علت مرگ ناشی از بیماری‌های عفونی محسوب می‌شود. 

بیماری سل که عامل آن باسیل سل یا میکوباکتریوم‌توبرکولوزیس است، عمدتا ریه‌ها را درگیر می‌کند و مهمترین علایم آن سرفه، خلط، گاهی خلط خونی، درد سینه، تنگی نفس همراه با تب، عرق و لاغری و بی‌حالی است. از این‌رو مبتلایان به این بیماری از طریق سرفه و عطسه، این میکرب را در هوا پخش می‌کنند و افراد در معرض، به آن آلوده می‌شوند. البته باسیل سل همه اعضای بدن از جمله غدد لنفاوی، استخوان، سیستم عصبی، دستگاه ادراری، تناسلی و سایر احشا را نیز می‌تواند گرفتار سازد با این تفاوت که این انواع گرفتاری‌ها سرایت‌کننده نیستند. 

بر اساس آمار منتشرشده توسط سازمان بهداشت جهانی، دو عامل خطرناک برای ابتلا بیماری سل در ایران، دیابت و استعمال دخانیات است. بر همین اساس در سال ۲۰۲۳، تعداد موارد ثبت‌شده سل در کشورمان ۹۸۰۰ مورد بوده ودر بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳، میزان بروز بیماری ۳۳٪کاهش یافت. به همین منوال حدود ۷۶٪موارد پیش‌بینی‌شده بیماری سل در کشور شناسایی و ثبت شده‌اند و میزان موفقیت درمان تقریبا ۸۶٪است. 

فعالیت‌های محققین در سرتاسر جهان منجر به ارائه روش‌های تشخیص سریع‌تر و عرضه داروهای مؤثرتر و با مدت زمان درمانی کمتر گشته تا با تشخیص به موقع و درمان مؤثر، زنجیره انتقال شکسته و کنترل بیماری عملیاتی‌تر شود. 

موفقیت‌های اخیر در زمینه تولید واکسن‌های تأثیر گذار و طولانی‌اثر و فراهم‌آوری داروهای جدید برای جلوگیری از بروز مقاومت دارویی و درمان نتیجه‌بخش اشکال مقاوم، امید دستیابی به اهداف پیش‌بینی‌شده را میسرتر می‌سازد. تلاش‌های مجدانه در واحدهای وزارت بهداشت و مراکز متولی در سرتاسر کشور امکان دسترسی به شرایط مطلوبتر را ممکن می‌کند و مشارکت فعالانه نهادهای مردمی در کنار خدمت‌رسانان برای حمایت از برنامه‌ها و بیماران، به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار، بسیار حائز اهمیت است. با یاری و همکاری همگان.