چالش پسماندهای عفونی

شفاآنلاین»سلامت» پسماندهای بیمارستانی یا زباله‌های عفونی، در ایران بیش از آنچه نرخ جهانی‌اش است، تولید می‌شود. با اینکه سال‌هاست متخصصان نسبت به قصور در امحای این زباله‌های عفونی هشدار می‌دهند، اما همچنان بخش زیادی از این زباله‌ها، آنگونه که باید، تفکیک نشده و از بین نمی‌رود. این پسماندها که گاه آلوده به عفونت‌های مختلف هستند، باعث به خطر افتادن سلامت انسان‌ها می‌شوند. به عنوان مثال وجود عوامل بیماری‌زایی از قبیل باکتری‌های سل، کزاز، ویروس هپاتیت و وجود داروهای سمی در پسماندهای بیمارستانی موجب شده تا آنها در بخش‌ زباله‌های خطرناک قرار بگیرند. گاهی به علت مدیریت پسماندهای پزشکی و زباله‌های بیمارستانی نامناسب، امکان تعفن این دسته از زباله‌ها وجود دارد، که باعث گسترش حشرات موذی و میکروارگانیسم‌های خطرناک می‌شود. از این‌رو کارشناسان محیط زیست و شهری اعتقاد دارند مدیریت پسماند بیمارستانی بیانگر وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی یک کشور است.

به گزارش شفاآنلاین این درحالی است که متخصصان عفونی هم چون معتقدند که در توضیح تبعات و مشکلات این پسماندها در نهایت قصور متوجه مراکز درمانی و بیمارستان‌ها می‌شود، ترجیح می‌دهند که در این مورد سکوت کنند و حرفی نزنند.

اگر بیمارستان‌ها، مراکزی مانند مطب‌های پزشکی، مراکز تزریقات محلی، کلینیک‌ها، و آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و پژوهشی و سایر مراکز خرد که بالغ بر ۴۲۰۰ مرکز در تهران هستند را در نظر بگیریم، مدیریت این مقدار پسماند بیمارستانی، به‌خصوص پسماندهای عفونی و تیز و برنده با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است، که در نهایت هم مسئولان ترجیح می‌دهند که سکوت کنند. اغلب هم با افزایش نارضایتی مردمی که به شهرداری و دیگر نهادها شکایت می‌کنند، مراکز درمانی اخطاریه‌هایی را دریافت می‌کنند، اما همچنان الزام و تکلیف قانونی محکم‌تری از جانب نهادهای مسئول درنظر گرفته نمی‌شود. این مراکز درمانی درنهایت اخطاریه‌هایی را دریافت می‌کنند و همچنان آنگونه که باید نظارت و قوانین بازدارنده‌ای دراین مورد وجود ندارد. اگرچه به اﺳﺘﻨﺎد‌ ﻣﺎد‌ه ۱۱ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﻤﺎمی ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﭘﺴﻤﺎﻧﺪهای وﯾﮋه و زﺑﺎﻟﻪ‌های ﻋﻔﻮﻧﯽ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺪاﺳﺎزی ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ‌های ﻋﻔﻮﻧﯽ پرخطر از زباله‌های عاد‌ی اقد‌ام کنند‌، اما هنوز هم برخی بیمارستان‌ها قانون را د‌ر این زمینه زیرپا گذاشته وآنگونه که باید، اهمیتی به مخاطرات این زباله‌ها نمی‌دهند.

یک کیلو و نیم پسماند تیز و برنده

در همین راستا، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت درباره متوسط تولید پسماند بیمارستانی در ایران، گفت: در حال حاضر به ازای هر تخت بیمارستانی، حدود ۳ کیلو و ۵۰۰ گرم پسماند تولید می‌شود. از این مقدار، حدود یک کیلو و نیم، پسماند عفونی و تیز و برنده است.

اداره حفاظت محیط زیست تهران در دو ماه نخست تابستان، بیش از ۲۰ اخطاریه زیست محیطی برای بیمارستان‌های متخلف پایتخت صادر کرده است. به گفته‌ معاون مدیرکل و سرپرست اداره حفاظت محیط زیست تهران، این اخطاریه‌ها پس از دریافت شکایات مردمی و بررسی میدانی کارشناسان صادر شد.

«محسن فرهادی» رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در گفت‌و‌گو با ایلنا، درباره اخطاریه‌های زیست محیطی صادر شده توضیح داد: درخصوص اخطاریه‌های زیست محیطی صادر شده، مشخص نشد که مربوط به پسماند است یا فاضلاب. ولی اگر مبنا را بر پسماند بیمارستانی و پسماند عفونی بگذاریم، باید گفت که ضوابط امحای پسماند بیمارستانی فعلی، با توجه به شرایط و گذشت زمان، نیازمند اصلاحاتی است.

وی اضافه کرد: این توضیح را دادم تا روشن شود که اختلافات دیدگاهی در نظارت وجود داشته است. مسیر باید به این صورت باشد که تفکیک پسماند از مبدأ در محوطه و داخل بیمارستان با دقت انجام گیرد. در ضوابط جدید، با توجه به شرایط جغرافیایی منطقه، بیمارستان باید اختیار داشته باشد که پس از انجام برنامه مدیریت پسماند، پسماند ویژه عفونی خود را به حمل‌کننده تحویل دهد تا به مراکز امحا منتقل شود، یا در محل امحا کند. به طور خلاصه، اخطاریه‌های صادرشده احتمالاً بر اساس ضوابط فعلی بوده است که این ضوابط نیازمند اصلاح بوده‌اند.

