تحقق امنیت غذایی نیازمند حکمرانی هوشمند است
شفاانلاین»سلامت، مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران، در نشست خبری به مناسبت روز جهانی اهداکنندگان خون گفت: در دو ماه نخست امسال، ۴۵۶ هزار و ۲۰ واحد خون اهدا شد که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشد داشته است. همچنین میزان اهدای خون بانوان به ۵.۱ درصد افزایش یافته است.
به گزارش شفاآنلاین مصطفی جمالی افزود: بیشترین گروه سنی اهداکنندگان بین ۳۰ تا ۴۵ سال هستند، اما مشارکت جوانان پایین است. سرمایه اصلی ما، جوانان هستند و باید روی این گروه سرمایه‌گذاری کنیم، چرا که آینده کشور در دست آن‌هاست.
مدیرعامل سازمان انتقال خون با اشاره به حادثه انفجار در بندر شهید رجایی بندرعباس ادامه داد: در این حادثه، بیشتر اهداکنندگان نسل Z بودند و آمار اهدای خون در بندرعباس که به‌طور معمول بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ واحد در روز است، به ۹۰۰ واحد در روز رسید.
جمالی درباره ذخایر خونی کشور گفت: در حال حاضر به‌طور متوسط ۱۰.۵۶ روز ذخیره خونی در کشور داریم که وضعیت مناسبی است. در تهران، این رقم به ۱۶.۸ روز می‌رسد.
وی همچنین به موضوع پالایشگاه خون اشاره کرد و گفت: تنها پالایشگاه ما که از سال ۱۳۹۲ به بخش خصوصی واگذار شده بود، پس از ده سال به دولت بازگشته است. طی سه تا چهار ماه اخیر، این پالایشگاه دوباره به دولت بازگشته و انتظار داریم تولید آن تا پایان امسال آغاز شود. در حال حاضر، دو پالایشگاه دیگر در کشور فعال هستند که داروهای آی‌وی آی‌جی و آلبومین تولید می‌کنند. عمده پلاسمای ما به خارج از کشور فرستاده می‌شود، در آنجا به دارو تبدیل شده و سپس به کشور بازمی‌گردد. درحالی‌که باید بتوانیم داروهای جدید را هم در داخل تولید کنیم.
مدیرعامل سازمان انتقال خون همچنین با اشاره به سابقه جمع‌آوری پلاسما گفت: در سال ۱۳۸۵ شورای سازمان انتقال خون به بخش خصوصی مجوز جمع‌آوری پلاسما را به شرط ساخت پالایشگاه داد، اما در سال ۱۳۹۷ این دسترسی لغو شد. متأسفانه طی این سال‌ها نظارت دقیقی بر فعالیت بخش خصوصی اعمال نشده است. پلاسما، موضوعی تخصصی است و سازمان انتقال خون معتقد است که اهدای خون و پلاسما باید به‌صورت رایگان باشد.
وی تأکید کرد: پلاسمای فروشی، یعنی افرادی که صرفاً به‌خاطر پول مراجعه می‌کنند، بسیار خطرناک است. یک فرد می‌تواند در سال ۳۶ مرتبه پلاسما اهدا کند، اما این مسئله برای افراد فقیر، به دلیل احتمال سوءتغذیه، می‌تواند خطرناک باشد و باعث کاهش کیفیت پلاسما و آلودگی به ویروس‌ها شود. پزشکان ما هنگام معاینه، از داوطلبان سوال می‌کنند اما ممکن است صداقت در پاسخ‌دهی رعایت نشود. بر اساس آمارها، بیشترین نیاز کشور به پلاسما حدود یک‌ونیم میلیون لیتر است. با ۲۰۰ هزار اهداکننده، می‌توانیم تمام نیاز کشور را تأمین کنیم.
جمع‌آوری پلاسما فعلاً در انحصار حاکمیت است
جمالی گفت: طبق آخرین مصوبه، پلاسما فعلاً در اختیار حاکمیت است و اگر بخش خصوصی در این زمینه فعالیت کند، تخلف محسوب می‌شود.
مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران، درباره خون‌های نادر گفت: در حال حاضر ۳۷۴ واحد خون نادر در ذخایر کشور موجود است. زمانی که فردی برای اهدای خون مراجعه می‌کند، نمونه خون او در آزمایشگاه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت شناسایی خون نادر، با پیگیری از نزدیکان درجه یک آن فرد، امکان تأمین و افزایش ذخایر خون نادر فراهم می‌شود.
وی افزود: اگر برنامه‌ای مدون و منظم برای افراد ۱۸ سال به بالا، با حمایت وزارت بهداشت اجرا شود، قطعاً شاهد افزایش خون‌های نادر خواهیم بود؛ به‌ویژه در مناطق جنوبی کشور که با شناسایی دقیق می‌توانیم ذخایر بیشتری از این خون‌ها داشته باشیم، هم از خود اهداکنندگان و هم از کسانی که مشابه آنها هستند.
جمالی در ادامه اظهار داشت: در سال گذشته، نزدیک به ۲ میلیون و ۸۳۰ هزار نفر به مراکز انتقال خون مراجعه کرده‌اند که از این تعداد، حدود ۲ میلیون و ۲۳۰ هزار واحد خون اهدا شده است. همچنین توزیع خون و فرآورده‌های خونی به نزدیک ۴ میلیون واحد (حدود ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار واحد) رسیده که آماری بسیار بالاست.
او همچنین گفت: واحدهای تکثیر خون، که به پلاسما یا گلوبول‌های قرمز فشرده نیز معروفند، حدود ۸۳۰ مراجعه کننده داشته‌اند.
پیشرفت‌های حوزه سلامت خون
جمالی در باره پیشرفت‌های فنی در غربالگری و تأمین سلامت خون اذعان کرد: در حوزه سلامت خون نیز طی سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌ایم. تا یکی دو سال پیش، آرزوی ما راه‌اندازی سیستم تشخیص مولکولی یا تست NAT بود که اکنون محقق شده است. این آزمایش‌ها می‌توانند ویروس‌هایی مانند HIV یا هپاتیت را حتی در فاصله کمتر از ۱۰ روز پس از ورود به بدن، شناسایی کنند. در سال گذشته، در بیش از دو میلیون اهداکننده، این آزمایش انجام شد که منجر به شناسایی ۵ مورد HIV و بیش از ۲۵۰ مورد ابتلا به سایر بیماری‌ها شد؛ در حالی‌که بدون این تست‌ها ممکن بود فرآورده‌های خون این افراد به چند نفر تزریق شود و باعث انتقال بیماری شود.
وی در باره سلامت پلاسما و تولید داروهای مشتق گفت: تضمین سلامت پلاسما نیز اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا پلاسما برخلاف خون، پس از فرآوری به دارو تبدیل می‌شود. اگر خونی آلوده باشد، می‌تواند کل سری تولیدی یک داروی مشتق از پلاسما را آلوده کند. به همین دلیل، حساسیت ما در کنترل و پایش سلامت پلاسما بسیار بالاست.
جمالی همچنین افزود: در زمینه استفاده از آمبولانس‌های مجهز به سامانه تزریق خون نیز مذاکراتی با سازمان اورژانس انجام شده و منتظر دریافت مجوز سازمان غذا و دارو برای استفاده از دستگاه‌های تشخیص قند خون در این پروژه هستیم. در صورت تأیید، سازمان انتقال خون آمادگی خرید و تجهیز این سیستم‌ها را دارد. اگرچه تنها تعداد محدودی از کشورهای پیشرفته چنین زیرساختی دارند، اما با توجه به توان علمی و سطح سلامت بالای سیستم انتقال خون کشور، اجرای این طرح در ایران کاملاً قابل تحقق است.
وی افزود: لازم به یادآوری است که پزشکان انتقال خون نقش کلیدی در تأمین سلامت خون دارند. از میان بیش از ۲ میلیون و ۸۳۰ هزار مراجعه‌کننده برای اهدای خون در سال گذشته، حدود ۳۶۰ هزار نفر به‌دلیل مسائل پزشکی، توسط پزشک واجد شرایط تشخیص داده نشدند. این غربالگری اولیه باعث می‌شود تنها خون‌های سالم وارد چرخه شوند.
