مشکلات روحی پسابحران مهم‌تر از دوران بحران
شفاانلاین»سلامت زمانی که صدای انفجار جای صدای آرامش‌بخش طبیعت را میگیرد، لازم است بیش از هر زمان دیگری از سلامت روان خود و اطرافیانمان مراقبت کنیم. ترس، اضطراب، ناتوانی، درماندگی، سوگ، بیخوابی و بسیاری از احساسات دیگر، بخشی از تجربه روانی افراد در بحرانهای جنگی است، اما مهم‌تر از دوران بحران، پسابحران است.
به گزارش شفاآنلاین ارتباط اجتماعی یکی از مهم‌ترین عوامل محافظت‌کننده در برابر اختلال استرس پس از بحران است. ایجاد یا حفظ ارتباطات خانوادگی، دوستی و اجتماعی باعث کاهش احساس انزوا و افزایش تاب‌آوری روانی میشود. گاهی صحنه حادثه، حتی لحظه‌ای فرد را رها نمی‌کند و اطرافیان از حساسیت و تحریک‌پذیری بیش از حد فرد و خشم‌های ناگهانی او به ستوه می‌آیند.
در این حالت گاهی صدای به هم خوردن یک در می‌تواند فرد را تا حد یک خشم یا اضطرابی کنترل نشده بکشاند. این علائم به‌ویژه وقتی شدید است، به بروز افسردگی و اضطراب در فرد و اطرافیانش منجر میشود.
مطالعات نشان می‌دهد مشکلات سلامت روان در دوران پس از بحران بیشتر به مراجعه به سیستمهای سلامت روان نیاز دارد، به‌ویژه در بحرانهای کوتاه‌مدت؛ موضوعی که دکتر محمدرضا شالبافان، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت به آن اشاره میکند و می‌گوید:«در روزهایی که بحران ادامهدار است، به دلیل برخی حمایتهای اجتماعی و اطلاعرسانیهای عمومی‌که از سوی رسانهها میشود، مردم آگاهی بهتری پیدا میکنند و می‌توانند تاب‌آوری بهتری داشته باشد، اما با فروکش کردن بحران ممکن است حمایتها کاهش پیدا کند و وضعیت اطلاع‌رسانی به دوران عادی بازگردد. اگر فردی آسیب روانی دیده باشد باید در این زمان خودش به فکر بوده و برای درمان اقدام کند.»
در صورت بروز نشانههای هشداردهنده مانند افکار آسیبرسان، اختلال خواب شدید یا بحران روانی، دریافت کمک تخصصی بسیار ضروری است.
دکتر شالبافان در این باره توضیح می‌دهد:«اگر در شرایط بحرانی، فردی نسبت به صدای بلند و ناگهانی نگران میشد و واکنش نشان میداد، خیلی غیرطبیعی نبود، اما اگر این حالت در شرایطی که با تنبیه متجاوز، آتش‌بس برقرار شده است، ادامه پیدا کند به‌ویژه چند روز بعد از اتمام شرایط بحرانی، دیگر طبیعی به حساب نمیآید و حتماً باید اقدامات درمانی انجام شود و به روانشناس مراجعه کند.»
مشاوره‌های کوتاه‌مدت
در مراکز جامع خدمات سلامت
اگر واکنشهایی مثل ترس، درماندگی، وحشت شدید، یادآوری‌های مکرر واقعه، دیدن مکرر واقعه در رویا و رفتار کردن فرد به گونه‌ای که انگار واقعه تکرار میشود در فردی به مدت یک ماه طول بکشد و متخصص هم آن را تأیید کند، نوعی اختلال است که پس از بحران به سراغ فرد میآید. این علائم در کودکان کمی‌متفاوت ظاهر میشود و در کودکانی که دچار بحران شدهاند، خودش را در قالب بازی و کابوس دیدن‌ها نمایان میکند. علائم جسمی‌هم مثل شب‌ادراری، دل‌درد و سردرد نیز در آنها شایع است.
مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت با اشاره به اینکه اگر فردی دچار آسیب پس از بحران شده است می‌تواند به مراکز جامع سلامت مراجعه کند، توضیح می‌دهد:«مراکز جامع سلامت سراسر کشور با سه هزار روانشناس آماده ارائه خدمت به مردم است. مردم این مراکز را به خوبی میشناسند و قبلاً هم از خدمات واکسیناسیون و مراقبتهای بارداری و مادر و کودک بهره بردند و حالا در شرایط پس از جنگ هم می‌توانند با مراجعه به نزدیکترین مرکزِ محل سکونتشان مورد ارزیابی و درمان قرار گیرند. در این مراکز خدمات روانشناسی طی دو یا سه جلسه به شکل کوتاه‌مدت ارائه میشود. حال اگر نیاز به درمان تخصصی وجود داشته باشد، از طرف روانشناس مرکز، فرد را به مراکز تخصصی سراج ارجاع میدهند.»
مراکز سراج آماده ارائه خدمت به مردم
شالبافان با بیان اینکه 99 مرکز در سراسر کشور آماده ارائه خدمات به مردم هستند، می‌گوید:«مراکز سراج مخفف سلامت روانی و اجتماعی است و افرادی همچون روانپزشک، روانشناس و مددکار در این مراکز مستقر هستند که با همکاری سایر نهادهای اجتماعی شهر فعالیت میکنند. البته دریافت خدمت از این مراکز منوط به ارجاع است؛ یعنی فرد ابتدا باید به مراکز جامع خدمات سلامت مراجعه کند، در صورت نیاز، به این مراکز ارجاع داده میشود.
مراکز دیگری مثل آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی و... هم می‌توانند بیماران را به مراکز سراج ارجاع دهند. ناگفته نماند خدمات مراکز جامع سلامت و سراج رایگان به مردم ارائه میشود.
البته مراکز سراج بیشتر در مناطق کمتر برخوردار تشکیل میشود و ارائه خدمت می‌دهد. با توجه به تعدد جمعیت کشور و پراکندگی شهرستانهای ایران، قطعاً این 99 مرکز جوابگوی نیاز همه مردم نیست و باید تعداد این مراکز را به 300 مرکز برسانیم که این اتفاق در برنامه 1404 وزارت بهداشت، یعنی افزایش تعداد مراکز سراج، آمده است.
البته وقتی حرف از افزایش کمیت مراکز میزنیم باید به کیفیت آن هم توجه ویژه داشته باشیم. به همین دلیل تلاش میکنیم با حفظ کیفیت مراکز، افزایش آن را هم ایجاد کنیم که نیازمند ایجاد زیرساختهای مناسب است که به طور منظم تأمین شود.»
70 هزار تماس مشاورهای با 4030
محمدرضا شالبافان، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت به سامانه 4030 که به‌ویژه در دوران بحران‌ها آماده ارائه خدمات به مردم است، اشاره میکند و می‌گوید:«تجربه خوبی در دوران کرونا از سامانه 4030 دریافت کردیم. با آغاز تجاوز رژیم صهیونیستی به کشور هم تلاش کردیم برای ایجاد حس آرامش و کمکهای روانشناختی با حدود 500 روانشناس مجدداً فعالیت این سامانه را آغاز کنیم. بعد از اطلاع‌رسانی گسترده‌ای که در کشور برای آشنایی مردم با این سامانه ایجاد شد، همکارانمان تماس‌های مکرر بسیاری را پاسخگو بودند. آمار تعداد مشاوره‌های ارائه شده هر لحظه در حال تغییر است، اما بر اساس آخرین آماری که بنده گرفتم، در این بازه زمانی حدود 70 هزار تماس با این سامانه گرفته شده است.» فعالیت این سامانه در بحرانهای این‌چنینی اتفاق بزرگی را رقم زد چرا که در شرایط بحرانی به‌ویژه جنگی امکان حضور افراد در مراکزی که خدمات روانشناسی به شکل حضوری ارائه میشود، دشوار است. دکتر شالبافان با تأکید بر این موضوع می‌گوید:«در بحران‌ها بیشتر از اینکه ارائه خدمات نیاز به مستمر بودن و چند‌جلسه‌ای داشته باشد، نیاز به مشاوره کوتاه‌مدت است. در چنین شرایطی خطوط آنلاین و برخط عملکرد خوبی برای ارائه کمک به مردم نشان دادند. البته به غیر از 4030 سامانه‌های دیگری هم در زمینه مشاوره روانشناختی مثل 1480 بهزیستی فعالیت داشتند و مورد اقبال قرار گرفتند، اما ادامه این روند نیازمند تقویت زیرساختهای مناسب است، همچنین مردم با خدمات مشاوره تلفنی، می‌توانند در مواقعی که دچار بحران روحی و روانی میشوند، خودجوش تماس گرفته و مشاوره دریافت کنند.»