فرهادی درباره نظارت‌های وزارت بهداشت بر پسماندهای بیمارستانی، بیان کرد: نظارت‌های ما از سطح بیمارستان آغاز می‌شود. ممکن است این بیمارستان‌ها وابسته به دانشگاه علوم پزشکی، دولتی، نظامی، انتظامی و یا خصوصی باشد.

به گفته وی کارشناس بهداشت محیط مستقر در بیمارستان حلقه اول نظارت است. سپس کارشناس بهداشت محیط مستقر در مراکز خدمات جامع سلامت، در سطح بالاتر در شبکه‌های بهداشت نظارت می‌شود، سپس در سطح استان و در نهایت مرکز سلامت محیط کار در وزارت بهداشت نظارت می‌کنند. از این رو لایه‌های مختلف نظارتی وجود دارد، اما به دلیل مشکلات ضوابط، اختلاف نظرهایی ایجاد شده بود که امیدواریم با اصلاح ضوابط این مشکلات برطرف شود.

سهم ایران بیشتر از کشورهای دیگر

وی درباره متوسط تولید پسماند بیمارستانی در ایران گفت: در حال حاضر به ازای هر تخت بیمارستانی، حدود ۳ کیلو و ۵۰۰ گرم پسماند تولید می‌شود. این شامل همه پسماندهای بیمارستانی از جمله مواد غذایی و کاغذ تا پسماند عفونی و تیز و برنده است. از این مقدار حدود یک کیلو و نیم، پسماند عفونی و تیز و برنده است. البته این رقم در برخی استان‌ها کمتر و در برخی بیشتر است.

رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به شاخص تولید پسماند بیمارستانی در کشور در مقایسه با دیگر کشورها گفت: این رقم نسبت به برخی کشورها در بخش پسماند عفونی کمی بالا محسوب می‌شود. شاخص تفکیک پسماند عفونی در بیمارستان‌های ما حدود ۷۵ درصد است که رقم خوبی است، ولی جای رشد دارد. در بسیاری از کشورها این شاخص به ۹۰ تا ۹۵ درصد می‌رسد.

وی افزود: شاخص استفاده از دستگاه بی‌خطرساز در بیمارستان‌های ما حدود ۹۸ درصد است؛ یعنی تقریباً همه بیمارستان‌های فعال اعم از خصوصی، دولتی و دانشگاهی، مجهز به دستگاه بی‌خطرساز هستند. بنابراین اگر تفکیک را بهبود دهیم، یقیناً می‌توانیم یک کیلو و نیم پسماند عفونی و تیز و برنده را کاهش دهیم.

رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت تصریح کرد: بخشی از کاهش پسماند بیمارستانی به فرهنگ‌سازی مربوط می‌شود. به طور مثال، حجم زیادی از پسماند بیمارستان‌ها ناشی از هدایای ملاقات‌کنندگان بیماران است، مانند گل که خیلی زود پژمرده می‌شود و متأسفانه وارد پسماند عادی یا حتی عفونی می‌گردد. در این زمینه می‌توانیم اقدامات فرهنگی مؤثری داشته باشیم.

کاهش اعتباربخشی بیمارستان ها

او در پاسخ به این پرسش که در بازرسی‌های دوره‌ای وزارت بهداشت، بیمارستان‌هایی که الزامات قانونی مدیریت پسماند را رعایت نکنند، چه برخوردی با آن‌ها می‌شود؟ گفت: همان‌طور که اشاره کردم، ما چندین لایه نظارتی داریم. یکی از ابزارهای نظارتی، بازرسی‌های دوره‌ای است. این بازرسی‌ها علاوه بر نظارت کارشناس بهداشت محیط بیمارستان، توسط بازرسان ما انجام می‌شود.

وی ادامه داد: همچنین در سیستم اعتباربخشی بیمارستانی، مدیریت پسماند نیز یکی از شاخص‌هاست. اگر پسماند به درستی مدیریت نشود، بیمارستان دچار کاهش نمره اعتباربخشی می‌شود و این کاهش نمره به رتبه‌بندی، درجه و در نتیجه درآمد بیمارستان از محل بیمه و تعرفه‌ها لطمه وارد می‌کند.

رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت خاطرنشان کرد: در مواردی که بازرسان ما نقایص را شناسایی کنند، ابتدا اخطار داده و مهلت رفع نقص می‌دهیم. در صورت‌ عدم رفع، ممکن است بخشی از بیمارستان به دلیل نواقص بحرانی تعطیل شود.

او افزود: در غیر این صورت، پرونده تخلف به سازمان تعزیرات حکومتی و کمیسیون ماده ۱۱ دانشگاه ارجاع می‌شود. در این مرحله، مراجع قضائی می‌توانند رأی به جریمه مالی یا محرومیت‌های دیگر بدهند. طبیعی است که بسیاری از پرونده‌ها پس از اخطار با رفع نقص خاتمه می‌یابد، اما در مواردی اندک، پرونده به اجبار به مراجع قضائی ارسال می‌شود.