ماجرای تعطیلی مرکز پلاسما در رشت
جمالی اذعان کرد: طی ماه‌های اخیر، برخی تنش‌ها در حوزه اهدای پلاسما به‌ویژه در شهر رشت، منجر به توقف فعالیت یکی از مراکز شده است. ریشه این اتفاقات به مسائل تبلیغاتی، رقابت‌های مالی میان مراکز خصوصی و اختلاف‌نظر درباره نحوه تشویق اهداکنندگان بازمی‌گردد.
همچنین برخی مراکز خصوصی برای جذب اهداکننده، وعده پرداخت مبالغی دو برابر میزان مصوب را مطرح کرده‌اند؛ اقدامی که سبب گلایه و نارضایتی کارکنان انتقال خون و انجمن‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه اهدای داوطلبانه شده است. همین تنش‌ها در نهایت به طرح موضوع در سطوح سیاسی استان گیلان کشیده شد.
وی افزود: آخرین اطلاعات حاکی از آن است که شورای تأمین استان گیلان حدود دو هفته پیش جلسه‌ای در این‌باره برگزار کرده و تصمیم به توقف فعالیت آن مرکز گرفته شده است. با این حال، سازمان انتقال خون شکایت رسمی در این خصوص ثبت نکرده است.
وی افزود: در تهران نیز اجرای پروژه‌ای مشابه از مسیر مناقصه پیش رفت اما با مخالفت یک نهاد نظارتی مواجه شد که قیمت اعلام‌شده را بالا دانسته بود. این در حالی است که به‌گفته مسئولان، پس از رفع ابهام، همان نهاد نظارتی مجوز اجرای پروژه را صادر کرد. با این حال، افزایش نرخ ارز و نبود تأمین مالی کافی باعث شد ادامه پروژه با چالش جدی مواجه شود. برآوردها نشان می‌دهد ادامه طرح نیازمند بیش از ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار است.
جمالی اذعان کرد: با وجود مشکلات مالی، این طرح‌ها مزایای قابل توجهی دارند. از جمله می‌توان به افزایش حدود ۲۰ درصدی استحصال پلاسما، افزایش عمر پلاکت تا ۷ روز، انجام کشت پلاکت برای تشخیص سریع آلودگی‌های باکتریایی، و ارتقاء ایمنی فرآورده‌های خون اشاره کرد.
همچنین، تلاش‌هایی برای جایگزینی پرداخت نقدی با مشوق‌های غیرمستقیم مانند تفاهم‌نامه‌های رفاهی با مراکز خرید انجام شده است. به گفته مسئولان، هدف آن است که انگیزه اهدا بر پایه کمک داوطلبانه باشد نه منافع مالی، چراکه دریافت پول ممکن است باعث ارائه اطلاعات نادرست توسط اهداکننده شود.
جمالی در باره چالش تأمین بودجه گفت: در لایحه برنامه هفتم توسعه، بندی به حمایت از آزمایش‌های مولکولی و غربالگری خون اضافه شده، اما هنوز بودجه مستقلی برای آن در نظر گرفته نشده است. سازمان انتقال خون با وجود رایزنی‌های گسترده، با کمبود منابع ریالی مواجه است. به‌ویژه آنکه افزایش نرخ ارز، هزینه اجرای پروژه‌ها را به‌شدت بالا برده است.
وی با اشاره به کاهش تعداد فرزندان در خانواده‌ها نسبت به گذشته، بر لزوم گسترش بانک‌های خون و پلاسما تأکید کرد. به گفته او، در گذشته یافتن اهداکننده مناسب میان خواهر و برادرها آسان‌تر بود، اما امروز با ساختار جمعیتی جدید، احتمال یافتن سازگاری کاهش یافته و نیاز به بانک‌های غنی‌تر از همیشه احساس می‌شود.
نوسانات فصلی در اهدای خون
مدیر عامل سازمان انتقال خون با اشاره به نوسانات فصلی در اهدای خون اعلام کرد: در دو ماه نخست بهار، مراجعات برای اهدای خون بسیار بالاست و گاه از ظرفیت مراکز فراتر می‌رود. این در حالی است که در ماه رمضان، به‌ویژه اگر با فصل زمستان مقارن شود، تخت‌های بسیاری خالی می‌ماند.
وی با بیان اینکه تجربه حضور میدانی در محلات نشان داده است که نزدیک بودن مراکز انتقال خون به محل زندگی افراد، به‌ویژه بانوان، نقش مؤثری در افزایش مشارکت آنها دارد، افزود: «شاید لازم باشد الگوی استقرار مراکز اهدای خون را بازنگری کنیم و بر اساس داده‌های رفت‌وآمد محلی، مراکز بیشتری راه‌اندازی کنیم.
به گفته جمالی، با وجود طراحی سیستم نوبت‌دهی برای ساماندهی مراجعات، همچنان در مقاطع خاصی با ازدحام و کمبود امکانات مواجه می‌شویم. او افزود: نیاز به افزایش نیروی انسانی، تخت‌ها و تجهیزات در بازه‌های پرمراجعه به‌شدت احساس می‌شود. امسال سازمان برنامه قول داده است مجوز استخدام حداقل هزار نفر نیروی جدید را صادر کند که می‌تواند بخشی از این کمبود را جبران کند.
وی درباره باور عمومی مبنی بر مناسب بودن اهدای خون در بهار، به‌ویژه فروردین و اردیبهشت، گفت: برخی این موضوع را با طب سنتی یا حجامت مرتبط می‌دانند، اما تاکنون هیچ مطالعه علمی یا مستند رسمی برای اثبات این ادعا وجود ندارد. با این حال، آمار نشان می‌دهد که در همین بازه زمانی بیشترین مراجعات صورت می‌گیرد.
مدیر عامل سازمان انتقال خون با اشاره به افزایش شدید جراحی‌های زیبایی در اسفندماه گفت: این مسئله به‌دلیل تمایل بیماران و پزشکان به انجام عمل پیش از تعطیلات نوروز، فشار مضاعفی به ذخایر خونی وارد می‌کند. برخی از این عمل‌ها، به‌ویژه در صورت استفاده از گروه خونی O منفی که نادر است، می‌تواند برای سیستم خون‌رسانی چالش‌برانگیز باشد.
وی افزود: تأمین خون برای جراحی‌های غیرضروری وظیفه ذاتی سازمان نیست و ضرورت دارد معاونت درمان وزارت بهداشت سیاست مشخصی درباره اولویت‌بندی این درخواست‌ها تدوین کند. ما در حال حاضر موظف به پاسخ‌گویی به نیازهای بیمارستان‌ها هستیم، اما نبود راهبرد مشخص می‌تواند ذخایر حیاتی را در مواقع اضطراری با خطر مواجه کند.
جمالی تأکید کرد: بر اساس اساس‌نامه سازمان، دریافت هزینه از بیماران برای خون کامل مجاز نیست. آزمایش‌هایی که بر روی گلبول قرمز انجام می‌شود، تعرفه مشخصی دارد که از سوی بیمه‌ها پرداخت می‌شود.
وی با اشاره به تفاوت قیمت‌ها در سطح بین‌المللی گفت: در اروپا و آمریکا قیمت هر واحد گلبول قرمز حدود ۲۰۰ دلار است. در ایران این عدد در سال گذشته حدود ۴۴۰ هزار تومان بود. با توجه به هزینه‌های واقعی تولید، به نظر می‌رسد نظام قیمت‌گذاری باید بازنگری شود تا سازمان بتواند با بازگشت واقعی منابع، خدمات خود را ارتقا دهد.
وی تصریح کرد: ورود گردشگران درمانی به ایران و انجام عمل‌های جراحی در مراکز خصوصی نیز نیازمند نظارت دقیق‌تر است، چرا که مصرف فرآورده‌های خونی در این گروه نیز قابل‌توجه است.
